Atuagagdliutit - 24.12.1958, Blaðsíða 4

silarssuarme oKalugfit kussanamer-
ssaisa ilåt sananeKarsimavoK ilisima-
ssut pingasut pavångarnitsat — ku-
ngit pingasut — atarKiniardlugit. u-
kiorpagssuit ingerdlanerine Kalipai-
ssut pikoringnerpåt kungit pingasut
kussanartupilorujugssuångordlugit
Kalipagtarsimavait. Romame Kangar-
ssuaK agssagarssuarne iliveKarfiuti-
galutik kristumiunit sujugdlernit Ki-
måvfigissartagaussune nålagiarfigi-
ssartagaussunilo, igalåmernit åssigi-
nordlo iliomerat tamåt naiungilåt, su-
nånguardlunit minineKarsimanane.
ilisimassutdle pingasut kangiamiut
pivdlugit tusarfiusinaussutuaK KanoK
pigssarsiviusinautigiva?
nåmerdlulnangajak! bibile magpe-
råine ivangkilistilo Mathæuse KanoK
agdlagtoK atuardlugo tupåtdlautigi-
ssariakarpoK -angutit pingasut tåuko
taineKångingajagdluinarmata. tåssani-
me takuneKarsinåungilaK angutit tåu-
ko pivdlugit inuit ilisimassatik tamai-
tassa Johannes Hildesheimimio. tåu-
ssuma ilisimassaKardluartunera kisi-
me nalunekångilaK. Kasselime karme-
litdlo måtuvfiåne Kutdlersanut ilau-
vok iluartutitamigdlo OKalugtuamut
tungassunik påsissagssarsiusavdlune
Romaliarsimavdlune. atuagkiå 1389-
ime sarkumerpoK nuånarineKartoru-
jugssuvdlune. atuagkiap tåussuma tu-
ngavisa ilait ilisimaneKarput, tusarsi-
massaisale ilarpagssue Kangale OKa-
lug tuarineKartartusimåput.
tuap måna tikitdlugo — sujumutdlu-
me — ivangldlio maligtarå. ilisimassut
Herudase neriorssorpåt kungertåp su-
sordlo takunekarsinaussoK OKalug-
me nanisimaneranik OKalugtukumav-
dlugo nangminertaoK patdlorfiginiaru-
mårmago. tauva ingerdlarKigput. uv-
dloriaK maligtariuarpåt, Bitdlimilo a-
ngugamiko unigpok; uvdlorissavdlo
Kinguaisa nerssutautit inåt Kingorfi-
gåt. atissarigsorssuvdlutik kungit pi-
ngasut nerssutautit inåt iserfigåt. Mel-
Uvdlorfssap ilisimassut pavan
ngitsunik Kalipautigdlit katiterdlugit
kalkimigdlo Kalipagkané åssilineKar-
tarsimåput; tåukutaoK åssilineKarsi-
massut ilisarissarpavut iliverssuame
kussanarsagaoKissune OKalugfitdlo i-
såvfigssuine. okalugtuarineKamerat
iluartulerssårutine atuarsinauvarput.
hollandimiut Kinunermik atuagautåne pi-
sorhame kungit pingasut taima åssilineKar-
simåput
erinarssusiarinekartarput, eriniarine-
Kartardlutik okalugfingnilo issiging-
någagssiarineKartardlutik. uvdlorissat
atordlugit påsissagssarsiortartut Kilak
påsissagssarsiorfigissarsimavåt Bitdli-
mivdlo uvdloriå ugperissagssaorpiå-
ngitsumik oKalugtuarissarsimavdlugo.
angutit iluartut kungit pingasut piv-
dlugit ilisimalersinaussatik tamaiså
iliniartarsimavait agdlagtarsimavdlu-
gitdlo. saome ukiune akugdleme kai-
sariusimassunit pingåmerpånit pig-
ssarsiarineKarsimassut erdlingnartuti-
tut piginekarput. inuit kungit pinga-
sut iluartutitångortisimavait, angala-
ssunut angalassutdlo unuissarfinut Ki-
nussinikut igdlersungortisimavdlugit.
