Fréttablaðið - 14.09.2005, Síða 16

Fyrr á árum var því stundum
haldið fram, jafnvel í nokkurri
alvöru, að almenn efnahagslög-
mál giltu ekki á Íslandi. Að efna-
hagslíf okkar Íslendinga á tímum
verðbólgu og gengisfellinga,
hafta, verkfalla og ofuráherslu á
eina atvinnugrein væri svo frá-
brugðið því sem tíðkaðist þá ann-
ars staðar að hér yrði að beita
öðrum fræðum – og öðrum lausn-
um.
Síðan hefur margt breyst og
íslenskt efnahagslíf er um margt
farið að líkjast sífellt meira því
sem þekkist í öðrum vestrænum
löndum. Meira að segja krónan,
aumasti gjaldmiðill í Vestur-
Evrópu nær allan síðari hluta
tuttugustu aldar, lengst af gagns-
lítil innan lands og gagnslaus
utan þess, hefur fengið nokkra
uppreisn æru.
Jafnvel hinar ríku nágranna-
þjóðir okkar geta horft öfundar-
augum á ýmsa þætti íslensks
efnahagslífs. Atvinnuleysistölur
eins og okkar (um 2%) sjást vart
í öðrum löndum og þjóðarfram-
leiðsla á mann er með því hæsta
sem þekkist. Hagvöxturinn
(rúmum 6% spáð í ár og næsta
ár) líkist frekar því sem þekkist í
þróunarlöndum eins og Kína sem
eru að skjótast til velmegunar úr
sárri fátækt en því sem þykir
eðlilegt í auðugum Evrópulönd-
um.
Það er líka greinilegt að Ís-
lendingum finnst þeir ríkir og
eyða í samræmi við það. Hallinn
á vöruskiptajöfnuði í júní sl. var
rúmir 10 milljarðar sem mun
vera Íslandsmet. Það samsvarar
útsöluverði á kannski 2.000 ágæt-
um jeppum eða t.d. einum fyrir
hvern íbúa í Hveragerði, líka þá
sem hafa ekki bílpróf. Vöru-
skiptajöfnuðurinn segir þó bara
hálfa söguna því að það er líka
halli á þjónustujöfnuðinum við
útlönd. Það skýrist einkum af því
að þjóðin er stórskuldug í útlönd-
um og þarf að greiða fyrir það.
Um mitt árið var áætlað að það
munaði rúmum 900 milljörðum á
eignum og skuldum Íslendinga í
útlöndum þegar tekið er tillit
jafnframt til eigna og skulda út-
lendinga á Íslandi. Það er ríflega
90% af þjóðarframleiðslu heils
árs eða þriggja ára útflutnings-
tekjur Íslendinga. Þessi tala fer
ört hækkandi, í takt við við-
skiptahallann sem er nú um 12%
af þjóðarframleiðslu. Það er
miklu hærri tala en þekkist í
öðrum þróuðum ríkjum. Hvað
sem öllum fréttum um eignakaup
Íslendinga í útlöndum líður þá
öflum við nefnilega ekki nema
þriggja króna í gjaldeyristekjur
fyrir hverjar fjórar sem við
eyðum.
Í fyrra var hreinn sparnaður
þjóðarinnar um 1% af þjóðar-
framleiðslu sem er átakanlega
lítið. Við fjárfestum að vísu
meira en lögðum sem sé nær
ekkert til hliðar til að standa
undir því.
Hvers vegna eyðum við svona
miklu? Skýringin er væntanlega
margþætt en það blasir við að
snarhækkandi verð á ýmsum inn-
lendum eignum hefur valdið því
að mörgum einstaklingum finnst
þeir vera orðnir mun betur
stæðir en áður. Þannig hefur fast-
eignaverð hækkað um rúm 80%
að raungildi á höfuðborgarsvæð-
inu síðan í ársbyrjun 2002. Út á
þá eign sem verður til – a.m.k. á
pappírnum – við svona verð-
hækkun er hægt að taka lán og
nota í neyslu. Lánsfé flæðir líka
út um allt. Í lok júlí sl. höfðu út-
lán innlánsstofnana til innlendra
aðila aukist um meira en helming
eða rúma 500 milljarða króna á
tólf mánuðum.
Þeir sem ekki taka lán út á
hækkandi fasteignaverð horfa
kannski í staðinn til sífellt verð-
mætari hlutabréfaeignar.
Úrvalsvísitalan hefur meira en
ferfaldast á fjórum árum. Það má
nota hagnaðinn af því til að
standa undir dágóðri neyslu.
Þetta hlutabréfaverð lýsir óneit-
anlega eitt og sér talsverðri
bjartsýni enda þarf t.d. miðað við
núverandi arðgreiðslur meira en
öld til að þeir sem kaupa bréf í
dag fái höfuðstólinn til baka í
gegnum arð.
