Tíminn - 13.08.1976, Síða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 13. ágúst 1976
Valgarður L. Jónsson, Eystra-AAiðfelli:
Óþurrkar og
votheysverkun
VALGARÐUR vinur minn á
Eystra-Miöfelli er áreiöan-
lega með beztu bændum
landsins og búskapur hans er
allur til fyrirmyndar, stór i
sniöum.um 100 n autgripir og
300 fjár, enda þrjú af börnum
þeirra hjóna farin aö búa
meö foreldrunum. Allt aö
Eystra-Miöfelli er meö
snyrti- og myndarbrag.
Aökeyptar vörur, svo sem
áburö og fóóurbæti, notar
Valgaröur með ýtrustu að-
gát, en nær þó alltaf há-
marksalköstum, bæði hvaö
varöar fóöuröflun og afurö-
ir bústofnsins. Og i þessum
óþurrkasumrum er hann i
engum vandræöum með
heyskapinn, hefur búið sig
undir aö taka á móti siikum
aöstæöum og hefur sigrazt á
þeim örðugleikum sem öör-
um, er þessum atvinnuvegi
fylgja.
Þvi tel ég ómissandi fyru-
bændur að kynnast þvi,
hvernig slikir búhöldar fara
aö þvi aö fá jafnvel mesta og
bezta fóðrið á óþurrkasumr-
um. Guðmundur Björnsson,
Akranesi.
Vinur minn og velunnari
bænda, umboðsmaður Timans á
Akranesi, var að biðja mig að
segja álit mitt og reynslu af vot-
heysverkun i smágrein, sem
mætti birtast i blaðinu. Ég sagði
eins og er, að kunnátta og hæfni
væri litil hjá mér til að skrifa i
fjöllesin blöð. Bið ég þvi þá, sem
lesa kunna þessi orð. að taka vilj-
ann fyrir verkið. Hér verður að-
eins sagt frá reynslu minni, og
geri ég mér fulla grein fyrir þvi,
aðmér færari menn, jafnvel með
enn meiri þekkingu og vit á þess-
um málum, ættu frekar að láta
ljós sittskinaá þessum vettvangi.
En hitt er svo annað mál, að ég er
einn þeirra, sem hef verkað I vot-
hey með góðum árangri I mörg
ár, svo reynslan er fyrir hendi og
hún góð.
Þessi mál hafa nokkuö verið i
sviðsljósinu, á undanförnum
misserum, vegna erfiðleika i
stórum landshlutum á að þurrka
hey. Talað er um tjón, sem orðið
hefur og hvað sé til bóta. Rætt
hefur verið um aukna votheys-
verkun sem nokkra Urbót. Það
hefur komið fram, að bændur eru
misjafnlega hrifnir af slikri hey-
verkun, eða öllu heldur af fóðrinu.
Ég held, að hér sé um einhver
mistök að ræða, þá helzt að
geymslur væru ekki i lagi, eða
verkun eitthvað ábótavant.
Altalað er, að brautryðjendur i
votheysgerð séu Vestfirðingar og
Strandamenn. Þar virðist þessi
verkunaraðferð hafa reynzt það
vel, að mikill meirihluti heyfengs
sé verkaður i vothey, þó um
þurrkasumur sé að ræöa. Það
verðurekki framhjá þvi horft, að
þessir menn hafa reynsluna
mesta, og hún er alltaf ólygnust.
Hér á þessum bæ er þetta likt
og gerist almennt hér um slóöir,
þó að eitthvað sé það misjafnt frá
bæ til bæ jar hve mikið er verkað i
vothey. Að visu hef ég ekkert ná-
kvæmt yfirlit yfir hvað hver verk-
ar, aðeins það sem fyrir augun
ber. Ég veit að til er að ekkert
vothey er verkað á sumum bæj-
um, ogengin aðstaða hefur verið
til þess gerð. Það tel ég illa farið
og þeim til tjóns, sem við slikt
búa. Það er mikiö til I þeim brýn-
ingarorðum til bænda, að láta sér
nú segjast og koma sér upp og
bæta aðstöðu til votheysgerðar,
vegna óþurrka sumar eftir sumar
i sama landshluta. — Bændur
ættu að bregðast vel við þessari
hvatningu. Það er enginn vafi á
þvi að það yrði ávinningur fyrir
bændur og hann stór, þvi að lélegt
heyfóður, veldur hverjum bónda
stórtjóni.
Min reynsla er sú, að gott vot-
hey sé ómissandi fóður íyrir
mjólkurkýr, ef þær eiga að gera
fuUt gagn. Þeir eru fleiri en ég,
sem hafa þá sögu að segja, að
þrjóti votheyið á útmánuðum, fer
ekki hjá þvi að nytin minnkar i
kúnum, og þótt aukið sé við þær
mjölið dugar það ekki tU. Það
getur ekkertkomið i staðinn fyrir
gott vothey — eða það er min
reynsla. Við, sem reynt höfum,
vitum hve erfitt getur orðið að
auka nytina aftur ef hún fellur i
kúnum. Þess vegna er það ein
stærsta Ustin við að hafa góða
ársnyt eftir kýrnar, aö eldi þeirra
sé sem sveifluminnst. Þegar
kemur fram i miöjan júllmánuð,
þarf oftast að gæta vel að beiti-
landi kúnna. Okkur hér gefst bezt
að bera aðeins á aftur, svo háar-
sprettan örvist, grasið verði
grænt og Ufandi, en fölni ekki, og
láta svokýrnarfljótlega á þá beit,
þvi aö þeim llkar vel að bita gras-
ið um leiö og það sprettur.
Svo þegar kemur eitthvað fram
yfir mánaöamótin júli-ágúst, eftir
þvi hvað háarsprettan er góð,
þurfa kýrnar að fá grænfóður
með.
