Atuagagdliutit - 11.12.1992, Blaðsíða 3

Sipaarniarneq
Nunatta massakkut aalisagakilliorneq pissutigalugu
aningaasat tungaasigut ingerlaniarnera kipililuttunar-
tuusoq nalunngilarput, tamannarpiarlumi toqqammavi-
galugu Namminersomerullutik Oqartussani kommunini-
lu sipaarniarnerujussuaq ingerlanneqarpoq, sipaarniar-
nerulli amiilaarnartua uaniippoq inunnik isumaginnin-
nermut tunngasut sipaamiutigineqarmataasiit, tassanit-
taaq pineqarlutik paaqqinnitarfiit, utoqqalinersiutillit kii-
salu aammattaaq atuarfeqarfinni nerisitsisameq sipaar-
niarfigineqarpoq, tamannalu piffissaq ungasinnerusoq eq-
qarsaatigalugu ajornerujussuarmik kinguneqarsinnaa-
voq inuiaqatigiinnullu akisunerujussuanngorsinnaalluni,
ilami piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu aningaa-
sat tassani sipaamiutigineqartut annikingaaramik kan-
ngunaannarput, ungasinnerusoq isigalugu meeqqanut pe-
roriartortunut kingupilugisinnaasai eqqarsaatigigaanni.
Ajuusaarnarpoq aningaasakilliulernerup nalaani paaq-
qinnittarfiit sipaarniutigineqartuarneri, ilaatigut meeq-
qat inimi ataatsimiittut amerlisarneqanngippata sulisut
ikilisinneqarnerisigut. Tamannalu angajoqqaajulluni
paaqqinnittarfiinnamik isumalluuteqartuulluni toqqissi-
simananngilaq, taakkuuppummi sullivimmi annilaartaa-
teqarata iluamik sulissagutta meeqqanut qimatsivissatu-
arsuagut.
Massakkut inissiattaaq aaqqissuutissallugit pisariaqar-
luinnalersimasut aaqqissuuneqareernerisa kinguneri-
saannik inissianut akiliutit ilaatigut 40% pallilugu qaf-
faaffiginiameqalerput, ilaatigut toqqammavilersuutigine-
qarluni inissianik nutaanik sukkanerusumik sanaartorto-
qassappat massakkut najugaqartut akiliutaat qaffattaria-
qartoq, aanali eqqumeequtaa: Nalunngilarput inissiat
kikkorpassuarnit najugaqarfigineqartartut, tamatumalu
kingunerisaanik ilaatigut tupinnanngitsumik aserfallal-
luinnarsimasarput, aammalu oqartariaqarpugut inissiat
ilarpassui qangali akilerneqareersut, taakkuuppulli mas-
sakkut aserfallatsaaliniakkat, taassumali saniatigut inis-
siani najugaqartut immikkut qaammammoortumik aki-
liuteqamikkut akiliutiminnut atatillugu aserfallatsaalii-
nermut akiliuteqareertarput, taamaattumik massakkut
inissiat aaqqissuutereemeqamerisigut allaat 40% pallil-
lugu qaffaaniarneq toqqammavissaqanngilaq. Imaagin-
narpoq inissiani ineqartut matup tunuatigut aningaasa-
nik amerlanerusunik aallerfiginiameqartut.
Massakkut nunatsinni inissaaleqineq annertoqaaq, tama-
tumalu kinguneraa ilaqutariit inissiani najugaqartut tat-
torliuullutik najuqartariaqarnerat, tamannalu soorunami
aamma kingunipiloqartarpoq inuttut atugarliornermik,
taassumalu kingunerisarpaainoqutigiinni atugarliortit-
siinnarani aammattaaq inuiaqatigiinnut atugarliortitsi-
sinnaasameq aammalu inuiaqatigiinnut aningaasartuu-
taalersinnaaneq.
Massakkut ajoraluartumik takusinnaavagut inissiat illul-
lu ikigisassaanngitsut inigineqanngitsut, ilami allaat
ukiorpassuit inigineqaratik uninngaannartut takuneqar-
sinnaasarput, ilaallu soorunami inigineqaratik kiassame-
qaratillu uninngaannartut emiinnaararsuaq aserfallak-
kiartortarput. Inissiarsuamili init inigineqanngikkalua-
raangamilluunniit kiassameqartuarput, tamannalu aki-
leraartartunit tamanit akilemeqartarpoq, naak inigine-
qarsimagaluarunik ineqartunit akilerneqartartussaaga-
luarlutik.