ukiut untritiligpagssuit ingerdlaneri-
ne nunarssuarme tamarme angutit pi-
ngasut tåuko OKalugtuarinekartuarsi-
måput, atandneKardlutik, asanekar-
dlutik nuånarineKardlutigdlo. Kanga
arne kialunit ilisimavai, nalunago su-
mit aggersut sumilo toKussut. Bitdli-
mimut pigamik KanoK utorkautigissut
ilisimavait — taimane kungertåK
inordlåk patdlorfigiartordlugo nerso-
riartordlugulo. ilisimavåt nerssutautit
inånut iseramik KanoK itunik atissa-
Kartut, kulte, tipigigsaut KaKortoK
morralo KanoK angitigissut nagsata-
rigait, agdlåt nagsataisa KanoK oki-
måissusé Kavsiussusilo nalunagit.
naitsumik oKautigalugo inunerat Ka-
sa sumit pisimanerait. Mathæuse
ivangkilistinit kisime kunginik pinga-
sunik agdlagtuvoK, agdlautigissålo
versine sujugdlerne arKaneK-mardlui-
narnipoK. bibilimile avdlatigut nav-
suiautigssat amigautigineKarsimånge-
Kaut, versinguanile arKaneK-mar-
dlungne kussanartumik „OKitsumig-
dlo“ OKalugtuarineKarsimanerat tåssa-
tuauvoK kingoma tungavigssausima-
SSOK.
ilisimassut taima angnikeidssumik
OKalugtuarineKarnerata Kangarssuar-
mitdle takordluissarneK pilersisimavå,
inuit OKalugtuartilersimavdlugit; ta-
matumalo kingunerisimavdlugo iluar-
tutitanik univkåt kussanarnerssåta
pingortineKarnera. univkårineKartut
tåssåuput kungit sujunersuissigissar-
tagait, KarasaKarnerpaussut igdlutik,
ilauutatik, ikingutitik, atorfitik pit-
saussut, pisussuseK atarKinautdlo Ki-
magdlugit autdlartut uvdlorissamik
kungersåmut ingerdlanermingne Kåu-
marsaissugssamik malingnisavdlutik.
OKalugtuaK KanoK pfngortoK . .
oxautiginek ajomakulugpoK ilisi-
massut OKalugtuarinekarnerat KanoK
pisimassuvigtut ilumortortaKartiginer-
sok. angnerssåle OKalugtualiåinaussoK
KularutigssåungitdluinarpoK. OKalug-
tuat iluartulerssårutit inungnik ug-
pernerulersitsisavdlutik piukunartuåi-
narsimåput, bibilimilo OKalugtuari-
ssaussorpagssuit ilaterdlugit OKalug-
tualiagssarKigsusimavdlutik. kungit-
dle pingasut oKalugtuarissaunerat i-
maita kisingajangme taima inungnit
nuånarineKartigilersimavoK. OKalug-
tuaK nunane tamane ilisimaneKarpoK,
nunatdlo tamarmik nunap nangmineK
pissusianut nalerKutungordlugo OKa-
lugtuautigingmåssuk OKalugtuaK åssi-
glngitsorpagssuångordlune oKalugtua-
rineKartarpoK, kangiane kitånilo OKa-
lugtuaussut åssigisanatik. ukiut inger-
dlanerine OKalugtuat nutåt pingorar-
tuarsimåput, kigaitsorssuarmigdlo a-
merdlanerssait katiterneKarsimavdlu-
tik OKalugtuångordlune kussanardlui-
nartoK angutinut pingasunut savanik
pårssissunut tugdliuvdlutik kungimik
inordlåmik patdlorfigingnigtunut ta-
1 orunarungnaersimavdlune.
Mathæusip ivangkiliuane takuneK
ajornaKaoK angutit iluartunersut. ag-
dlagsimavoK tåssaussut ilisimassut, u-
kiutdle untritigdlit ingerdlanerine
inungnit — ilagit tunganit plnatik —
iluartungortineKarsimåput. inuit ug-
pertut tamatuma saniatigut kungi-
ngortisimavait — mingnerusinåu-
ngingmatame.