Það eykur svo enn á kaupgleð-
ina í útlöndum að krónan sjálf
hefur hækkað duglega, eða um
40% eða svo síðan hún var lægst
undir lok ársins 2001. Það er út af
fyrir sig ekkert að því að þeir
sem efnast noti eitthvað af því í
neyslu. Það er hins vegar íhugun-
arefni hér að þjóðin sem heild
verður ekkert ríkari við það að
innlent eignaverð, t.d. fasteigna-
verð, hækkar – hún er bara búin
að setja annan verðmiða á eignir
sem hún átti fyrir. Það sama á að
einhverju leyti við þegar hluta-
bréfaverð hækkar. Hækkunin
þar endurspeglar að vísu vænt-
anlega að jafnaði að hluta til
breytingar á getu hlutafélaga til
að búa til hagnað og greiða hann
út. Afgangurinn er einfaldlega
nýr verðmiði á gömul fyrirtæki.
Þegar krónan hækkar finnst
okkur við ríkari í útlöndum en
kaupgeta þjóðarinnar sem heild-
ar í útlöndum eykst ekkert við
það. Kaupgeta þjóðarinnar í út-
löndum fer þegar til lengdar er
litið eftir samkeppnishæfni út-
flutningsatvinnuveganna og hún
batnar ekkert með hækkandi
gengi (því er raunar öfugt farið).
Hér verður engu um það spáð
hvort og þá hvenær er líklegt að
þyngdaraflið fari aftur að ná til
íslenska hagkerfisins og hvað þá
verði um þetta háa innlenda
eignaverð. Það verður þó ekki
komist hjá því að huga fyrr eða
síðar að því að greiða niður er-
lendu skuldirnar. Nú eða þótt
ekki væri nema að hætta að bæta
við þær.
Þangað til er sjálfsagt hægt að
njóta veislunnar. Skál!
MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 2005 MARKAÐURINN16
S K O Ð U N
Blikurnar hrannast upp á himni efnahagslífsins:
Ábyrgðin er allra
Hafliði Helgason
Efnahagsmálin eru í sviðsljósinu þessa dagana sem eðlilegt er
þegar nýjar vísbendingar um stöðu og stefnu hagkerfisins streyma
inn.
Viðskiptaráð Íslands hélt fund um stöðu efnahagsmála í gær líkt
og ráðið gerði fyrir hálfu ári. Aðalhagfræðingur Seðlabankans,
Arnór Sighvatsson, flutti erindi nú eins og hann gerði fyrir sex
mánuðum. Fyrir sex mánuðum börðu margir á Seðlabankanum
fyrir vaxtahækkanir og töldu að hægar ætti að fara. Verðbólguskot
nú bendir til þess að bankinn hafi síst farið of geyst í hækkun
vaxta. Aðhald Seðlabankans er nauðsynlegt nú og því meira sem
færri leggjast á árar með honum að halda aftur af þenslu í hag-
kerfinu.
Arnór talaði raunar fremur skýrt um afstöðu bankans. Ekki
verða orð hans skilin öðruvísi en svo að
Seðlabankinn muni senda skýr skilaboð
um að ekki verði hvikað frá þeirri
stefnu að reyna að koma böndum á
þensluna með hækkun stýrivaxta. Ef
rétt er lesið í skilaboðin má búast við að
vextir verði að lágmarki hækkaðir í tíu
prósent fyrir lok þessa mánaðar.
Slíkri hækkun fylgir óhjákvæmilega
að öðru óbreyttu að krónan helst veru-
lega sterk. Seðlabankinn á fárra kosta
völ við núverandi kringumstæður.
Vaxtahækkun með tilheyrandi styrk-
ingu krónunnar er illskásti kosturinn.
Afleiðing hágengis krónunnar er sú að
útflutnings- og samkeppnisgreinar
munu eiga erfitt uppdráttar. Ef heldur
fram sem horfir má búast við gjald-
þroti veikustu fyrirtækjanna í þessum
greinum eða að þau nái fram frekari
hagræðingu. Þetta gildir um iðnfyrir-
tæki, sjávarútveg og ferðaþjónustu. Af
þessum greinum býr sjávarútvegurinn
við aðra löggjöf. Núverandi kringum-
stæður ættu að verða til þess að svig-
rúm til hagræðingar í greininni verði
aukið og kvótaþakinu lyft. Með fjöl-
breyttari stoðum hagkerfisins fækkar
rökum fyrir því að sjávarútvegur lúti
annarri löggjöf og öðrum skilyrðum en
aðrar atvinnugreinar.
