Atuagagdliutit - 16.02.1978, Page 15

Alfred Toft
NUK.NUUK
Kanga månalo_
Kalatdlit-nunåta apostelia
(nangitan)
Hans Povelsøn Egede (1686—1758)
angutauvoK akungnagtumik angi-
ssusilik salugtoK iluserigsoK. ki-
naKarpoK ilungersorpalugtumik.
issai tungujcrtut, såkortumik på-
siniaissumigdlo issigissut, Kingar-
KortujåK, KungujulassungitsoK.
agdlauserissane taima erKartor-
neKarpoK. taukununga måko ilå-
nguneKarsinåuput: takordluini-
kåic, angussaKarniardluartoK si-
lagssorigsordlo, vikingitorKat ki-
nguåvigssuat.
takordluinikåK? piginåussusia
tåunarpiaK inunerata ingerdlane-
ranut aulajangissuvoK.
Kalåtdlit-nunåne najugagdlit
kristumiungortinigssåt ericarsau-
t'gileramiuk — tåssa 1707-ime —
nulé cKalugtutisavdlugo saperpå.
upernagssalermat issertuardlune
ikingume ilåt Bergenime najuga-
lik tamatuminga agdlagfigå, uki-
umilo tugdlerme Trundheim-ime
biskopimut sujunersune nagsiupå,
tåunale mianerssordluartusimå-
ngilaK.
palasit sakiata arnap tamåna
tusarsimavå imatut:
.. OKautsitigut pissutigssati-
gutdlo kivdlingniarsimagånga
pilerssårutiga tunormivdlugo,
takordlordlugo KanoK navianar-
tigissumik uvanga ilagissdkalo
atugagssaKartiniarika, Kanox
igdlersugagssdungitsigissumik
tåvane Gutimut KanoK iliorni-
artunga, ikingutikalo Kanon a-
liasulersitsigisagika ajunårnig-
ssarput aserornigssarputdlo a-
lianartutut misigisangmdssuk.
taima tusagauardlune nuliara
asassara Kanon KuarsårtigissoK
pdsinen ajornångilan.
miserratigisdngilara nuliama
kinutdnit nianeranitdlo, taimd-
taoK ikingutit silatusårtumik a-
jungitsumigdlo isumanardlutik
oKauserissdinit ajugauvfigine-
Kardluinarama, ajorssuseralo
pernigsimissutigalugo, nerior-
ssuivdlunga Gutip Kaernussutå
atorfigissara uningaviginaru-
mavdlugo."
månale tunuarnigssaK kingusinå-
rérpcK.
Hans Egedep åssingisa amer-
dlanerssait, ilungerscrpalugtuput,
nåmagdluartungcrsagkatut issi-
kdgdlit, nujaliuneKartartutdlo tå-
ssåuput taimane ilerKussoK ma-
ligdlugo nujaussarssuit.
palasiuvoK NorgemérsoK pala-
siuvfigissaminit asassaussoK, ki-
siåne palase erKåmiorissane aker-
dleralugo akilerårusiutagkat ilåi-
nik pisinautitauneK pivdlugo, å-
malo akilerårutit akiligagssara-
luisa akilerneKarsimångitsut a-
merdliartuinartut tåssane inune-
ra nuånerungnaersivigpåt.
tåssa ajagtaissoKaraluarpoK, å-
male noKitsissoKardlune: danskit
„ajoKersuiartortitseKatigit 1714-
ime pilersineKarsimåput, oKaluse-
rineKartalersimavordlo Kalåtdlit-
nunånut atåssuteKarnerup kipiti-
tausimassup ingerdlateridngne-
Kalernigsså, „itsarssuardle" dan-
skit kungiata pigissarisimangma-
go, ukiunile 100-ne mardlugsung-
ne ilaginarneKarsimavdlune.
hcllandimiut Kalåtdlit-nunane
iluanåruteKardluartarnere issigi-
neKalerput erKarsautigineKaler-
dlunilo KavdlunåtsiatorKat sule
navssågssaunersut, navssågssau-
gunigdlo sule katuliussugssauv-
dlutik imalunit kuisimångitsuner-
mut uterKigsimåsavdlutik.