OKalugtuap agdlangneKameranut
tungatitdlugo nersortariaKarnerpåK
Johannesip Hildesheimimiup OKa-
lugtuå atuagagkåtsiarssuvoK, atuagar-
dlo pisanganartorujugssuvdlunilo ug-
perissagssårpiångilardlunit. Goethip
atuagaK tåuna latinerisortoK pigssar-
siarigamiuk nuånaringåramiuk nug-
terterKigsimavå naKiterterKigsimav-
dlugulo.
OKarneK ajornaKaoK OKalugtuap
ivangkiliume agdlautigissaK sanior-
SVEN NIELSEN-imit
Kukå. tåssane oKalugtuarineKartut tu-
ngavisigut malerKigsåmeKarsimåput,
versitdle arKaneK-mardluk angnerto-
rujugssuångorsimavdlutik.
atuagkame oKalugtuarineKarput ku-
ngit pingasut: Caspar, Melchior Bal-
thasarilo, tamarmik Indiame ingmikut
nålagauvfeKartut. kungiunermik sa-
niatigut uvdloriarsiortusimåséputaoK;
ilisimatusaut tåuna taimanikut tama-
nit ingerdlåneKardluaKingmat. uvdlut
ilåne uvdloriaK nutåK takuvåt, tamar-
migdlo sarKumersitanit jutitdlunit
agdlagkanik ilisimatuisigut naiungilåt
tamåna isumaKartoK kungerssup inu-
neranik. ingmingnut ilisimatisimångi-
kaluardlutik nunamingnit autdlarput
nagdliutorsiortorssuvdlutik, maligter-
pagssuaKardlutik akisorssuarnigdlo
tunlssutigssaKardlutik. taimanikut pi-
ssusiussoK maligdlugo unuame anga-
lassarput uvdlup kiangnerssua avKu-
semitdlo pujoralaKaKissut pingitso-
rumavdlugit. uvdlukutdlume avKutig-
ssamlngnik nalornissortarput, avKuti-
mingne najornutagssarissaralue sila-
mit anorimitdlo erssigungnaersine-
Kartarmata. unuap angalavfiginigsså
pitsauneruvoK, uvdlorissat maligtari-
sinaugamikik taimailivdlutigdlo to-
rågkamik uniunginigsså Kularutigi-
nginerusavdlugo. taima ingerdlaneK
kungimut ajornartoKångivigpoK, uv-
dloriaK maligagssartik maligtariuar-
måssuk. Jerusalåp avatinguane aitsåt
ingmingnut nåpiput, påsigamikulo pi-
ngasuvdlutik tamarmik atausinarmik
angunlagaKardlutik nuånåmermit
ingmingnut påkuteKåtårput takusima-
ssamingnigdlo ingmingnut oKalugtut-
dlutik. unuk tåuna pujoKingmat tang-
mårput pujuernigsså utarKilerdlugo
pujuerpat uvdloriaK maligtarissartik
malerKilerniåsagamiko. Jerusalåliar-
nigssartik Kularutigingivigpåt, pujue-
riarmatdlo maligtitik tamaisa ilagalu-
git Jerusalåmut iserput. kungip He-
rutasip inugpagssuit takugamigit åni-
lårpoK; kungitdle tugpatdlersarpåt
kungip inordlåp tusarnera kisiat pi-
ssutigalugo aggersimavdlutik.
chior, Nubiame Arabiamilo kunge,
mingnerssaussoK sungårtumik atissa-
KarpoK augpalugtumigdlo Kagdlersau-
teKardlune. tåussuma Nålagarput gul-
timik pigdlivfigå. tugdlerå Baltaser,
Godoliame Sabamilo kunge angivat-
dlångitsoK. tåuna tipigigsåumik Ka-
Kortumik pigdlivoK. kingugdliuvdlune
Caspar iserpoK. tåuna Tarsisime Ke-
Kertamilo Egryskullame kungiuvoK i-
laminit angnertauvdlune. Kemertumik
ameKarpoK atissanilo augpalugtoK
tugdluarenalugo. Caspar morramik
pigdlivoK.
ukiut mardluk Bitdlimiméréramik
angerdlarKigput, avnutertik atornago.
ingilivme OKEirfigai kunge Herudase
takuniåsångikåt. kungit inunerat ma-
lingnauvfigerK'ingneK ajomångilaK u-
torKarssuångordlutik toKunerat tikit-
dlugo.
