Tíminn - 22.01.1975, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 22. janúar 1975.
TÍMINN
11
VERÐBÓLGA
VELFERÐ
Verið er að bera út skatt-
framtalseyðublöð til skatt-
greiðenda hér á landi. Seinni
hluti janúarmánaðar er að
öllu jöfnu sá timi, þegar
vinnufærir einstaklingar fara
rækilega yfir bókhald sitt frá
nýliðnu ári, athuga útgjöld sin
og tekjur.
Á verðbólgutimum eins og
þeim, sem hér hafa verið,
blöskrar mörgum skattfram-
teljendum sihækkandi krónu-
tala framtala sinna. Sihækk-
andi krónutala útgjalda, og
tekna raunar einnig, gera það
að verkum, að „gamla” krón-
an er i meira lagi léttvæg orð-
in. Verðbólgan kemur við ein-
staklingana sem og riki og
rikjasambönd. Velferðin kost-
ar sifellt fleiri krónur.
Hvers vegna verð-
bólga?
Á árum rikisstjórnar Ólafs
Jóhannessonar tókst ekki að
halda verðbólgunni i skefjum
hér á landi, þrátt fyrir ýms-
ar tilraunir i þá átt. Ríkis-
stjórnin þurfti að bæta kjör
launamanna i landinu þegar i
upphafi ferils, 1971. Þetta var
gert i desembersamningunum
það ár. Jafnframt var at-
vinnulifið byggt upp þannig,
að atvinnuleysi siðustu „við-
reisnaráranna” hvarf sem
dögg fyrir sólu.
Við þetta tvennt, betri
launakjör og uppbyggingu at-
vinnuveganna, skapaðist
meiri spenna i efnahagskerfi
þjóðarinnar. Auknar launa-
tekjur og aukinn kaupmáttur,
sérstaklega á svo skömmum
tima, eru alltaf miklir verð-
bólguhvatar. Eftirspurn eftir
vöru og þjónustu vex þá
skyndilega og hvort tveggja
hækkar i verði.
Onnur ástæða verðbólgunn-
ar hér á landi er hin alþjóðlega
verðbólga, sem hefur herjað á
markaðshagkerfin frá upphafi
þessa áratugs. Verðlag er-
lendis, samkvæmt
O.E.C.D.-skýrslum, var stöð-
ugt árin 1960-1971. Þá var
meðaltalshækkun á vörum og
hráefnum aðeins um 3% á ári i
flestum löndum heimsins. A
íslandi voru þetta hinsvegar
rúm 11% á ári á þessu
timabili.
Ástæða er til að minna á, að
engin þjóð er jafnháð erlend-
um viðskiptum sem við Is-
lendingar. Við flytjum inn
margbreytilegar vörutegund-
ir, en flytjum einhæft út vegna
einhæfra náttúrugæða, sem
eru fyrst og fremst fiskimiðin i
kringum landið.
Siðustu þrjú árin hafa verið
sannkölluð verðbólguár hér
heima, sem og erlendis. Verð-
lagsþróunin erlendis á þeim
vörutegundum ýmsum, sem
við þurfum að flytja inn, hefur
verið mjög óhagstæð. Margar
nauðsynjavörur hafa marg-
faldazt i verði. Sem betur fer
hafa útflutningsvörur okkar
einnig hækkað til skamms
tima, þótt ekki sé hægt að
segja það lengur, og allar
söluhorfur okkar á fiskafurð-
um eru litt uppörvandi.
Erlendar gengisbreytingar
undanfarin 3 ár hafa og verið
verðbólguhvetjandi á fslandi.
Við létum lengst af gengi okk-
ar fylgja hinum bandariska
dal. Hann hefur lækkað i
verði. Gengi Evrópulanda, svo
og Japans hefur þvi hækkað
gagnvart islenzku krónunni og
vörur frá þessum löndum
hækkað, en þær kaupum við
einmitt mikið.