Taamaakkaluartorli inissianik sanaartortitsineq ullumik-
kutut tuaviuussaatiginngitsumik ingerlanneqartariaqar-
poq, massakkummi inissianik sanaartortitsisut tassaap-
put Namminersomerullutik Oqartussat kommunillu,
taakkuuppullu sanaartomermi piffissaliisartut, aammalu
qanoq akeqamissaannik aaliangiisartut.
Massakkut inissianik sanaartortitsinermi peqquneqartar-
put piffissaq una nallertinnagu inissiat naammassisaria-
qartut; soorunami aamma tamanna pissusissamisoorpoq,
piffissarli sivitsomeqalaartuuppat maani nunami suliffe-
qarfiit aammattaaq peqataasinnaanngussagaluarput,
taamalu sulisut nunaqavissut suliffissaqalissagaluarlu-
tik.
Nunatsinni sulisut amerlanerit ilaqutaqarput. Ilaquta-
riissutsimut pingaaruteqarluinnarpoq angerlarsimaffim-
mi ilaquttanut imminullu piffissaqarfiginissaq (immaqa
ilaasa tassa taasartagaat inuuneq nakuuneq), massakkul-
li inissianik sanaartomeq nalunngilarput qanoq ingerla-
samersoq. Suliffeqarfinnimi sulisut sapaataamllutik in-
gerlasarput, allaat nalliuttuni uniffeqaratik sulisarlutik.
Kikkummi kalaallit ilaqutallit nalliuttuni ilaquttatik pui-
gorlugit sulissammata? Taamatulli sapaateqaratik kikku-
nuku suliuartut? Tassaapput amerlanerit avataaninngaa-
niit tikisitat piffissami sivikitsumi suleriarlutik naamma-
sigaangamik Danmarkimut angerlartartut tamatumalu
kingorna piffissami sivisuumi sulinngiffeqartartut, taa-
matullu sulisitseriaaseq inuiaqatigiinnut kalaallinut aki-
soqaaq, massakkummi ajoraluartumik sanasorpassuit
nunaqavissut iliniarsimasartik atunngilaat imaluunniit
suliffeqanngivillutik.
Aalisakkanut suliffissuami sulisut piffissami kingullermi
soraarsitat amerlapput, isumaqarnarlunilu suliffissuaq
aalisagakilliomemp kingunerisaanik sulisunik soraarsit-
siortortoq, tamannami takomartaaneq ajormat.
Tamatta nalunngilarput Nunatta imartaani pisuussutit
ukiuni makkunani kiserpiamik aningaasanik isaatitsifiu-
suusut, allanimmi Nunatta avataanut tunisineq ajorpu-
gut, tamattalu nalunngilarput Nunami sumiikkaluartu-
miluunniit avataaninngaaniit pisiarineqartartut avam-
mut tuniniaanermi amerlaneruleraangata aningaasaqar-
neq ajorsisartoq, aalisakkallu maani nunami kisiisa isu-
malluutigitillugit suliffeqarfissuaq Royal Greenland maa-
ni nunami pingaaruteqamersaalluni inissisimavoq, sulif-
feqarfissuullu Nunatta aningaasaqarniarnera tamaat in-
gerlappaa, kommuunimi sunaagaluartorluuniit aalisak-
kerivimmik ingerlatitsiviunngikkuni aningaasat tungaa-
sigut tusiattuassaaq.
Piffissamili kingullermi suliffissuarmi Royal Greenland-
imi sulisunik soraarsitsineq aalisaagassaaleqinermik toq-
qammaveqanngitsoq tusarlugu tupannarpoq, soraarsitsi-
nerimmi toqqammaveqarmata aaliasakkat tunitsivissaa-
leqinerannijc. Nalunngilara taannaannaanngitsoq, kisian-
nili nunat allamiut aningaasaataasa aamma tassani qa-
noq inissisimanerat apeqqutaalluinnartoq, qanoq naleqar-
tiginerat qanorluunniit nalikitsiginerat apeqqutaatillu-
guttaaq tuniniaaneq ingerlanneqartarmat.