imana tupigusugtoKarsinaugaluar-
4
poK kungit pingasut tunfssutigssar-
pagssuarnik nagsartut méraK gultimik
tipigigsåumik Kanortumik morramig-
dlo kisiat tuningmåssuk. pissutaussor-
dle tåssa mérångup Kingorneranit tu-
påtdlagtineKarujugssuarsimangmata,
påtsivérunermingnilo pumingnut kau-
toramik tigussatik sujugdlit tuniu-
simavdlugit. avdlamit oKautigissaussut
maligdlugit gultit amitsuajångordlu-
git augtitat 70-it, tipigigsaut KaKortoK
12 pund morralo 3 pund.
pivfigssaK nagdlersimassoK. téssalume
ilisamaut takussartik malingitsorsl-
nausimanago. '
uvdloK måna tikitdlugo Bitdlimip
uvdloriåta atortusinaussut atordlugit
påsiniarneKarsimagaluarnera iluagti-
ngitsorsimavoK. tupingnartuliamutdle
ugpernen kisemgorupoK. jutdlip uv-
dloriåta tupingnartua Grundtvigip
jutdlime tugsiusiamine kussanaKissu-
mik tugsiusiarisimavå: (Fr. Nielseni-
mit nugterneKarpoK).
heimimiup OKalugtuånik OKalugtuar-
tut. kungit pingasut OKalugfigtaKar-
poK kungit pingasut alterertalingmik;
tåussumalo tunuanlpoK erdlingnartu-
sivik . kungit pingasut igdlerfiata inig-
ssineKarfia. OKalugfissårssuaK åssili-
arssuarnik Stephan Lochnerip Kalipa-
garssuinik pinersagauvoK, tåukulo tå-
ssåuput OKalugfigssuarme takornagag-
ssat pingårnerssait. Kølnip onalugfig-
ssårssua kungit pingasut okalugfigåt,
igdlonarfik kungit pingasut igdloKar-
amitsat suj ulerssorpai...
OKalugtuaK naitsumik oKautigalugo
taimåipoK, ilisimassunutdle tungassu-
nik erKumitsunik oKalugtuagssaKar-
POK.
uvdloriaK sujulerssortåt . .
Ki'istuse Bitdlimime inungmat Gu-
tip uvdloriaK Kilangme kigaitsorssu-
armik nuisipå. uvdlorissat avdlat åssi-
gingitdluinarpai, takisorujugssuarnik
KingorneKarame. nanerussamit Kau-
maneKarneruvoK, Kinguailo sangujo-
rårdlutik.
Kilangme pissartut erKarsartautsi-
mut suniuteKartorujugssu.iuåinarsimå-
put, Bitdlimivdlo uvdloriå ilisimassu-
nit ilisimaitsunitdlo Kangarssuarmit-
dle sangmineKarnerpausimavoK.
uvdloriauva? uvdloriaK pamiuliuva?
taimanile sussusia erKorniarneKalersi-
mavox. atuagkat huntritiligpagssuit
uvdloriaK tåuna pivdlugo agdlangne-
Karsimåput, uvdloriaK jutdlip unuåne
Kilangme ersserKenalune sarKumersoic
ilisimassutdlo sujulerssordlugit. sor-
piåussusiale kialunit uvdloK måna ti-
kitdlugo påsisimångilå.
jluartunik OKalugtuat ilåne OKalug-
tuarineKarpoK ilisimassut Jerusalåp
Karmarssuisa silatånut pingmata put-
sumut åungarsimassoic, autdlarKing-
matale sarKumericigtoK; puilassulia-
milo tarrå takugåt. uvdlorissap suli-
agssane, Bitdlimimut avKutip takuti-
nigsså, nåmagsigamiuk Bitdlimip er-
Kånguane puilassuliamut nåkarpoK,
puilassuliamut Måriap imertarfingnå-
vanut. uvdloK måna tikitdlugo uvdlo-
riaK puilassuliame tåssane takuneKar-
sinauvoK arnatdle angutinit agtorne-
icungitsut kisimik takusxnauvåt.
