Tíminn - 08.11.1975, Blaðsíða 9

Laugardagur 8. nóvember 1975.
TÍMINN
9
BLINDRALETUR
LOUIS BRAILLE hefur fremur
öllum öðrum verið brautryðj-
andi fyrir blinda með blindra-
letri sinu, sem er nú notað um
allan heim. Hann var franskur,
fæddist i Coupvray 4. janúar
1809. Þriggja ára gamall varð
hann fyrir miklu slysi I söðla-
gerð föður sins og var ekki hægt
að bjarga sjóninni á þvi auga.
En slysið hafði þær afleiðingar
fyrir heilbrigða augað, að það
sýktist og eftir stuttan tima
missti hann einnig sjónina á þvi
og varð alveg blindur.
Foreldrar Brailles voru læs og
skrifandi sem i þá tið var
óvanalegt meðal sveitafólks, og
fékk sonurinn að fara i skóla
með sjáandi börnum. Hann
sýndi fljótt afar góða námshæfi-
leika og 10 ára gamall eða árið
1819 fékk hann skólapláss við
„Institution des Jeunes Aveug-
les de Paris”. Við skólann voru
notaðir venjulegir bókstafir
sem voru upphækkaðir. Reynd-
ist blindum erfitt að læra að lesa
með þessu letri og Braille gerði
sér fljótt grein fyrir þvi hversu
takmarkandi það var að geta
ekki kynnzt bókvitinu. Hann
hefur lýst þessu i dagbók sinni á
eftirfarandi hátt:
„Ég er blindur. Ég get ekki
séð. Þá vaknar sú erfiða spurn-
ing: Hvað á ég að gera til að
geta séð? Hvernig get ég fengið
að lesa það sem sjáandi hafa
skrifað? Um heimssöguna? Um
listir? Um læknisfræði? Um
stjórnmál? Um konur og menn?
Um sjálfan mig? Um leyndar-
dóm fæðingarinnar og kærleik-
ans? I stuttu máli sagt, hvernig
ég, blindur maður, á að hasla
mér völl i heiminum sem hluti
af honum? Hvernig get ég feng-
ið að lesa og skrifa um atburð-
ina stuttu eftir að þeir gerast, til
þess að ég geti fylgzt með og
dragist ekki aftur úr?”
t leit sinni að aðgengilegu letri
fyrir blinda kynntist hann árið
1821 letri Barbiers sem ætlað
var til nota i hernum og sem átti
jafnvel að vera hægt að lesa i
myrkri.
Letur Barbiers er samsett af
12 punktum i 2 rööum og eru 6
punktar i hvorri. Þessa 12
punkta var hægt að setja i kerfi
sem passaði við flest orð i
franski tungu.
Louis Braille reiknaði út, að ef
maður fækkaði punktunum
niður i 6, þá var það ekki
einungis nóg til þess að gefa
tákn fyrir alla bóksafina heldur
var einnig hægt að tjá með þeim
nótur, efnafræði- og jafnvel
stærðfræðitákn. Eftir 2 ára til-
raunir tókst honum árið 1825, þá
16 ára gömlum, að skapa hið
fyrsta nothæfa blindraletur i
heimi. Hann byggði kerfi sitt á
eftirfarandi hugsun:
Ferhyrningur með 6 punkt-
um, með punktana i 2 lóðréttum
röðum, þar sem 3 punktar eru i
hvorri röð, myndar tákn
sem fingurgómur getur vel
numið. Ef táknið væri 1 punkti
hærra eða breiðara gætu litlir
puttar ekki numið allt bókstafs-
táknið. Louis Braille heppnaðist
með þessum 6 punktum að
mynda letur, sem hægt er að
setja saman á 63 mismunandi
vegu, og er með þvi hægt að tjá
alla mannlega hugsun, formúl-
ur og fræði.
Braille byggði letur sitt á ein-
faldan og skipulagðan hátt.
Fyrstu 10 bókstafirnir voru
myndaðir af 4 efstu punktunum
i 6 punkta ferhyrningum. Næstu
10 stafir voru myndaðir með þvi
að bæta við þriðja punktinum
neðst til vinstri og hinir bókstaf-
irnir eru myndaðir með hjálp
annars eða beggja neðstu
punktanna. Siðan hélt hann
áfram og jók við kerfið, þannig
að með þvi var hægt að tjá öll
leturtákn. Gagnrýnendur sögðu
frá byrjun, að letrið væri ekki
hentugt fyrir stærðfræði. En
Braille var heldur ekki neinn
stærðfræðingur, hann var bara
gáfaður og hugmyndaauðugur
ungur maður, sem með hjálp
fingra sinna leitaðist við að
finna fyrir sjálfan sig og alla
aðra blinda menn hentugt og
nothæft letur sem hægt væri að
lesa án sjónar.
Þegar námsárunum lauk
gerðist hann kennari við skól-
ann sem hann hafði numið við
og hélt jafnframt áfram að
vinna að uppbyggingu letursins.
Kennarahæfileikar hans vöktu
almenna athygli og notaði hann
blindraletrið við kennslu með
miklum árangri. Árið 1829 gaf
hann út fyrstu bók sina, þar sem
hann lýsti reynslu sinni.
Ósamlyndi meðal kennara
skólans leiddi til þess að dr.