Eins og staðan er núna munu rauð
strik kjarasamninga bresta. Það eru
ekki góð tíðindi fyrir launafólk og eðlilegt að heyrist í forsvarsfólki
verkalýðshreyfingarinnar. Mikilvægi þess að atvinnurekendur og
fulltrúar launafólks komi fram af ábyrgð hefur sjaldan verið
meira. Við stöndum frammi fyrir raunverulegri hættu á víxlhækk-
un vöru og launa með þeirri sóun í verðmætasköpun þjóðarinnar
sem slíku fylgir. Ávinningur af velsæld stöðugleikans er fljótur að
hverfa ef sú hringekja fer af stað.
Ríkisstjórnin þarf líka að senda skilaboð inn í efnahagslífið.
Skaðinn er skeður með boðaðar skattalækkanir sem birtast í því að
heimilin í landinu eru þegar búin að ráðstafa hagsauka aukins
kaupmáttar með meiri skuldsetningu. Krafan nú er að allir kyndar-
ar efnahagslífsins beri saman ábyrgð á því að ekki sjóði upp úr.
SKJALASKÁPAR
ÓLAFUR GÍSLASON & CO HF
Sundaborg 3 • sími 568 4800
www.olafurgislason.is
SKJALAPOKAR OG MILLIMÖPPUR
-og allt á
sínum
stað!
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Hjálmar Blöndal, Eggert Þór Aðalsteinsson, Jón Skaftason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína
Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og auglysingar@markadurinn.is
VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeypis með Fréttablaðinu á
heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Hnignun evrópskra háskóla
The Economist | veltir fyrir sér ástandi evrópskra há-
skóla. Áður fyrr hafi flestar mestu menntastofnan-
ir mannkyns verið í Evrópu,
Oxford og Cambridge í
Englandi og rannsóknarháskól-
arnir í Þýskalandi. Fyrir hundrað árum hafi
menntamenn alls staðar að úr heiminum streymt
til Evrópu enda ungum afreksmönnum hvergi
betra umhverfi búið. Nú sé hins vegar öldin önnur
og bandarískir háskólar beri höfuð og herðar yfir
aðra. Sautján af tuttugu bestu skólum heims séu í
Bandaríkjunum, sjötíu prósent núlifandi nóbels-
verðlaunahafa kenni við bandaríska háskóla og
fræðimenn við bandaríska skóla skrifi flest þau
fræðirit sem einhverju máli skipta. Blaðið telur að
eini möguleiki Evrópumanna til að snúa þessari
þróun við sé að losa háskólana úr viðjum ríkisins.
„Evrópskir háskólar geta ekki keppt við þá banda-
rísku þegar fræðimennirnir eru allir ríkisstarfs-
menn og fá greitt sem slíkir.“
Olíusamband Evrópu
The Financial Times | hvetur Evrópuríkin til að standa
sameinuð gegn lækkun á eldsneytisskatti. Gríðar-
leg pressa er á stjórnvöld í mörgum Evrópulöndum
að lækka skatta á eldsneyti, almenningur er að
missa þolinmæðina og mót-
mælendur vígbúast. Financial
Times segir Evrópulöndin hins
vegar hreinlega ekki í aðstöðu
til að lækka skatta, halli sé á
fjárlögum flestra ríkja auk þess
sem umhverfissjónarmið mæli
gegn því að skatturinn lækki.
Tími sé til kominn að ríkis-
stjórnir geri hreint fyrir sínum dyrum og geri
þegnum sínum ljóst að ólíklegt sé að verð á elds-
neyti lækki í bráð. Því ráði einfaldlega lögmál
markaðarins, eftirspurn aukist í sífellu á meðan
framleiðsla standi í stað. „Með því að lækka skatta
á eldsneyti er aðeins verið að strá salti í sárin.
Ríkisstjórnir mega ekki láta undan kröfum neyt-
enda,“ segir Financial Times.
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Ef heldur fram sem
horfir má búast við
gjaldþroti veikustu
fyrirtækjanna í þess-
um greinum eða að
þau nái fram frekari
hagræðingu. Þetta
gildir um iðnfyrir-
tæki, sjávarútveg og
ferðaþjónustu. Af
þessum greinum býr
sjávarútvegurinn við
aðra löggjöf. Núver-
andi kringumstæður
ættu að verða til
þess að svigrúm til
hagræðingar í grein-
inni verði aukið og
kvótaþakinu lyft.
bjorgvin@markadurinn.is l hjalmar@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l jsk@markaðurinn.is
Gylfi Magnús-
son dósent við
Viðskipta- og
hagfræðideild
Háskóla Íslands
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Þjóð án þyngdarafls
Það er líka greinilegt að Íslendingum finnst þeir
ríkir og eyða í samræmi við það. Hallinn á vöru-
skiptajöfnuði í júní sl. var rúmir 10 milljarðar sem
mun vera Íslandsmet.
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/E
.Ó
l