Isumaqarluinnarpungali siunissami Royal Greenland-ip
tunitsivissaqartuarnissaq isumagisariaqaraa aammalu
tunitsiviusinnaasunik allanik ujarlertuartariaqartoq,
taannaavormi maani nunami aningaasanik kaajalukaar-
titsisutuaq.
Amutsiviit piffissami kingulermittaaq sammineqartarsi-
maqaat, aammalumi peqqutissaqarluartumik. Rejerniuti-
ninngaaniit kilisaatinut ikaarsaartoqarnialermat amutsi-
viit minnerpaamilluunniit qiviarneqarsimanngillat.
Taannaannaanngilarli! Amutsiviit ajoraluartumik piffis-
sami sivisuumi ullutsinnut malinnaatinneqarsimanngil-
lat; aammalumi sulisuisa pikkorissartinneqartarneri
akuttoqisumik ingerlanneqartarsimapput, tamatumalu
kingunerisaanik amutsiveqarfiit katataajartorsimapput,
suliassammi allanut atortorissaamerusunut aammalu ul-
lutsinnut malinnaanerusunut, tassalu privatinut, imissu-
tigineqartalersimapput. Aalisakkammi akunnassisimatil-
lugit rejerniutit aserfallatsaaliinermut akissaarukkalut-
tuinnartarput, kilisaatillu naak ilaatigut Nunatsinni
amutissinnaagaluarlutik ukiumut ataasiarlutik Danmar-
kimut amutikkiartortarput, tassani sukkanerusumik pit-
saanerusumillu suliarineqarsinnaanertik pissutigalugu,
tamannalu tupinnakuluttuuvoq, tassami kilisaatit Dan-
mark-imut amutikkiartoraangamik minnerpaamik sap.
akunneri pingasut atortarpaat, tamannalu soorunami
aningaasarpassuarnik naleqartarpoq, tassami kilisaat
uningaannartoq aningaasarsioranilu aningaasartuutaa-
saqaaq.
Tupinnartualu tassa kilisaatit sap. akunneri pingasut
Danmark-imi uninngagaluaraangamilluunniit ilumut im-
minut suli akilersinnaasumik ingerlasinnaasarsimassap-
pata, taamaassimappallu amutsivinnik aaqqissuusseq-
qinnissamut piffissanngorluinnarsimassaaq.
Amutsiveqarfiit nutaamik aaqqissuunneqartariaqarput
ullutsinnut naleqquttunngorlugit, tassanilu amutsiviit
amerlanerit angallatinik anginerusunik amusisinnaann-
gorlugit aaqqissuussiffigineqartariaqarput, kiisalu amut-
siviit aggulunnerullugit aaqqiivigineqartariaqarlutik.
Massakkummi amutsiveqarfinni sulisut suna tamaat suli-
arisarpaat, tassami nalunngilarput kinaluunniit qanor-
luunniit pikkoritsigigaluaruni suut tamaasa ataatsikkut
pikkoriffigisinnaanngikai, allatullu ajomassaqaaq nuna-
nut allanut unamminiassagutta immikkut pikkorissarta-
riaqassaagut.
Amutsiviillu imatut aaqqissuunneqarluarsinnaapput: So-
orlu ataaseq saanaartorfik, alla maskiinanik sulialik alla-
lu angallatinik qisunnit sanaanik immikkut suliaqartoq,
massakkummi Danmark-imi amutsiveqarfiit sukkasuu-
mik suleriartamerminni sakkugilluagaat tassaavoq inuit
suliamut ataatsimut pikkorissarluarsimasut atorluara-
mikkit.
Utoqqarmiut Kangerluarsunnguanni erngup nukinga
atorlugu nukissiorfiliami massakkuttaaq sulisut avataa-
ninngaanersut sulisunit nunaqavissunit amerlaneroqaat,
naak nunatsinni suliffissaaleqisut amerlagaluaqisut,
aammalu suliassat ilarpassui nunaqavissunit suliarine-
qarsinnaalluaraluartut. Nukissiorfissarlu kalaallinut
inuiaqatigiinnut 1,2 milliardinik akeqarsimavoq; allatut
oqaatigalugu aningaasat 1,2 milliardit amerlanerpaartaat
Nunatsinninngaaniit annissomeqarput nunatsinnilu ilu-
aqutaarpiaratik.
