Atuagagdliutit - 09.12.1993, Page 13

NR. 6 • 1993
Qerannerit

43
Issimik ajoqusernerit timip
ilaani qerussornernik piler-
sitsisarput timilu nillerne-
rulersittarlugu. Qerunneq
annertussuseqartarpoq si-
lap qanoq nillertiginera qa-
norlu anorlertiginera apeq-
qutaallutik. Inuup qerus-
sortup qanoq sivisutigisu-
mik silamiissimanera aam-
ma apeqqutaasarpoq. Sila
kiatsillugu silaannaap isu-
gutassusaa aalajangiisuul-
luinnartarpoq. Inummut
tunngasut eqqaassagutsigit
taava atisat anorrimit pitar-
neqarsinnaanngissusiat
oqussusaallu apeqqutaal-
luinnarput. Atisat masassi-
matillutik oqorunnaartar-
put. Assersuutissatut taa-
neqarsinnaapput aavariat
sialussiuteqanngitsut sia-
luttalissuarmik anorlius-
saallutik ajunaarsimasut.
Timip ilaani
aalajangersimasumi
qerunneqameq
Timip ilai - ipiutaasaqqor-
tussuseqarnerat apeqqutaa-
tillugu - malunnartumik nil-
lortiasut pingaartumik - as-
saat, putukkut, siutit, qinn-
gat - taassaapput qerussuja-
sut
Issimik malussarissut. Ti-
mip ilaani aalajanger sima-
suni annikitsumik qerunne-
qartillugu - annermikassaat
isuisigut imaluunniit pu-
tukkutiguk - timip ipiutaa-
sartai pullattarput, ippinna-
lersarpoq manngerneruler-
sarlutillu. Ilaatigullu tilluu-
sarnertut ittumik qalipaati-
nittarlutik. Sapaatip akun-
nerini 3-ni, 6-ni tulliuttuni
qerunnerup nalaagut kakik-
kaaluuneq, kapitinnertut it-
tut imaluunniit malugissu-
saarunneq malunnalissap-
put. Tamakkuli ippigusuu-
tit katsorsarneqaratik isu-
maminnik peeruttarput.
Amermi qerunnerit
Timip ilaa qerutsillugu ti-
mip ipiutaasartaani iskry-
stallinik pilersoqartarpoq.
Qerunnerit marlunnut im-
mikkoortinneqassapput:
amermi amiullu ataani (an-
nikitsumik - annertuumil-
lu).
Qerunnerit annikitsut
kiinnami, siutini, assanni
imaluunniit isikkaniikka-
junnerupput manngertunn-
guuttarlutik qarsungarpa-
luttuullutik. Qerunnerit aa-
latinneqarsinnaapput. Qe-
runnerit aallaqqaammut
annernarsinnaasarput kin-
gorna qiiaamminartutut
imaluunniit malugissuse-
qanngitsutut malunnarsin-
naasarlutik.
Annikitsumik qerunneq
suliarissatillugu oqquarta-
miinnissaq innersuussutigi-
neqarpoq. Qerunneq kissar-
nerulerseqqullugu timip
kissarnera atorneqartari-
qarpoq. Assak nillortissima-
qisoq unermiitittariaqar-
poq. Isigak qerunnikoq aap-
pap naaviniitinneqarsin-
naavoq. Qerunneq tagiar-
torneqanngilluinnassaaq
taamaaliorneq ajorneruler-
sitsiinnassammat. Qerun-
neq »aannikoq« qerigasuar-
sinnaavoq, taamaammat
angerlarnermi illersorluar-
tariqarpoq. Qerunneq inga-
salluinnarsimappat nakor-
sakarnissaq pisariaqarpoq.
Annertuumik qerunneq
Annertuumik qerunneq ima
ajortigisumik kinguneqar-
sinnaasarpoq allaat timip
ilaa peerneqartariaqalersin-
naalluni.
Amermi qerussornerit
paasiaarneqarnerisigut ta-
massumalu ikiorserneqar-
neratigut annertuumik qe-
runnerusussaagaluit pinn-
gitsoortinneqarsinnaapput.
Annertuumik qerunneq
ammip qaamarulernerati-
gut maangernerulernerati-
gullu malunniuttarpoq.
Aamma malunniutaasarpoq
ameq nukinnik, naggussa-
nik imaluunniit saanernik
atileqarsimappat nikisikku-
minaallisarmat. Naggussap
nalaagut qeruttoqartillugu
taanna aalatikkuminaallis-
saaq imaluunniit aalatinne-
qarsinnaajunnaavitarluni.
Qerunneq pileriartortillugu
anniarneq malunnarsissaaq
tamannili annikilliartus-
saaq qerunnerup nalaagut
malugissaarukkiartorneq
ilutigalugu.
Annertuumik qerussor-
nerit ikiorneqartarput »aat-
sinnaveersaarnerisigut«
taamaaliortoqartarporli
aatsaat napparsimaviliara-
suartoqarsinnaatinnagu.
