Atuagagdliutit - 21.10.1997, Blaðsíða 11

Nr. 81 • 1997
11

GRØNLANDSPOSTEN
Nammineisomerulemeq
ammasumik oqaluttuaralugu
- Inatsisilerinerli naammanngilaq, Nunatsini Namminersornerulernissamut
Kommissionip siulittaasua Isi Foighel nassuerpoq
NUUK(KK) - Ikinnerussute-
qartunut ilaasup ikikkerussu-
teqartut allat eqqunngitsulior-
figinavianngilai.
Isi Foighel taama akineqar-
poq, Kalaallit Nunaata Nam-
minersornerulernissaanut
Kommissionimut 1975-imi
siulittaasumut Kalaallit Nu-
naata ministerianut Jørgen
Peder Hansen-imut aperiga-
mi, sooq socialdemokratimi
pingaartitsisup inatsisileriner-
mut ilisimatooq konservativi-
usoq toqqarneraa, Køben-
havnimi juutit upperisarsior-
nerannut sorlaqarluartoq suli-
assamut taama pingaartigisu-
mut pisortanngortimmani.
Jørgen Peder Hansenip aki-
vaa, aammali Isi Foighelimut
oqarpoq, nalaatsortumik dron-
ning Margrethep aamma taa-
ma aperisimammani.
Jørgen Peder Hansenip
dronning Isi Foighelip aperine-
ratut taamatorluinnaq akivaa.
Grønlandsministerip Isi
Foighel qiviariarlugu aperaa:
- Dronningimut akissutigaa
ilumoorpa?
A j orsarto qanngilaq
Tamanna Isi Foighelip atuak-
kiamini eqqaamasalikkersaa-
rummini »Jura er ikke nok«
oqaluttuaraa, 21. december
70-inik ukioqalernissaminut
saqqummersitaa.
Namminersomerulemermit
ukiut 18 1/2 qaangiuttullu
paasinarpoq, Nunatta ikin-
ngussua Jørgen Peder Hansen
kukkusimanngitsoq Isi Foig-
hel namminersornerulernis-
samut kommissionimut siulit-
taasunngortikkamiuk.
Naalagaaffeqatigiinnerup i-
luani Nunatta namminersuler-
nera imaannaanngilaq misi-
gissutsinullu attuumassute-
qarluarluni, Isi Foighelip e-
qaatsumik kalaallinullu asan-
nissuseqarluni iluarsisaa.
Isi Foighel »Jura er ikke
nok« taaguusiinermini oqa-
luttuarerusuppaa inatsisileri-
nermi nalinginnaasuni ajor-
sartoqarlunilu ajugaasoqartar-
toq.
Tamannali naammattuaan-
nanngilaq. Sammisani amer-
lanemi apeqqutaanerusarpoq
ajorsartoqannginnissaaq, aju-
gaasumik toqqaanissamik or-
niginamerulluni. Nalominar-
tuni aaqqiisutissami pitsaane-
ruvoq nassatarippagu, illua-
tungeriit tamarmik isumatu-
saartumik eqqortuliortumillu
ajugaappata.
Namminersulernermissaaq
taamaappoq.
Nunarput Danmarkiluun-
niit tamatumani ajorsartus-
saangillat, tamarmilli nammi-
nersulemeq ajugaanertut mi-
sigiffigissavaat, inuiaqatigiit
marluullutik siunissami ata-
qatigiinnermik qulamaarisus-
saallutik, naallu malunnartu-
mik assigiinngissuteqaraluar-
lutik oqaluttuarisaanikkut eq-
qarleriinnikkullu kipissaan-
ngitsumik ataqatigiikkamik.
Isi Foighelip eqqaamasalik-
kersaarutai Nunatta oqalut-
tuassartaani piffissaq aala-
jangiisuusoq qulaajarpaa.
Isi Foighels erindringer er
med til at kaste lys over en
afgørende epoke i Grøn-
lands historie.
N unatsinnerngaamera
Isi Foighelip namminersome-
rulemissamut kommissionimi
siulittaasunngortitaanera a-
merlasuunut tupaallaataavoq,
namminermullu.
Isi Foighel naalagaaffimmi
inatsisilerinermik nunanullu
tamanut pissutsinut ilisimasa-
qarluaraluarluni, 1970-ikkut
qiteqqunneranni nunarput pil-
lugu oqallinnermut ilisimasa-
qarpallaartorsuunngilaq.