Einn verðbólguhvatinn enn,
sem hér mætti nefna, er visi-
tölukerfið okkar , sem tekið
var upp 1968. Það er að ýmsu
leyti óvenjulegt. Samkvæmt
þvi eru t.d. verðbætur reikn-
aðar út fjórum sinnum á ári,
en það er einsdæmi i hagkerf-
um heimsins. fslenzkir laun-
þegar hafa þvi fengið mun
betur og oftar bætur fyrir
hækkanir á verðlagi en laun-
þegar annarra rikja. En
óneitanlega er þetta verð-
bólguhvetjandi. Þar er um að
ræða hina margumtöluðu
„vixlverkun kaupgjalds og
verðlags”. Nú hefur visitöl-
unni verið „kippt úr sam-
bandi”, eins og það er kallað.
Þeir, sem lægst hafa launin,
hafa þó fengið láglaunabætur
upp i-þær hækkanir, sem orðið
hafa.
Hér mætti og nefna verð-
bólguhvata náttúruhamfar-
anna i Vestmannaeyjum.
Mikilvægi hvers og
eins
Við fslendingar erum ein
allra smæsta þjóð veraldar. A
þá staðreynd erum við minnt
óþyrmilega, er við missum
dugmikið fólk i slysum, eins
og gerzt hefur i vetur. Hver
einstaklingur vegur mun
meira hér en t.d. i stóru rikj-
imum i kringum okkur. Þrátt
fyrir smæðina, hefur okkur
tekizt að koma hér upp „vel-
ferðarriki”. Sú „velferð”
hófst á fjórða áratugnum, er
Framsóknarflokkurinn mót-
aði fsland nútimans ásamt
Alþýðuflokknum, sem þá var
sannur jafnaðarmannaflokk-
ur. „Velferðin’
felst i nægri vinnu handa
þeim, sem geta unnið, en
segja má, að atvinnuástand
hér sé nú eitt hið bezta i heim-
inum. Velferðin felst einnig I
viðunandi viðurværi fyrir þá,
sem ekki geta unnið af ein-
hverjum orsökum. Almanna-
tryggingar eru þvi, eitt helzta
„velferðareinkennið”. Til
heilbrigðis- og tryggingamála
renna töluvert yfir 30% tekna
islenzka rikisins, og ef
mennta-, menningar- og
kirkjumálum er bætt við, sést
að til félagsmála almennt
renna milli 50-60% rikistekn-
anna. Það er sjálfsögð krafa
skattgreiðenda, að t.d. trygg-
ingamálin séu I stöðugri
endurskoðun og að mikið eftir-
lit sé haft með þvi, að ekki sé
illa farið með þá miklu fjár-
muni, sem þar renna i gegn.
Sú staðreynd, að velferðin
hefur komið á mjög skömm-
um tima og að verðbólga
hefur ávallt fylgt okkur frá
striðinu, gerir það að verkum,
að hér á landi er ekki sú
hræðsla við verðbólguna, sem
viðast erlendis. En nú er mál
að linni. Öseldir bilar fyrir tvo
milljarða (söluverð) ryðga nú
á hafnarbakkanum i Reykja-
vik og eru ljóst dæmi um verð-
bólguhugsunarháttinn. Þeir
voru fluttir inn eftir að aðrar
þjóðir voru löngu farnar að
draga mikið úr slikum inn-
flutningi vegna oliuhækkunar.
Við verðum nú að leggja
„verðbólguhugmyndafræð-
ina” til hliðar og horfast i
augu við þá staðreynd, að út-
litið er ekki mjög uppörvandi.
1 þvi sambandi komum við að
skattamálunum aftur. Allir
verða undanbragðalaust að
greiða sinn réttláta hluta til
Framhald á bls. 10
SKIPTING RÍKISÚTGJALDA 1973
EFTIR MÁLEFNAFLOKKUM
FELAGSMAL 55,6%
38 6% I-1 VELFERÐAR- OG HEIL -
L_J BRIGÐISMÁL
17 0% NV| MENNTA-. MENNINGAR- 0G
t-l-íl KIRKJUMAL
10,0% rT~l ALMENN STJÓRN OG LÖG
L-1—1 GÆZLA
11,9% [ ] SAMGÖNGUR
9.5% [22 NIOURGREIÐSLUR
14.1% B ANNAÐ
Atvinnuöryggi í fyrirrúmi
Eitt megineinkennið á hag-
þróun slðasta árs var hversu
mjög dró úr þeim öra hag-
vexti, sem einkennt hafði
næstu árin áður. Samtimis
skall á landinu mikil
verðbólgualda af erlendum
völdum og verðsprenging
varð á öllum oliuvörum.