Hans Egede ajoKersuiartortita-
tuf Kalåtdlit-nunånut autdlaru-
mavoK:
„mdna tikitdlugo Kalåtdlit-nu-
nane arferit angisut amerdlasut
pissarinenartarsimåput, kisiane
nuname taima avingarusimati-
gissume najoruminaitsigissumi-
lo Kanon iliordlune inuit pissa-
rinendsanersut inuit ikigtuinait
isumakulutigissarunarp at“,
taima OKarpoK. ilisimaneKarérsu-
tutdlo tåssa Gutip piumasså si-
larssuarme inuit tamarmik sång-
niåsassut:
„uvdlume tamaisa Kinussarpu-
gut: arnit ivdlernarsile, ndla-
gauvfit tikiutdle, piumassat pi-
le: s orme ikiutingilagut, sapi-
ngisarput ndpertordlugo, taima-
tut åma pissoKarKuvdlugo?".
kisalo eiKaisitsivoK ilångutag-
ssåinartut:
„augtitagssat kdnanilo piagag-
ssat dssigingiisut ardlagdlit a-
merdlanissut nunap pigissai",
åma „tåssdngalo tulup Forbit-
zerip (tuluk angalaton Martin
Frobisher 1535—94 migss.) a-
ngerdldusimavaigdK kultiliag-
ssat 300“.
suliagssane ugperalugo, kingu-
singnerussukutdlo nuliaminil
Giertrud Rask-imit (Giertrud
Rask 1673—1735) KimagsarneKar-
dlune iluagtitsivdlune sujunerta-
minut ikiorneKarnigssamik pig-
ssarsivoK danskit/norgemiut ku-
ngiåne kisermåussissume Frede-
rik IV-åne (Frederik IV 1671—
1730 kungiuvCK 1699—1730).
Hans Egede ajoicersuiartortitse-
Katigingnit ajoKersuiartortitatut
taiguserneKarpoK ukiumut akig-
ssautigssaralugit 300 rigsdalerit
taimaisivdlunilo tåssaulerdlune
Kalåtdlit-nunane danskit „ud-
sendtet" sujugdlersåt.
kingusingnerussukut Egede ila-
ne såkortumik oitauseKarfigine-
KartarsimavoK, sordlo åssersuti-
galugo H. J. Rink isumaKarsima-
vok:
„Hans Egede ilisimaneKarérsu-
tut Kalåtdlit-nunånukarporc i-
sumanardlune Kavdlunåtsiator-
Kat nunanarfé navssårisavdlu-
git, inuit nangminen nagguve-
natigissane, nunamut anånau-
ssumut atalersemingniardlugit.
pakatsigamile, anersåmilo ilu-
ngersortup suliagssaminik tai-
maititsisindungingmane, tama-
tumunalo Danmarkime uivssu-
misitsivdlune mitautiginenaler-
dlunilo inuit eskimujussut nå-
pitane ataniarfigilerpait Kalåt-
dlit-nunaniginarnigssaminut-
dlo pissutigilerdlugit..
nauk Rink ilumoraluartoK Ege-
de agssuarissariaaångilaK Kalåt-
dlit-nunånut unlnarnera pivdlu-
go.
Mathis Jochimsen norgemiuvoK
utorKaK (taimane 51-inik ukiug-
dlit utorKarujugssuput), Kujanar-
tumik inuit KaKutigortut ilåt inuit
avdlat nangmingneK KanoK ilior-
nerinut alapernaisikujugtuåinar-
toK. taimaisiortarnine kiligtigssia-
tut pasigdlerneKautigisimavå si-
visungitsumigdlo parnaerussi-
vingmissutigisimavdlugo.
parnaerussivingmitdle anigame
1732-me Nungmut pivoK, suju-
nertarisimavålo Nungmit sermer-
ssuaK Karssutdlugo itiviniardlune
tugtut nujuitdlisagkat „hestiliut-
dlugit“.
sujunertarissanile angungilå.
tugtut nujuitdlisarneKåsagunik ti-
Hans Egedep nunaxarferKåva Igdlunerånerne narssaumaninguamlpoK
Kagtorngit mardluk akornåne. anorimut sarKumlnartumlpoK ukiumilo åpor-
taKalune. tåssa Hans Egedep igdlukuanit — åssilissap KerKane erfalassu-
lerfigtalingmit — timut nunap tungånut issfkivia.
ukiune kingugdlerpåne nålagauvfiup katerssugausivigssuaK agssaisitsi-
vok Hans Egedep igdlorKåvanik, navssåtdlo sarKumersineKartugssåuput
nunavta katerssugausiviane Nup nagdliutorsiornerata migssåne.
Hans Egedes første boplads på „Håbets Øe“ ved Igdluerunerit ligger
i en lille lavning mellem to bakketoppe. Stedet er meget udsat for vejr
og vind og dækkes i vintermånederne af tykke snemasser. Her ses ud-
sigten fra Hans Egedes hus — jordvolden med flagstangen — mod land.
I de seneste år foretog nationalmuseet udgravninger af ruinerne på øen
og fundene vil blive udstillet på landsmuseet i forbindelse med by-
jubilæet i Nuuk.
normorume tugdliutune ilångutåsavarput Poul Egedep titartagai. tåuko
sarKumerKårput Hans Egedep nunarput pivdlugo atuagkiåne 1741-mérsu-
me. måne takugssauvoK kalåtdlit umiamik arfangniartarnerat.
I de følgende numre vil vi bringe en række illustrationer af Poul Egede.