Ullumikkut Isi Foighel isu-
maqarpoq, nunatsinnut nali-
nginnaasunik ilisimasakinnini
iluaqutaaginnarsimasoq.
Suliaq killilersomeqamani
siumullu isummereemani aal-
lussinnaavaa, aappaatigulli
Nunatsinni qangaanilli »ta-
kornariaannarnut« isummat
qularutigineqartarput, ilisima-
qarareemani Nunatsinnut ti-
kikkuni nunap ajomartorsiutai
iluarseriarlugit aallaqqittartut.
Qulameq tamanna, »qallu-
naaq-angerlarit«-imik isum-
mertameq aamma Isi Foig-
helip misigaa.
1975-imi Nunatsinnut ti-
keqqaarami unnuk taanna Isi
Foighelip departementschef
Erik Hesselbjerg Hotel Grøn-
landimi nereqatigaa. Kingor-
na Jonathan Motzfeldt nerini-
artarfimmut iserpoq immik-
kullu nerrivilerluni.
Erik Hesselbjergip Isi Foig-
hel oqaluttuuppaa palasi poli-
tikerilu inuusuttoq oqaloqati-
giartortariaqaraa, peqqutiga-
lugu namminersornerulernis-
samut isumaqatigiinniamemi
Jonathan pingaaruteqartus-
saammat qitiutinneqartussaal-
lunilu.
Juntaamik naapitsineq
Isi Foighelip Jonathan Motz-
feldt naapinngisaannarsima-
vaa, taamaattumik ileqqoris-
saarluni Juntaap nerivianukar-
poq imminullu ilisaritilluni.
Juntaap puuguttaniluunniit
alanngilaa, ilisarnaatimisut
isertuarani nipituumik oqarfi-
giinnarpaa Isi Foighelimut
tunngasut tamaasa ilisimallu-
git, imallu oqaappaa:
- Silatuguit, qularpungali
taamaattutit, pitsaanerpaavoq
Danmarkimut piaarnerpaa-
mik angerlarlutit statsminister
Anker Jørgensen oqarfigissa-
vat checki uannut nassiutiin-
narsinnaagaa. Taamaalisoqar-
pat uanga nammineq nammi-
nersomeruneq suliarissavara
qallunaanit akuliuffigineqar-
nanga.
'Juntaaq taama oqalunnini
ingerlatitsiarpaa, Isi Foighel-
illi taama oqaanneqamini ki-
minneqaatiginngilaa.
Juntaaq oqalukutsooreer-
mat Isi Foighel oqarpoq:
- Ajunngilaq. Maanna tu-
samaassavarma Kalaallit Nu-
naata qanoq innera qanoq isu-
maqarfigineriga.
Jonathan Motzfeldt tusar-
naarpoq, unnullu taanna Ho-
tel Grønlandimi pitsaasumik
iluaqutaasumillu oqaloqati-
giittoqalerpoq.
Kingusinnerusukkut Jona-
than Motzfeldtip Isi Foighel
oqaluttuuppaa, qallunaap ti-
kerlaap oqaanneqarnermini
kiminneqannginnera, inger-
laannarlu oqaloqatiginniler-
nera imminut aalajangiisuul-
luinnartoq, sivisuumillu ikin-
ngutigiinnerminnut tunngavi-
liisoq.
Nalitsinni
oqaluttuarisaaneq
Oqaluttuaq nuannersoq, oqa-
luttuarli taamaattoq sumut a-
torsinnaavarput - Hotel Grøn-
landimi naapeqatigiinnerup
kingoma ukiut 22-t qaangiu-
tereersut?
Aap, inuit marluk qanoq in-
nerannik oqaluttuassartaavoq,
namminersomerulernerup i-
lusilemeranik pingaaruteqar-
tut, ukiut kingulliit 18-it Nu-
natta ineriartomeranut apeq-
qutaalluinnartut.
Namminersornerunerup i-
neriartoqqinneranut pingaar-
tuuvoq pisut, isummat misi-
gissutsillu sakkortuut paasis-
sallugit, namminersomeruler-
nerup 1. maj 1979 atuutiler-
neranut.
Ukiullu 18 1/2 matuma
siorna namminersomeruler-
nerup pilersinnerani tunnga-
viusut inuit pillugit atuaraan-
ni, ullumikkut namminersor-
nemneq pillugu ilinniutissaal-
luarput, kiisalu ineriartoqqin-
nissamut periarfissat pillugit.