Innanlands gerðist það á sama
tíma að almennir kjara-
samningar hlupu úr öllum
böndum, engin samstaða
náðist á Alþingi um tillögur
þáverandi forsætisráðherra,
ólafs . Jóhannessonar, um
varnaraðgerðir vegna flokks-
pólitiskra tilbragða þáverandi
stjórnarandstæðinga, og af-
leiðingin varð óhjákvæmilega
sú, að óðaverðbólgan varð al-
gerlega óviðráðanleg,
viðskiptakjörin hríðversnuðu
og framtiðarhorfur i efna-
hagsmálum urðu vægast sagt
iskyggilegar.
Við aðstæður sem þessar er
það alveg ljóst, að draga
verður úr eftirspurnarþenslu
innan lands eða með öðrum
orðum: Það verður að færa fé
úr almennri neyslu til at-
vinnurekstrar og framleiðslu.
! frjálsu hagkerfi, þar sem
samningsréttur um kaup og
kjör er viðurkenndur, getur
verið örðugt að koma þessu
við. Það skal játað að
sósialistisku rlkin hafa öllu
fljótvirkari hátt á þessum
málum en þar er kaupið ein-
faldlega lækkað með valdboði
þegar stjórnarvöldum sýnist
án þess að opinberar umræður
fari fram. Það er hins vegar
aðeins hótfyndni að halda þvi
fram að skálkar einir valdi
þeim aðgerðum sem nauðsyn-
legt hefur þótt að gripa til á
Islandi nú að undanförnu.
Fátt um röksemdir
Stjórnarandstæðingar bera
ýmsu við, þegar þeir andmæla
þeim aðgerðum sem gripið
hefur verið til i efnahagsmál-
um siðan núverandi rikis-
stjórn tók við völdum. Það
hefur verið margendurtekið
hér I Timanum að um margar
þessara aðgerðá hafði þegar
náðst samkomulag meðal
vinstriflokkanna á siðastliðnu
sumri. Sú ástæða önnur sem
stjórnarandstæðingar bera
fyrir sig er ekki svara verð,
nefnilega að þessu ráði illt
innræti eitt saman, en segja
má að fátt sé um röksemdir
þegar sliku er veifað opinber-
lega.
Við verðum að gera okkur
ljóst, að það er ekki þáttur i
stéttabaráttu að standa á móti
óhjákvæmilegum aðgerðum
gegn vanda- sem steðjar að
allri þjóðinni. Sannleikurinn
er og sá að verkalýðs-
hreyfingin er að ýmsu leyti
raunsæ og hófsöm i þeim kröf-
um eða óskum sem lagðar
hafa verið fram af hennar
hálfu nú nýlega. Það sýnir
jafnframt hver vandinn er,
sem við er að glima að allir
aðiljar gera sér ljóst að hætta
er á stöðvun atvinnurekstrar
og atvinnuleysi ef eitthvað ber
út af á næstu mánuðum, og þvi
ber að fagna hve almennt
samkomulag er um að fyrst og
fremstverði að komast hjá þvi.
í málgögnum stjórnarand-
stæðinga er nú mjög hampað
að fé hafi verið tekið af „al-
menningi” og þvi stungið i
vasa „atvinnurekenda og
burgeisa”. Vitaskuld eru þetta
aðeins áróðursorð sem harla
erfitt getur reynst að gefa
raunverulegt innihald. Það
sem hefur gerst er á hinn
bóginn það.að fé hefur verið
tekið af almennri neyslu og
það fært til atvinnu-
rekstrarins, fyrirtækjanna.