Aatsaat qerussornikup qer-
ruteqqinnginnissaa qulak-
keersimagaanni aamma ase-
ruttuunnginnissaa qulakke-
ersimagaanni imaluunniit
ullualunnguit qaangiuppata
napparsimavimmukarsin-
naagaanni taava »aassiiso-
qarsinnaavoq«. Arlaleriar-
lunili annertuumik qerus-
sortoqartillugu tamanna ti-
mip ipiutaasartaanik anner-
tuumik annaasaqaataane-
russaaq, qerussornerup al-
lanngortinnginneraninn-
garnit - ikiortissamik peri-
arfissaqarlerneq tikitserlu-
gu. Qerussorneq aassigaq
oqimaatsumik ilaqartinne-
qassanngilaq. Taamaattu-
mik inuk isikkamigut »aas-
serneqaqqammersoq« nu-
nagisaanut ikiorlugu inger-
lanneqartariaqarpoq.» Aas-
siineq« ima ingerlanneqas-
saaq: Timip ilaa qerussorsi-
masoq imermut 40-42 gra-
demik kissassusilimmut iki-
neqassaaq, tassaniitinne-
qassaarlu amiup qalipaataa
nalinginnaaler sitserlugu.
Annertuumik qerussortoqa-
lersillugu imaluunniit qe-
russortoqareertillugu pin-
gitsoorani napparsimavim-
mukartoqartassaaq.
Timip nillemerulernera
Timip nillernerulernerani-
hypotermi-mik taaneqartar-
tumik - timip kissassusaa
nalinginnaasoq 36-36 gra-
de-usoq appartarpoq.
Taamaalinerup inuup
siuneqassusia (naliliisin-
naassusia) sianiginnissusia-
lu millisittarpaa timip nil-
lemerulernera malugine-
qanngitsoorneranik kingu-
neqartumik imaluunniit
amigartumik ikiorserne-
qannginneranik. Taavalu
inuk soqutigisaqanngissu-
seemttarpoq, sujumassuse-
erulluni sulilu annerusumik
timaa nillernerulerluni.
Timip akiuussutissartai.
Timip nillernerulernini ma-
lugigaangagu amermut
aammik pilersuineq annikil-
lisittarpaa kingornalu talli-
ni nissunilu timip ipiutaa-
sartaanut. Timip nillerne-
rulernerani talernut nissu-
nullu aammik pilersuineq -
inummik nalinginnaasumik
kissassusilimmut naleqqiul-
lugu - 1/10 dele-mik minne-
rusumut appartarpoq. Ta-
matuma kinguneraa amiup
tallit nissullu kisseissusaat
appartarmat. Timip akiuus-
sutissartaa sulilersarpoq
tallit nissullu issimut tun-
naavoq sunut ajorsinnaasu-
nut tapiillusinneqartoq.
Taammaat aappaqarsimap-
pat taanna sapinngisani ta-
maat ikiuunniartariqarpoq.
Inuk qiialersimasoq pi-
aartumik oqquvifilssittaria-
qarpoq. Atisat masassimap-
pata taakkua ajoranngippat
masanngitsunik taarserne-
qassapput kialaartitsisussa-
nik. Inuup qiiasup timini
aalatittariaqarpaa timip kis-
sassusaa qaffarteqqinniar-
lugu. Ajornanngippat kis-
sartumik imigassinneqas-
saaq sukkortalimmik.
Qiiarululerneq
Hypptermi, tassa timip kis-
sassusaa 35 grade-mit appa-
sinnerulernera, malunniut-
tarpoq qasulluinnarnikkut,
paatsiveerunnikkut imma-
qalu aamma qanoq issutsi-
mut akuersaarumajunneiar-
nikkut. Inuk aqussinnaann-
gisaminik sajuttorujussu-
anngortarpoq, timillu kis-
de-nngoraangat inuk silaa-
ruttarpoq kingornalu uum-
mataa unittarluni. Inuulli
qioqqasup uummataa unis-
simappat pingaruteqarluin-
narpoq taassuma nakor-
siunnissaa una pissutigalu-
gu; inuup qioqqasup uum-
mata unissimagaluarpal-
luunnit ilaannikkooriarluni
annaanneqarsinnaasarmat.
Imermi 15 grade-nik kis-
sassusilimmiititsilluni misi-
liinerup takutippaa inuit
imigassartorsimasut timaat
sukkarnerusumik nillerne-
rulerneq ajormata. Inulli
imigassartorsimasoq malus-
sarissusia annikinneruler-
sarpoq allatullu avatangiisi-
nut isiginnittariaaseqalerlu-
ni taamaanneralu pissutiga-
lugu taamaassusaa anner-
tusisarpoq toqumillu kingu-
neqartarluni - tamanalumi
ilisimaneqarluarpoq.
Qiiaruluttut »katsorsaru-
mallugit« qiianartumiitti-
neqarunnaartittariaqarput
tittar iaqarpoq.
Siullermik inuup timaa
niuilu tæppimik poorneqas-
sapput unii killagalugit. Ta-
matuma kingorna talii ti-
maata sinaanut ilineqassap-
put poorlugillu. Taliili saki-
aanut ilineqarsimappata
tæppimillu poorlugit, tallit
amiisa kissarneruleriasaar-
nerinik kinguneqaannas-
saaq, aallu tallini qaaviaar-
nera annertuumik annertu-
sillugu tamannalu ima kin-
guneqassaluni aak nillertoq
inuup inuuneranut pingaa-
ruteqarluinnartunut soorlu
uummammut akulerunne-
ranik.