Nunatsinni atuakkat amer-
lasuut allanneqartarput, taa-
mani nunaqarfimmiinneq pil-
lugu, nalittali oqaluttuassartaa
atuakkiarineqarpallaanngilaq.
Uggomarpoq, 1970-ikkummi
qeqqanni pisut kalaallit ki-
naassutsiminnik ineriartorteq-
qinnerannut aallaaviulluar-
mata.
Kalaallit namminersorne-
mlemermik pilersitseqataasut
arlallit suli ingerlalluarput.
Suli pisinnaagallartilluni eq-
qaamasalikkersaamsiomeq i-
luatinnartuuvoq, piffissamili
politikerit pingaamtillit arlal-
lit ilorraap tungaanut ingerla-
leqqinnerminni piffissan-
ngorsorinarpoq allanneq aal-
lartikkaanni.
Allagaararpassuit
Iluarpoq Isi Foighel eqqaa-
masalikkersaarnermi pisut
inuillu 1970-ikkunni qitiusut
pillugit saqqummiussimmat.
Isi Foighelip atuakkiaa
»Jura er ikke nok« paasinnit-
seqataavoq Nunatsinni nam-
minersomerunerup inatsisaa-
ni pitsaamtillit arlallit pillugit,
tamakku ulloq manna tikillu-
gu atuuttut.
Nunatta ilua uuliamik, gas-
imik aatsitassanillu peqarlu-
arpoq. ukiunilu makkunani
ujaasinerit iluatsinnissaat pi-
ngaamteqarluinnarput, ilaati-
gut Fyllap Ikkannersuani
aamma Napasorsuarni, Nu-
natta aningaasaqamikkut siu-
nissaata ineriartortinnerani.
Soormiuni namminersor-
nemlemermi inatsip ima o-
qaasertalersorneqartoq »Ka-
laallit Nunaanni inoqavissut
pinngortitami pisuussutinut
tunngaviusumik piginnittus-
saatitaapput«?
Namminersornerulernissa-
mut kommissionip suliaata
naggataarusemerani Kalaallit
Nunaata iluanik piginnittus-
saanermut apeqqut ajomarlu-
innartoq iluarsineqartussaa-
voq. Sammisaq misigissutsi-
nik attuisomjussuuvoq, nag-
gataagulli kinguartinneqar-
sinnaajunnaarpoq.
Isi Foighelip nunat tamat
pillugit misilittakkani atorpai,
najoqqutassarlu atorpaa FN-
ip Sillimaniamermut ataatsi-
miititaliaata atugaa malillugu
aaqqiilluni, tassa 1967-imi
Kangiani Qiterlermi Ullut
arfmillit Sorsuunnermi ajor-
nartorsiutinik iluarsiissut na-
joqqutaralugu!
Suleriaaseq taanna aamma
Nunatsinni sunniuteqarpoq,
aatsaalli allagaarapassuamik
oqaasertavissaanut missiliuu-
tit Isi Foighelip Lars Emil Jo-
hansenillu akornanni paar-
laateqatigiittaqattaartoqareermaL
Qallunnaatut kalaallisullu
Alla suli Nunatsinni oqalli-
saasoq tassaavoq oqaatsit
marluiit atomeqamerat, qallu-
naatut kalaallisullu.
Namminersomerulemermi
inatsimmi allassimavoq, »ka-
laallit oqaasii pingaamerusu-
tut oqaasiupput. Qallunaat
oqaasiinik sukumiisumik ilin-
niartitsisoqassaaq. Oqaatsit
marluullutik pisortanut tun-
ngasuni atorneqarsinnaap-
put.«
Soormi taamaattoqarpa?
Kalaallit Nunaata Nammi-
nersulemissaanut Kommissi-
onimi oqaatsit pillugit oqal-
linnemp aaqqinniameqamera
sapinngisamik kingusinner-
paamut utaqqinneqarpoq.
1978-imili Hotel Vedbæk-imi
ataatsimiinnermi utaqqinne-
qarsinnaajunnaarpoq. Maan-
na iluarsisariaqarpoq.
