Fréttablaðið - 14.09.2005, Page 13

2 3
Stjórnarsamstarf og efnahagsstjórn
V I Ð E Y J A R S T J Ó R N I N ( 1 9 9 1 - 1 9 9 5 )
Fyrstu stjórnar Davíðs Oddssonar og Sjálfstæðisflokksins með Alþýðuflokki
verður fyrst og fremst minnst fyrir að EES-samn-
ingurinn var festur í lög. Þannig varð til grundvöll-
ur að frekari þróun fjármálakerfisins í átt til frjáls-
ræðis en verið hafði árin á undan. Lagður hafði
verið grunnur að efnahagsstjórn landsins með
arðbæru fiskveiðistjórnunarkerfi, frjálsum vöxtum
á fjármagnsmarkaði og ekki síst þjóðarsátt á
vinnumarkaði.
Ekki verða þær framfarir og breytingar sem
urðu í efnhagslífinu þó aðeins færðar yfir á þær skyldur sem hvíldu á stjórn-
völdum eftir innleiðingu EES-samningsins heldur var ljóst að frumkvæði stjórn-
valda var mikið til þess að breyta ýmsum þáttum hagkerfisins. Ekki er þó
ósanngjarnt að segja að þetta tímabil hafi verið frekar erfitt efnahagslega.
Baráttan við atvinnuleysi var viðfangsefni stjórnarinnar um nokkurn tíma og
langtímaatvinnuleysi mældist á Íslandi í fyrsta skipti í mörg ár.
Einkavæðingarferlið hófst strax á árinu 1992.
F Y R S T A S T J Ó R N I N M E Ð H A L L D Ó R I ( 1 9 9 5 - 1 9 9 9 )
Í stjórnarsáttmála Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins má sjá að
efnahagsmál og stjórn fjármála ríkisins
verða meira áberandi en áður. Með
fyrstu ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
ásamt Halldóri Ásgrímssyni er lagður
grunnur að einhverju mesta hagvaxtar-
skeiði í sögu þjóðarinnar. Uppgangur er í
sjávarútvegi og víða í atvinnugreinum
þjóðarinnar auk þess sem ytri skilyrði
þjóðarbúsins batna.
Segja má að efnahagskreppunni sem
ríkt hafði nokkur ár á undan hafi formlega lokið árið 1995 þegar atvinnuleysi
minnkaði og hjól efnahagslífsins fóru að snúast að nýju. Ójafnvægi hafði ríkt á
vinnumarkaði en hafist hafði verið handa um endurskoðun vinnulöggjafarinnar
árið 1994. Tveimur árum síðar voru samþykkt lög sem meðal annars takmörk-
uðu neitunarvald verkalýðshreyfingarinnar.
Skattalækkanir fóru af stað og aðhald í ríkisfjármálum varð staðreynd þar
sem gerðar voru arðsemiskröfur til ríkisfyrirtækja og til þess að ríkið skyldi
skila hallalausum fjárlögum.
Ö N N U R S T J Ó R N I N M E Ð H A L L D Ó R I ( 1 9 9 9 - 2 0 0 3 )
Góðæri í landinu og styrk efnahagsstjórn skiluðu ríkisstjórninni meirihluta-
kosningu. Eitthvert mesta góðæris-
tímabil í sögu þjóðarinnar tók við á
næsta kjörtímabili á eftir með styrkri
stjórn ríkisfjármála, niðurgreiðslu er-
lendra skulda og skattalækkunum.
Árið 2002 var tekjuskattur fyrirtækja
lækkaður í átján prósent, sem var
með því lægsta sem þekktist á Evr-
ópska efnhagssvæðinu. Sjávar-
útvegurinn stóð vel og hlutabréfa-
markaður var á uppleið. Ytri skilyrði voru einnig hagstæð á þessu tímabili.
Einkavæðing ríkisfyrirtækja hélt áfram og viðskiptabankarnir, auk Fjárfest-
ingarbanka atvinnulífsins, voru seldir einkaaðilum.
Góðæristímabilið reyndist þó ekki áfallalaust þar sem verðbólga fór af stað
og hagkerfið tók ákveðna niðursveiflu en lenti þó mjúklega.
Þ R I Ð J A S T J Ó R N I N M E Ð H A L L D Ó R I ( 2 0 0 3 - )
Kaupmáttur almennings hafði vaxið jafnt og þétt á góðærisárunum og þjóðar-
tekjur aukist jafnt og þétt. Þriðja ráðuneyti
Davíðs Oddssonar með Framsóknarflokkn-
um leggur í stjórnarsáttmála áherslu á
stöðugleika og að viðhalda því jafnvægi
sem náðst hefur í fjármálum ríkisins.