Það samþykkja allir að kjara-
samningarnir á siðasta ári
hafi flutt mikið fé frá fyrir-
tækjunum til launþeganna, og
það var meðal annars
áíit margra verkalýðs-
leiðtoga að boginn hefði verið
hefði verið spenntur mjög
hátt, að ekki sé minnst á þá
röskun, sem varð i tekju-
skiptingunni. Þegar skyndi-
lega skipast veður I lofti og
aðstaða þjóðarbúsins i heild
verður öll örðugri verður ekk-
ert viðþvi gert þótt fyrirtækin
kalli á fé aftur til að verjast
skakkaföllum og jafnvel
stöðvun. Þeir sem neita þessu
eru annaðhvort blindir á
staðreyndir efnahagslifsins
eða óvenjulega óvifnir.
Það þýðir ekki að fresta
nauðsynlegum aðgerðum
jafnvel þótt þær verði
óvinsælar. Þannig hafa ýmsir
vixlar verið að falla á al-
menning nú að undanförnu, og
fáir munu halda þvi fram að
einhverjir „burgeisar eða
auðmenn” stingi i vasa sinn
þvi fé sem varið hefur verið til
ýmissa opinberra stofnana
upp á siðkastið. Rafveitur,
hitaveita, o.s.frv. eru nú einu
sinni i opinberri eigu. Sama
gildir um það fé sem
verðhækkanir hafa flutt til
fjölmargra fyrirtækja, sem
rekin eru á vegum bæjar- og
sveitarfélaga viða um land. Á
nákvæmlega sama hátt er
það furðuleg blinda að halda
þvi fram að tekjur samvinnu-
félaganna streymi til ein-
hverra „atvinnurekenda”. Og
þannig má lengi telja, enda
vita menn það fullvel að veru-
legur hluti islenskra fyrir-
tækja er I félagslegri eigu á
einn eða annan hátt.
Óhlutvandir menn virðast
mjög gangast upp i þvi að
halda þvl að fólki, að skatta-
eftirlit og bókhaldsreglur á Is-
landi séu með ódæmum ófull-
komin og „vanþróuð”, og vist
er um það, að á þessu sviði
stendur margt til bóta og van-
kantur er margur. Hitt er þó
öllum ljóst sem til þekkja, að
eigendur hlutafjár geta ekki
dregið fjármagn inn á einka-
reikninga sina i fyrirtækjun-
um án þess að slikt komi fram
við endurskoðun eða framtal.
Isl. fyrirtæki eru meira eða
minna undir eftirliti að þessu
leyti, samanber þá könnun
sem nýlega var hafin á stöðu
útgerðarinnar og sjávarút-
vegarins yfirleitt. Þótt málum
sé eðlilega á annan veg farið i
einkafyrirtækjum fer það ekki
fram lijá þeim sem fylgjast
með þessum málum af opin-
berri hálfu, hvort fé rennur
fremur til eigin þarfa eigand-
ans eða til fjárfestingar og
framleiðslu.
Lyfta þarf
Grettistaki
Það er rétt að það er misjafn
sauður i mörgú fé, og það á
raunar við um allar stéttir
auðvitað, en það getur ekki
talist annað en innihaldslaust
gaspur að tala um það, að ver-
ið sé að „hafa fé af alþýðunni”
og iáta „braskarana hirða
það”, þegar þjóðin bregst til
varnar gegn óvenjulega mikl-
um vanda i efnahagsmálum
og ekkert má út af bera ef
tryggja skal atvinnuöryggi i
landinu og búa svo i haginn að
llfskjörin verði tryggð eftir
föngum og bætt I framtíðinni.
Núverandi rikisstjórn var
beinlinis til þess mynduð að
snúast til varnar. Það verður
um margt erfið barátta en
stjórnin á að vera vel fær um
að marka sér einarða stefnu ef
félagslegt réttlæti, þjóðarhag-
ur og góð samstaða fylgjast
að. Þegar allt kemur til alls er
stjórninni á höndum að vinna
óhemjumikið starf ef vel á aö
farnast, og nægir i þvi efni að
vísa til þess sem blöðin hafa
þegar birt úr nýkominni
skýrslu Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar. Og þegar
þess er minnst hvernig að-
stæður eru i útveginum nú við
upphaf loðnuvertiðar er sist
ofmælt að lvfta þurfi Grettis-
taki.
JS