Konrad Steenholdt, ullu-
mikkut kultureqamermut ilin-
niartitaanermullu naalakker-
suisuusoq, oqaasertassamik
siunnersuuteqarpoq, »Kalaal-
lit Nunaanni kalaallit oqaasii
salliupput, qallunaat oqaasii
tulliullutik«.
Kommissionimi ilaasortaq
arrapput, isumaqartoqassan-
ngimmat Folketingi qaqugu-
luunniit inatsit akuerisinnaa-
gaat, aalajangemeqarluni qal-
lunaat oqaasii Danmarkimi
salliutinneqassanngitsut.
- Ilisimaneqartutullu ilassu-
tigineqarpoq Kalaallit Nunaat
Danmarkimut ilaasoq!
Ajornerulersinnaanngilaq,
Isi Foighelillu ileqqutoqaq a-
torpaa. Ataatsimiinneq unit-
seriasaarpaa oqarluni ullup
qeqqalemerarlugu.
Isi Foighelip Konrad Steen-
holdt pisuttuaqatigaa siunner-
suut paasilluamemniarlugu: -
Konradip siumut paasisinnaa-
sariaqarpaa, siunnersuut qa-
noq nuanniitsigisunik qisuari-
arfigineqassanersoq.
- Konradip paatsuungarpa-
silluni isigaanga. Ineriartor-
neq ilumoortoq oqaasertale-
rusuinnarpaa. Inunngorami
kalaallit oqaasii salliutinne-
qarput. Angerlarsimaffiani o-
qaaserineqarput, pinnguaqa-
tillu kalaallisut oqaluuttarlu-
git. Aatsaalli atualerami ki-
ngomalu Danmarkimi semi-
nariami atuarami qallunaatut
ilinniarpoq. Taamaattumik
qallunaat oqaasii oqaatsimi-
nut tulliutippai.
Øresundimut isikkivilerlu-
tik sivisuumik oqaloqatigiip-
put. Ullup qeqqatalu kingoma
ataatsimiinneq ingerlaqqim-
mat, kommissionimilu ilaa-
sortat eqqarsaqqinnissamut
periarfissinneqarluareermata,
namminersomerulernerup i-
natsisaa maannakkutut isik-
kulik isumaqatigiissutigine-
qarpoq.
Inuuneq imartooq
Isi Foighel imartuumik inuu-
neqarluarsimavoq.
Tysklandimi illoqarfimmi
Chemnitzimi 1927-imi inun-
ngorpoq juutikkormiuulluni,
taamani nazistit sukataalemt-
tormata. 1932-imi ilaqutariit
Danmarkimut qimaapput, si-
visuallaanngilarli. 1943-mi
nazistit Danmarkimi juutinik
malersuilerput, Isi Foighelilu
Sverigimut qimaaqqarluin-
narpoq, ilaqutaasali sinneri
tyskit tigusanut katersuuffiini
toqorarput.
1945-mik Isi Foighel Dan-
markimut uterami suliassami-
nik toqqaasariaqarpoq, inat-
sisilerinerlu toqqarpaa. Inat-
sisilerituutut pitsaalluinartu-
mik suliaqarpoq, Isi Foighel
sumut tamaanga nuttarluni,
Danmarkimi nunanilu allani.
Nunatta Isi Foighel ilisari-
simalerpaa Namminersorne-
mlemissamut kommissionimi
siulittaasuunerani 1975-imit
1979-imut, kiisalu Kalaallit
Nunaanni ilisimatuussutsik-
kut misissuinemut kommissi-
onimi siulittaasuunerani
1976-imit 1991-imut,
Danmarkimi ilisimaneqar-
lualerpoq Schliiterip naalak-
kersuisuutitaqamerani 1984-
imit 1987-imut akileraamer-
mit akitsuutinullu ministeri-
ummat.
Arlalitsigulli Isi Foighel
akuliulluartarsimavoq. Inun-
nik nalunngissuseqarnermi-
gut oqaluttuallaqqissutsimi-
gullu arlalinnik atuassallugit
soqutiginartunik atuakkiortar-
simavoq.
Atuakkiaa Nunatsinnut im-
mikkut soqutiginaateqarpoq
Nunatsinni suliniuteqarluarsi-
mammat, aammali atuakkami
immikkoortut allat inuunera-
nut tunngasut immikkut soqu-
tiginaateqarlutik atuarluame-
qarsinnaapput.
Isi Foighel:
Jura er ikke nok
qupp. 240,
assiliartalersugaq
248 kroner.