Tekjuskattsprósenta einstaklinga verður
lækkuð um fjögur prósent, eignarskattur
felldur niður, erfðafjárskattur lækkaður og
virðisaukaskattskerfið tekið til endurskoð-
unar. Á kjörtímabilinu, sem nú er rétt rúm-
lega hálfnað þegar Davíð Oddsson lætur af störfum, er fyrst og fremst lögð
áhersla á að varðveita stöðugleikann sem skapast hefur árin á undan.
MARKAÐURINN MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 2005 13
Ú T T E K T
– SALA ÞRIGGJA BANKA Um
rósenta hlutir í Búnaðarbanka Ís-
Landsbanka Íslands seldir til ein-
Auk þess var 51 prósents hlutur
FBA seldur en söluverð á hlutafé
num þremur nam rúmlega 15,2
milljörðum króna.
2001 – VERÐBÓLGUMARKMIÐ
OG VIKMÖRK GENGIS AF-
NUMIN Ný lög um Seðlabanka
Íslands samþykkt þar sem tekið er
upp verðbólgumarkmið bankans.
Þá eru vikmörk gengis afnumin.
2001 – TILRAUN TIL AÐ SELJA
SÍMANN Reynt var að selja al-
menningi Landssíma Íslands en
aðeins tókst að selja 2,69 prósent
fyrir rétt rúman milljarð.
2002 – TEKJUSKATTUR FYRIR-
TÆKJA LÆKKAR Tekjuskattur á
fyrirtæki lækkaður úr þrjátíu pró-
sentum niður í átján og verður Ís-
land með eitt lægsta tekjuskatts-
hlutfall á fyrirtæki í öllum ríkjum
Evrópska efnhagssvæðisins.
2002 – ÁLVER Í
REYÐARFIRÐI Vilja-
yfirlýsing um byggingu
á 332.000 tonna álveri
Alcoa í Reyðarfirði er
undirrituð.
2002 – LANDSBANKI ÍSLANDS
TIL EINKAAÐILA Hlutur ríkisins í
Landsbanka Íslands seldur í tveimur
áföngum. Alls 65,8 prósenta hlutur
fyrir rúmlega sautján milljarða
króna.
2003 – BÚNAÐARBANKI ÍS-
LANDS Í HENDUR EINKAAÐILA
Ríkið selur 45,8 prósenta hlut í Bún-
aðarbanka Íslands fyrir 11,9 milljarða.
2005 – LANDSSÍMI
ÍSLANDS SELDUR
Allt hlutafé ríkisins í
Landssíma Íslands
hf. selt til einkaaðila
fyrir 66,7 milljarða
króna.
erið í forystu í íslenskum stjórnmálum. Hann hefur einnig
u efnahagslífi. Hjálmar Blöndal skoðaði hvernig stjórn
ðæristímum
nú milli allra landa EFTA og Evrópusambands-
ins. Það ber þó að hafa í huga að EES-samningur-
inn neyddi Íslendinga ekki til þess að taka strax
í gagnið þær breytingar sem gerðar voru á fjár-
málaumhverfinu heldur var ljóst að til þess var
vilji og varð sá vilji svo sterkur að á næstu árum
gjörbreyttist fjármálaumhverfið hér á landi.
HAGSÆLD NÆSTU RÍKISSTJÓRNA
Viðeyjarstjórnin svokallaða glímdi þó við erfið-
leika og það má telja sem svo að næsta ríkis-
stjórn á eftir henni hafi lagt grunninn að hag-
vaxtarskeiðinu hér á landi sem hélst svo nánast
samfellt og stendur enn. Þannig varð stjórn
ríkisfjármála strax með allt öðrum hætti en áður
hafði þekkst. Gerð var ríkari krafa um hallalaus
fjárlög og aðhald í ríkisfjármálum auk þess sem
fyrirtæki hins opinbera skyldu skila arðsemi. Öll
ásýnd breyttist og umgjörð ríkisrekstrarins
breyttist til hins betra. Ekki er hægt að nefna eitt
atriði sem hefur skilað hvað mestu fyrir efna-
hagslífið í landinu undanfarin ár. Helstu atriðin
haldast þétt í hendur því hagstjórnartækjum
stjórnvalda verður alltaf beitt með mismunandi
hætti eftir því hvaða aðstæður og efni eru til.