tåssa OKalugtuamérsoK. ilisimatu-
sarneruvdle tungånit pisimassoK nav-
suiarniarneKartarsimavoK. uvdloriar-
siortorssup Tycho Brahip nangitsissu-
ata Johannes Keplerip (1630-me toKu-
ssup) tamåna sunersoK navsuiariarsi-
magaluarpå iluagtitsinanile, uvdlor-
putdlo tikitdlugo sunera påsinenarsi-
nausimångilaK. ingminut aperissoKar-
tarpoit uvdloriaK pamiuliunersoK, me-
teoriuvdlune uvdloriauvdlunilunit nu-
tåK. kialunit Kularutigingilå angutit i-
lisimassut ingmikut itumik takussa-
Karsimassut, ilimagissariaKarmåme i-
lisimatujusimåsassut pikorigsut. tai-
manikut uvdloriarsiomeK påsisimane-
KardluarpoK ugperineKardluinardlu-
nilo nalunartut tamarmik uvdloriar-
siornikut påsineKarsinaussut. sumini-
nguamigdlunit sagdloKitameKarsinau-
simångitdlat. Kilangme ilisarnautitut
takussartik tupingnartutut issigisimå-
savåt. jutit kungigssåt Messiarse tu-
sartarsimavåt utarKissaussoK, uvdlo-
riardlo takugamiko påsisimavdlugo
„uvdloriaK KaumassoK
avKutigssiussissoK ' ' ' :
tåssa Gutivta OKautse
tuniutdlugo inungne
maligagssarerKUSså.“
ilisimassut sumut pisimanersut.
taerérparput ilisimassut utorKaru-
jugssuångorsimassut, toKunertigdlo ti-
kitdlugo ingmingnut Kimagsimångit-
sut, agdlåme tonugaluaramik avigsår-
simångitsut. uvdloriaK autdlarneråne
takutitoK tåunarpiaK tOKunerine ig-
dloKarfiup Skullap KulånipoK, Johan-
nes Hildesheimimiuvdlo OKalugtuar-
nera maligdlugo tåssanltuatslmavdlu-
ne pujoralaisa Kølnime ilineKarnerat
tikitdlugo.
tupingnakulugkaluarpoK angutit i-
luartut Rhin;p ' erKånut pissuneKar-
simanerat, taimale OKalugtuarineKar-
Pok, nangm'inerdlo aulajangemeK ,a -
jornångilaK tamåna ugperisanerdlugo
ugperisånginerdlugulunit. Indiamitdle
Kølnimut avicut sivisonissoK ajornar-
torsiornaKalunilo; pingårtumik ukiune
akugdleme taima angalaneK imåinåu-
ngeKingmat. téssalume ilisimassut
Kølnime erKigsivigssamingnut pisine-
Kartinagit pisimassorpagssuaKarpoK.
tamatumunga tungassunik onalugtu-
agssarpagssuaKaraluartOK taineKåinå-
saoK sivisujåmik Konstantinopelime
ilissausimassut. puiomeKariartuinar-
putdle. ilerfe ilerfiartunit takuneKå-
saeriartuinarput atarKinéruputdlo.
taimale pineKartuåinarsinåungitdlat,
Konstantinoptlimilo kaisarit sujug-
dlersåta Mauritiusip angutit iluartut
saorne avdlnik ilalerdlugit katerssor-
tipai Milanomutdlo nugdlugit. kingu-
singnerussukut kaisarip Frederik Bar-
berosap Milano tiguarpå, kaisarilo pi-
uaitsungingmat igdloKarfik aseruane-
KartorujugssuvoK. såkutume ilåt Da-
sselime kanslere Rainald, tatigingnig-
tine nersornauserniardlugo kungit pi-
ngasut amiåkoriligainik tunivå. 1164-
ime Rainaldip pinåne igdloKarfingmi-
nut Kølnimut biskorpiuvfigissaminut
ingerdlåpai.