Tallit - poorneqareersi-
masut - timillu nalaagut
tæppi alla nermunneqas-
saaq kiinaq nuisatiinnarlu-
gu. Ajornanngippat allumi-
niumsfolie, ANNA-miittoq
imaluunniit plastikfolie
inuup tæppillu akornanni
nermunneqassaq qinngor-
nernik imaluunniit kissap
Timip ilai - ipiutaasaqqortussuseqarnerat apeqqutaatilhigu
■ malunnartumik nillortiasut pingaartumik - assaat, putuk-
kut, siutit, qinngat - taassaapput qerussujasut
Legemsdele, der har en stor afkølingsoverllade i forhold til
deres vævsmængde, specielt fingre, tæer, ører og næse, er
særlig udsatte for nedkøling. (Arkivfoto)
niullugillusooq inuup inuu-
neranut pingaaruteqarluin-
nartut, soorlu uummat kis-
sassimatikkumallugu. Ti-
mip kissartumiiteqqilerne-
rani timip taama pissusiler-
sornera innarlerneqanngil-
luinnassaaq pissutigalugu
tallinut nissunullu aammik
pilersuileriasaarnermi aak
nillertoq tallineersoq/nissu-
neersoq timip iluanut pine-
ragut inuup inuuneranik
uloriarnartortitsilersin-
naammat.
Qiianeq
Timip annikitsumik niller-
nerulernera (kisianni timip
kissassusaa 35 grade-mik
qaffasinnerusoq) malun-
niuttarpoq sajukulaarner-
mik, inuulli tamanna akior-
sinnaavaa. Inuk qiiaammi-
lersarpoq, assai sajukulaar-
lersarput assersuutigalugu
innermik ikinniarnini ajor-
nartorsiutigilerlugu kiisalu
ilasseraatsunngortarpoq pe-
rusueqqalersarlunilu. Aap
naqitsinera qaffartarpoq
anersaartornerulersarluni-
lu.
Inuup perusueqqalernera
pissutigalugu imaalluarsin-
sassusaata suli apparnerati-
gut nukinnik noqartoorner-
mik kinguneqartissinnaal-
lugu. Oqalunnera paasiumi-
naallisarpoq, timinilu aquk-
kuminaallisittarpaa soorlu
orloqattaalernermigut.
Paatsiveerunneq ima an-
nertugilersinnaavoq allaat
piviunngitsut inuup misigi-
simalersinnaallugit. Allaat
annattut ilaatigut oqaluttu-
artarput tassanngaannaq
kiattup sissaaniilersimallu-
tik. Tamakku uppernarsaa-
taalluarsinnaapput inuit
ilaat paatsiveerulluinnar-
fimminni toqulernerminni
atisaaj artarsimanerannik.
Timip kissassusaa 31 gra-
oqquartamut pisinnerisigut
imaluunniit oqquartalior-
nikkut kialaartumiilersin-
nerigulluunniit. Qiiarulut-
tup issimut timaata akiuus-
sinnaanera allanngortikku-
managu qiiaruluttoq kajas-
suartumik suliarineqartari-
arpoq. Atisai panertunik
oqornerusunilluunnit taar-
sissatillugit peerneqarpata
taava talii niuilu sapinngisa-
mik immannguaq aalatin-
neqassapput imaluunniit
qiorlugit peerneqassapput.
Annertuumik qiiarulut-
tut nakorsiullugit pitsaa-
nerpaavoq, tamannali ullor-
mi tassani pisinnaanngippat
kissassaqqinnissaa aallar-
aallaanik annaasaqarnissa-
mut annikillisaataasarma-
ta. Imeq kissartoq sukkulik
tunniunneqassaaq aatsaat
inuk silamik silaqarpat
imersinnaappallu.
Timip ilaa qerussorneqar-
simappat taakku suliarine-
qasapput aatsaat qiiarulun-
neq qaangiuppat. Suliarine-
qarnerup inerneranut pin-
gaaruteqarluinnarpoq qiia-
rulunneq piaartumik paasi-
neqarnissaa, kiisalu qiiaru-
luttup qanoq innini amerla-
nertigut paasisimaneq ajor-
magu taasuma inuttaa pin-
nagu qanorli ussersornera
ilaasa eqquffiginerusaria-
qarpaat.
Issisiummi Qatsungasumi 5 m/sek.-mi 10 m/sek.-mi 15 m/sek.-mi
0 0 -5 -15 -18
-10 -10 -21 -30 -34
-20 -20 -34 -44 -49
-30 -30 -46 -59 -65
Anorrip sakkortussussaa apeqqutaalluni issip qanoq malugineqarsinnaanera tabellemi tak-
uneqarsinnaavoq. Issisiut -10-miippat 10 sekund meterinillu anorlertillugu tamanna -30-
tut issittutut malugineqassaaq.