FRAMFARIR Á FLESTUM SVIÐUM
En breytingarnar hafa orðið meiri en nokkur
þorði að vona. Hagur einstaklinga í landinu hefur
farið sífellt batnandi með hagvexti og kaupmátt-
araukningu fólksins. Skattalækkanir hafa ekki
skilað ríkissjóði minni tekjum heldur má sjá að
tekjur ríkisins af tekjuskatti fyrirtækja hafa
orðið stöðugt hærra hlutfall af vergri landsfram-
leiðslu þrátt fyrir að skatthlutfallið hafi farið úr
fimmtíu prósentum niður í átján. Fyrirtækjun-
um hefur verið skapað sanngjarnt samkeppn-
isumhverfi þar sem ríkið hefur dregið sig út úr
samkeppnismarkaði með einkavæðingu fyrir-
tækja. Ríkissjóður hefur greitt niður erlendar
skuldir í miklum mæli. Lengi mætti telja þær
framfarir sem orðið hafa á íslensku efnahagslífi
en hvar sem borið er niður sést að stjórn efna-
hagsmála hefur verið með styrkum hætti.
FJÓRÐA RÁÐUNEYTIÐ
Fyrstu þrjú ráðuneyti Davíðs Oddssonar settu
hjól efnahagslífsins af stað. Margir spyrja sig
því eflaust hvað sé eftir fyrir fjórða ráðuneyti
hans með Framsóknarflokknum sem hann nú
yfirgefur til þess að taka við öðrum störfum. Það
má sjá skýrt í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinn-
ar að mikilvægt er að viðhalda stöðugleikanum
og stíga ekki þau skref sem gætu reynst áhættu-
söm fyrir efnahagslífið. Það verður ekki síður
hlutverk þess sem stuðlað hefur að þeim breyt-
ingum sem nú hafa orðið að nýta til þess hag-
stjórnartæki í Seðlabankanum til þess að ekki
glatist það mikla góðæri sem orðið hefur hér á
landi undanfarin ár.
ÁREKSTRAR
Viðskiptalífið hefur ekki farið varhluta af efna-
hagsstjórninni. Það hefur notið þess besta en
einnig fengið að heyra það. Bankastjóri Lands-
bankans fékk bréf úr stjórnarráðinu vegna vaxta-
stefnu bankans. Ekki var glaðst yfir aðkomu
ORCA-hópsins að FBA og einhverjum brá í brún
þegar forsætisráðherrann sagði að ef verslunar-
fyrirtækin á matvælamarkaði misnotuðu aðstöðu
sína hlyti að verða til þess vilji að skipta þeim
upp. Búnaðarbankanum treysti forsætisráðherr-
ann ekki heldur fyrir sparifé sínu og tók alla
peningana þar út eftir að stjórnendur bankans
höfðu farið of langt að mati ráðherrans við gerð
valréttarsamninga. Hvað sem þessu líður verður
ekki horft framhjá því að aðkoma Davíðs
Oddssonar að efnahagsstjórn landsins hefur
skilað landinu einhverjum mestu góðæristímum í
sögu þjoðarinnar.
Hagstjórn Davíðs Oddssonar hefur ekki síður
verið byggð á stjórn peningamála. Fyrir stjórnar-
tíð Davíðs hafði ríkissjóður aðgang að sjóðum
Seðlabankans og þegar illa áraði í rekstri ríkisins
gat hann leitað í sjóði hans til að afla peninga til
rekstrar ríkisins upp að ákveðnu marki. Á slíku
hefur orðið grundvallarbreyting og í raun á stjórn
peningamála á undanförnum árum en þegar
ríkissjóður leitaði í sjóði Seðlabankans rauk verð-
bólga oftar en ekki af stað. Seðlabankinn hefur
sett sér verðbólgumarkmið sem á að stuðla að
stöðugu verðlagi og gerð er krafa um sjálfstæð-
ari seðlabanka. Grundvallarbreyting varð á þess-
um hlutum undir stjórnartíð Davíðs auk þess sem
gengi krónunnar var sett á flot í stað þeirrar fast-
gengisstefnu sem bankinn studdist við áður.
S T J Ó R N P E N I N G A M Á L A
Sú grundvallarbreyting varð á ríkisfjármálum í
stjórnartíð Davíðs Oddssonar að fjárlög ríkisins
hafa oftar en ekki verið afgreidd hallalaus. Opin-
bert fé til atvinnusjóða og annarra sértækra að-
gerða ríkisins var skorið niður og gerð var krafa
um að ríkisfyrirtæki skiluðu arðsemi rétt eins og
einkafyrirtæki. Stjórn ríkisfjármála er án efa ein
af grundvallarbreytingum sem stuðlað hafa að
styrkri efnahagsstjórn undir forystu Davíðs Odds-
sonar. Skattar á fyrirtæki hafa á skömmum tíma
lækkað úr fimmtíu prósentum niður í átján. Þetta
hefur ekki aðeins orðið til þess að auka arðsem-
ishvöt einstaklinganna heldur einnig gefið fyrir-
tækjunum svigrúm til þess að starfa án mikillar
gjaldtöku og skattheimtu ríkisins.
R Í K I S F J Á R M Á L
O G S K A T T A L Æ K K A N I R