Aanalu aammattaaq ajortua: Nukissiorfik sananeqarluni
aatsaat naammassilluinnangajalermat eqqartomiameqa-
lerpoq sarfaq sumut atomeqassanersoq, naak nukissiorfiit
pisariaqartitsineq naapertorlugu sananiarneqartartus-
saagaluartut. Taamaattumillu siunissami sumiluunniit
sunalluunnit sanaartortinnagu pingaaruteqarpoq mak-
(Ass./Foto: LIL)
kua qulakkeersimanissaat: Sanaartugassap atorfissaqar-
tinneqarnera aammalu saanaartussagaanni nunaqavis-
sunik sanaartugassap suliarineqarsinnaanissaa, taamat-
toqanngippallu nunaqavissut sanaartortoqartinnagu pia-
reersarnissaat sanaartorsinnaanngorlugit peqataasin-
naanngorlugillu.
Qulaani taakkartukkakka pinngitsoortinneqassappata
aamma pingaaruteqarluinnarpoq suliffissarsiuussisarfiit
sinerissami nutaamik aaqqissuunneqarnissaat, massak-
kummi ajoraluartumik suliffissarsiuussisarfiit sulisitsisu-
nit saaffigineqarnissartik utaqqiinnartarpaat, naak
naamminneq sulisitsisunut aammattaaq saaffinnittartus-
saagaluarlutik.
Tamakku tamaasa eqqartoreerlugit oqartariaqarpunga
massakkut uanga tupigusuutigikulukkakku inuiaqatigiit
akiligassaqarnersuat tupinnartutut eqqartorneqartuar-
mat. Soorunami inoqarpoq akiliisinnaasuseqaraluarlutik
akiliineq ajortunik, tamakkuli pinngilakka.
Massakkut kommunerpassuarni imatut periaaseqarto-
qarpoq: Sulisoq suliffissaarutsillugu ikiorsiissutinik an-
nertussusileriikkanik tuninngikkaangamikku pisariaqar-
titsineq naapertorlugu ikiorsiissutinik ikiorsertarpaat.
Aanali eqqaamasariaqartoq: Taamaattoqartillugu akili-
gassanut akilersuineq unitsinneqartarpoq, ilami ikiorsiis-
sutit taamak annikitsigitillugit akiligassanut akiliisoqar-
sinnaaneq ajorpoq. Imaanngilarli akiligassat unitsinneqa-
vittartut, tassami suliffissaaleqisoq sulileqqinniariartoq
akiligassanut ilanngaassuineq aallarteqqittarpoq, taa-
maasillunilu inuk pineqartoq suli akiligassat akileriann-
guarnagit ukiuunerani suliffissaaruteqqittarpoq, sooru-
nalumi akiligassat milliartoratik ilaatigut alliartuinnar-
tarput.
Massakkulli sipaamiartoqartillugu isumaqarpunga sulif-
feqarfiit akileraarutinut akiligassaat annertimerusumik
malersomeqartariaqalersut, sulisitsisummi akileraarutit
kommunimut ingerlateqqitassaat ikinngeqaat, sulisitsi-
sullu akileråarutinik ingerlatitseqqittartuuppata ilaati-
gut massakkut sipaarniarnerujussuaq pinngitsoortinne-
qarsinnaagaluarpoq.
Kiisalu pilersaarusiortarneq allanngortittariaqalerpoq.
Uungaannaq isigaluni pilersaarusiortarneq qimakkasu-
artariaqarpoq ukiunut arlalinnut siumut pilersaarusior-
tamermik taarserlugu pipallattarnerit pinngitsoortinni-
assagutsigit. Massakkummi pilersaarusiorneq imatut
eqartigisumik ingerlanneqarpoq ukiumi tulliuttumi naat-
sorsuutitigut amigartooruteqanngilluinnarnissaq kisimi
tunngaviusarluni, naak kialuunniit misilittakkat tunnga-
vigalugit takusinnaagaluaraa pilersitaq nutaaq suna-
luunniit pilersaarusiorluagaaguni ukiut arlaqanngitsut
qaangiunnerisigut akilersinnaanngortartoq.
Taamaammat sutigut tamatigut pilersaarusiorluarneq
tunngaviusamiarli!
Jess G. Berthelsen
Siulittaasoq