Originalerne findes i Hans Egedes bog: Grønlands beskrivelse, som ud-
kom i 1741. Her ses grønlændere på hvalfangst med umiaK.
guneKarKårtariaKarput, Nuvdlo
erKåne tugtu^ Kimåssarput Jo-
chimsen utorKaK nainiariardlugo.
tamatuma kingorna augtitagssa-
nik navssårsiordlune misiligalu-
arpoK, åmale iluagtitsinane, tai-
maingmatdlo ilerKutcrKaminut u-
terKlnarpoK Hans Egedelo ala-
pernaisigarilerdlugo:
„... tikipugut palase issimit sa-
kiagdlumigdlo sdngitdlivdlui-
narsimassoK ukion angalavdlu-
ne ajoKUtigiligkaminik, niuver-
neruvdlo naligingingmago aut-
dlartarpon iliniariardlune nuju-
artatdlo atuartut tusarndriar-
dlugit. ernera åma taimaisior-
tarpoK avdlanukardlune, tdssa-
lo palase ernilo Gutimik kiv-
fartussiput nujuartat iliniartit-
dlugit, onalussivfigalugit atuar-
titdlugitdlo ilånikutdlo åma ni-
uv erniartardlune.
tikipugut palasip nulia sakiag-
dlugdlune sdngitsorujugssuaK,
panine mardluk ikiortigalugit
igdlumingne nerisitsissussaria-
narsimagame uvine ernilo av-
dlatdlo angalatitdlugit, naugdlo
ukiukut atoruminditaraluaKi-
ssok nuerssuarmut takunidi-
ngitsårsindungilardlunit.
ilungersorsimavunga påsiniar-
dlugo sut pissutigalugit palase
nulilo nitornatigdlo Kalåtdlit-
nunånituarnersut ukiutdlo tai-
ma amerdlatigissut någdliugtu-
ardlutiki Norgemilo pigissatik
pitsaunerpåt ilaginarsimavdlu-
git suliax tamåna nåmagsivdlu-
arumavdlugo.
uvanga nangminen isumanara-
luarpunga palase issertortumik
pernusersusårsimåsassoK, ner-
sornenautigssarsiordlune bi-
skopingorniarssaralune imalu-
nit Danmarkime Norgemilunit
atorfit pitsaunerpåt ilåt angu-
niarniardlugo, kisiane påsisi-
mavara ardldinåtdlunit suju-
nertaringikå, taimågdlåt ernar-
tortardlugo måne inunigssane
toKunigssanilo kigsautigigine
nujuartat Gutimik ilmmassaKa-
lersiniardlugit.
dipagssånigdlo pasigdlersimagu-
luarpara silamiussutsikut isser-
tuardlune pigssarsiniarssari-
ssok, tåssunga atatitdlugo pi-
sussutinik piniardlune, umiar-
ssuartigut mångånérsutigut ni-
orKuiigssat amerdlasut nagsiut-
dlugit, ingminut iluanårutigssa-
tut niornutigineKartugssat, i-
manalun xt åma hollandimiut
niuverfiginiardlugit, tduko
maungnartarmata, taimaisiv-
dlunilo pisussutinik pigssarsi-
niardlune, kisiane umiarssuar-
miunit (tdukume ikiortiginagit
taimaisiorsindungingmat, tdssa
palase ernilo kisimitdlutik tai-
maisiorsindungingmata) ming-
nerpåmigdlunit taima iliorsima-
neranut malungndumik påsissa-
Karsimdngivigpunga.
taimatut pissonarsimagaluarpat
umiarssuarmiut onån git sorna-
vidngikaluarput, avdlamigdlu-
me navssårsimdngilanga, tai-
mågdlåt palase inugtut Gutimik
mianeringnigtutut sujuarsarni-
arssarigai Gutip atarninautig-
sså kungivdlo iluanutigsså må-
ne toKusagaluarunilunit — a-
ngut taimditOK atarKissariana-
ngårpoK."
angume taima itoK atarKissaria-
KangårpoKl
Hans Egedep isumamigut pi-
ssusiata erssersineKarnigssånut
naleruissua, Katångutigingniat a-
joKersuiartortitåt Chr. David,
(NungmlpoK 1733—35) iméitunik
CKauseKarpoK
„kamajassuvoK isumakulute-
Karniartunanilo, ilagineKarsi-
nauvdluarpordlo.
inuit tamarmik, åma kuisimå-
ngitsut, asavåt atarKivdlugulo.
s uliagssamik iluarsartussinen
ajornakusortitarpå, kisiane ilu-
mortussårniarneK ajorpon, o-
Kausigssane torndinartumik a-
nitarpai.
onalussititdlune agsut ivtoner-
tarpon kalåtdlitdlo oKausinik
ingmångudinan ilisimassaKar-
dlune.
pitsaussumik ilumortumigdlo
nulianarpoK, tdussumalo ta-
mavta asavåtigut ilånilo erner-
minik taissardluta“.
(nangisaoK)
15