Kølnip OKalugfissårssua Tysklan-
dip OKalugfisa gotisk stilimik sanå-
jussut angnerssåt angutit iluartut tåu-
ko pingasut atarKiniardlugit Kasuer-
sårfigssåtutdlo sananeKarpoK. OKalug-
fissårssuaK 1248-me sanavdlugo aut-
dlarnerneKarpoK aitsåtdlo 1880-ime i-
nerneKardlune. tåssa ukiut 632-t sana-
neKarpoK. OKalugfissårssuarme ku-
ngit pingasunut erKainartorpagssua-
KarpoK, sordlo igalårssuane Kalipaga-
rujugssuit kussanaKissut kungit pat-
dlorfigingningnerinik takutitsissut,
‘ kalkimilo Kalipagarssuit ingmikortune
arfineK-mardlungne Johannes Hildes-
figalugo; igdloKarfiuvdlo kungit pi-
ngasut KujåssutigssaKarfigai ukiut i-
ngerdlanerine pingårutigisimagamigit,
uvdloK måna tikitdlugo igdloKarfiup
ilisarnautåne kungit pingasut niaKO-
rutåt atatineKarpoK, igdloKarfingmilo
atit St. Caspar, (Caspar iluart'oK), St.
Melchior St. Baltasarilo takornaftåu-
ngitdlat.
erdlingnartusivingmutdle uteriarta
igdlerfigdlo kungit pingasut amiåkui-
sa torKorsimavfiat Kimerdlordlugo.
tåuna 1,86 m. takitigaoK 1,09 m silig-
tigalune romamiut oKalugfiåtut pinga-
suhik initaligtut iluseKardlune. igdler-
fik mångertuminiuvoK tamåkerdluni-
le sølvimik gultimigdlo såtumik Kag-
dlersimavdlune kisalo akisorssuamik
erdlingnartutinik emailliamigdlo pi-
nérsausé'rsugauvdlune. ujarnat er-
dlirignartut katitdlugit 1540-uput. tai-
måikame igdlerfik akisusimåsaKaoK.
ilerfiartut ugpertut onalugfigssup a-
ningaussanul nåkautitsivianut tuni-
ssutåinit akilerneKarsimavoK. igdler-
fik sivisunårdlugo sananeKarsimavoK,
ilimagineKarpordle ukiune akugdleme
gultimik suliaKartartut suliarisima-
ssåt kussanaKissoK 1209-p erKåne i-
nersimåsassoK. taimanernit nalerput
tikitdlugo perKigsåruneKartuåinarsi-
mångilaK, åssigingitsunik sorssungne-
Kartitdlugo ardlaleriardlune perKigså-
runeKångitarsimaKalune. sordlo atau-
siardlune inguvterdluinarneKarsima-
vok tuaviutinavigdlugulo torKorne-
Karsimavdlune franskinittiguneKarKu-
Kunago. taima pineKartamine iluanu-
tigisimångilå, kingomalo pissutsimisut
ilerKigsimanane.
igdlerfingmlput kungit pingasut —
univkåt maligdlugit. tamåna nalivtine
ugperineKarpatdlåmnångilaK, dlånilo
igdlerfiup imai misigssomeKarmata
(1864-ime palasit angisorssuarmik a-
torfigdlit nakorsatdlo pingasut najor-
tigalugit) angutit pingasut saorne na-
nineKarput. atautsip saorne tåssa a-
ngutip inusugtup saorne, åipåta utor-
Kalilersup pingajuatalo utorKalissup.
sujornagutdle taivarput angutit ilisi-
massut pingasut tamarmik utorKar-
ssuångordlutik toKussut.
igdlerfmgme nanineKarputaoK mér-
Kap mardlungnik ukiugdlip saorne.
tåuko ilinenarsimåput mérarpagssuit
Ilerutasip toKorartitai erKainiardlu-
git; HerutaSime neriugsimagaluarmat
taimailiornermigut jutit kungiat inor-
dlåK toKusinauvdlugo.
nalivtine kungit pingasunut tunga-
ssut amerdlanerit puigorneKarsimå-
put. sule nunaKarfingne atausiåkåne
kungit pingasut uvdluata unukuane
naneruserfik pingasunik nanerutitalik
ikineKartarpoK, ukiutdle 100-t migssi-
liordlugit matuma sujornagut unuk
tåuna nagdliutorssuartut — jutdlimit
ukiortåmitdlo inomerutinago — nag-
dliussineKartarpoK.
nugt.: H. J.
liålnip OKalugflssiirssuane igdlerfik una kussanartorssuaK ufårKanik erdlingnartorpagssuai-
nik ulivkdrtoK takussagssauvoK. OKalugtual maligdlugit tåssauuoK kiingit pingasut ilivial