Pignier, sem hafði stutt Braille
með ráð og dáð, var sagt upp og
i hans stað kom Duaf. Duaf
þoldi ekki velgengni Brailles og
i einni af sjúkralegum Brailles
lét hann brenna allar blindralet-
ursbækurnar og setti i staðinn
fyrir þær gömlu bækurnar með
upphækkuðu latnesku bókstöf-
unum.
Braille lét ekki bugast, heldur
hélt áfram starfinu og beið eftir
tækifæri til að geta kynnt letur
sitt á ný. Þetta tækifæri kom
þegar vigja átti nýbyggðan
blindraskóla sem átti að taka
viö af þeim gamla. Við vigsluna
hélt maður sem Guadet hét
ræðu sem hann hafði sjálfur
skrifað á blindraletri. Hann
gerði samanburð á gamla
latinuletrinu og með þeim
árangri, að jafnvel Duaf sá sig
um og skipti um skoðun.
Braille hélt áfram störfum
sinum við skólann, en slæmt
heilsufar hans hindraði hann i
að vinna frekar að gerð blindra-
letursins og að öðrum vanda-
málum, sem lágu honum þungt
á hjarta. Hann dó 6. janúar 1852
og var jarðsettur i fæðingarbæ
sinum. 22. júni 1952 var hann
hylltur um heim allan, þá voru
hinar jarðnesku leifar hans
fluttar frá litla sveitakirkju-
garðinum til Parisar, þar sem
hann hvilir nú i Panthéon á.samt
öðrum stórmennum frönsku
þjóðarinnar.
(Elinborg Lárusdóttir
blindraráðgjafi þýddi)
■
■

llfllll
Pcter Nelson Spencer að störfum við portrett.
Peter Spencer fæddist heilbrigður og hlaut góða menntun.
Hann er fimmtugur að aldri.
Hann var herflugmaður i striðinu og missti annan handlegginn
i flugslysi, hin höndin lamaðist.
Peter hafði mikinn áhuga á myndlist, og með þrautseigju tókst
honum að læra að teikna og mála með þvi að halda penslunum I
munninum. Myndir hans eru lygilega vel unnar. Forseti islands
fékk eina mynd að gjöf, en markmið fararinnar hingað til lands
var að koina til liðs við islenzkt fólk, sem kynni að hafa áhuga á
að mála með munni eða fótum.
Peter Nelson Spenccr er Englendingur, og hann er kvæntur og
tvcggja barna laðir.
Fót- og
munnmólarar
Peter
Nelson
Spencer
HINGAÐ til lands kom nýlega
brezkur listmálari, Peter
Spencer að nafni, en hann.er
fatlaður, hefur misst annan
handlegginn alveg i flugslysi,
hinn er lamaður. Peter Spencer
gripur pensilinn milli tannanna
og málar þannig, og ferst siður
en svo verr en mörgum, sem
hafa tvær hendur og tiu fingur
til að mála með.
Það er félagið Fót- og munn-
máiarar, nýstofnuð samtök,
sem standa fyrir komu Peters
Spencer hingað til lands.
Blaðamenn og fleiri fengu að
þitta Peter Spencer á kynning-
arfundi, sem haldinn var siðast
liðinn þriðjudag (4. nóv.), og
þar afhenti Peter Spencer for-
seta íslands málverk af Þing-
völlum að gjöf.
Á eftir sýndi Peter Spencer
litskyggnur og flutti fyrirlestur
um fólk viðsvegar um heiminn,
sem málar handalaust, eða með
óvirkar hendur, og notar þá ým-
ist fætur eða munn til þess að
halda penslinum og stýra, — og
er það með ólikindum, hversu
langt þetta fólk hefur náð i mál-
verki.
Peter Spencer sagði m.a. i
fyrirlestri sinum, að markmiðið
með alþjóðlegu samstarfi Fót-
og munnmálara væri að koma
fólki, sem orðiðhefði fyrir slys-
um, veikindum eða væri fætt
vanskapaö, til þess aðgeta lifað
áhugaverðu lifi. — Við viljum,
að ekki sé litið á okkur sem
krypplinga, heldur sem lista-
menn. Við viljum ekki ölmusur,
við viljum mála myndir og selja
þær almenningi, okkur tii nauð-
þurfta.
Rakti hann mörg dæmi um
það, hvernig kennsla i listmálun
hefði gefið vonsviknu, örkumla
fólki nýja trú á lifið.
Sem kunnugt er, þá fæddist
fjöldi vanskapaðra barna, en
mæðurnar höfðu tekið inn
thalidomide á meðgöngutiman-
um. Börnin fæddust mörg
handalaus, og jafnvel útlima-
laus með öllu. Þessum börnum
hafa samtök Fót- og munnmál-
ara hugleitt að hjálpa.
Peter Spencer hafði fengizt
við myndlistir áður en hann
missti hendur sina sinar til
vinnu. Svo er um fleiri munn- og
fótmálara. Það er þó ekki skil-
yrði fyrir þvi, aö menn gerist
listamenn, að þeir hafi áður
stundað myndlist með höndun-
um. Menn eiga þess —(væntan-
lega hér á landi lika) kost að
hljóta þjálfun imálverki. Marg-
ir, sem ekki höfðu áður málað,
hafa náð góðum árangri.
Fót- og munnmálarar, eða
samtök þeirra, hafa pósthólf 90,
ef einhver hér á landi hefur
áhuga á að reyna listrriálun.
Simi 42762.