Við höfum prófað allar þessar
algengustu grænfóðurtegundir.
Oruggustu uppskeruna hafa hafr-
ar og nýgresi gefið okkur sem
grænfóður fyrir kýrnar seinni
hluta sumars og á haustin. Kálið
er einnig gott, en I vorþurrkum
getur spretta þess brugðizt, en
hinar tegundirnar eru ekki eins
viðkvæmar, þær hafa likað vel
hér.
Sem fyrst á haustin tel ég að
eigiaðbera þurrhey fyrir kýrnar,
til þess að fóðurbreytingin verði
sem minnst þegar þær eru teknar
á hús, en þá er nauðsynlegt að
eigatilbúiögott vothey fyrir þær,
sem kemur i stað grænfóðurs, og
svo einnig mjöl, en mjöl er þeim
ekki gefið hér yfir beitartimann,
þvi að þeim er beitt eingöngu á
ræktað og áboriö land.
Þannig hefur þetta verið haft
hérog gefizt vel. I stórri kúahjörö
eru m jög hámjólka einstaklingar
ekki eftirsóknarveröir. Slikir
gripir þurfa auka þjónustu, svo
vel fari, en það vill verða útund-
an, þvi er bezt að kýrnar séu sem
likastar, góðar mjólkurkýr, ekki
langstæöar, heilsuhraustar og
góðar I umgengni. Þessi þrjúskil-
yrði tel ég mikilvægust. Ég vil
ekki teppa bás undir kú, sem
mjólkar minna en 3 þúsund litra
yfir árið, sé um fullgerða áfalla-
lausan grip að ræöa, og bezter aö
nytin sé sem likust úr kúnum, þvi
að þær fá allar sömu gjöf og að-
hlynningu. Að pina mjólk úr kúm
meö óhóflegri mjölgjöf, er álika
gáfulegtog keyra bilinn sinn með
bensingjöfina i botni alla tið,
hvorugt endist lengi með slikri
meöferð. Allt er bezt i hófi, og
drýgst verður ef hægt er að láta
kýrnar mjólka sem jafnast, verða
ekki fyrir sveiflum, hvorki vegna
fóöurs eða aöbúnaðar. Þvi þarf að
gæta vel að kúnum i slæmum
veörum á haustin.
Skilyrðifyrir góöri afkomu bús-
ins eru góð og mikil hey á haust-
nóttum, öllum skepnum þarf að
gefa heyfóður eins og þær geta i
sig látiö, mjólkurkúm mjöl að
auki, en þó ihófi, þvl stærraatriði
er velverkað hey, og þá má ekki
vanta votheyið. Það þarf að vera
vel til helminga fyrir mjólkur-
kýrnar svo vel sé. Súgþurrkuð vel
verkuð taða af Vallarfox-stofni
gefst vel I allar skepnur og
sömuleiðis vel verkað vothey, það
er gott fyrir allar skepnur. Við
höfum prófað vothey eingöngu
sem heyfóður I vetrunga, það
kom vel út.
Ég hygg aö bezt sé að venja
skepnur ungar viö votheysgjöf.
Aðkeyptar kýr hér voru nokkurn
tima að venjast mikilli votheys-
gjöf. Kýr eru mjög vanafastar og
viðkvæmar, þvi tel ég vafasamt
að full nyt næöist hér meö vot-
heysgjöf einni. Ég held, aö kýrnar
mundu mæna eftir þurrheystugg-
unni sinni, sem þær fá oft sem á-
bæti, en það er algjört skilyrði, aö
I kýrnar komist sem mestaf góöu
heyfóðri, ef þær eiga að gefa fulla
nyt. Þetta vita allir, sem reynt
hafa.
Hér aö framan hef ég rætt um
fóðrun kúnna allan ársins hring,
en heyverkunin er þessu dæmi
nátengd.sem gefur aö skilja, þar
sem þaö er aðalvetrarfóðrið.
Heyverkun er stórt atriði hjá
bændum með kúabú. Þar má
engu skeika, ef góöur aröur á að
fástaf þeim.Þaöersvo viðöllbú-
störf, þar verður alltað vinnast af
heilum hug og samvizkusemi. Svo
er það reyndar I hverju starfi eigi
fullur árangur aðnást. En enginn
skyldi leggja fyrir sig sveitabú-
skap, sem ekki hefur áhuga og
ánægju af búfé og búsýsli. Starfið
er margþætt og stundum úr
vöndu að ráða.
Þaö þarf að huga vel að öllu og
taka ákvaröanir aö vel yfirveg-
uðu ráöi.
Þá kem ég að þeim þætti, sem
hvað mest ríöur á að fari vel úr
hendi, en þaö er verkun heyanna.
Undirstaða undir góöri afkomu
búsins eru mikil hey og góð á
haustnóttum, eins og fyrr getur.
Þetta sumar verður taliö til
óþurrkasumra, ánnað sumariö i
röð hér á vesturhluta landsins.
Þeir, sem litlu eöa engu eru nú
búnir að ná inn af heyjum, geta
varla búizt við þvi að eiga gott
vetrarfóður. Jörð er óvenju vel
sprottin I ár á þessum hluta, svo
hætt er við að grös verði úr sér
sprottin, þó þurrkur komi i þess-
um mánuöi, sem við skulum vona
að verði, svo ekki komi til vand-
ræöa hjá sumum bændum. Fyrri-
hluti júllmánaðar var veðragóður
og hlýtt I veðri, þvl hafa margir
bændur náðmiklu inn, áður en fór
verulega að rigna og er það vel en
hitt er vist að margur bóndinn
stendur iiia að vigi um þessar
mundir og hefði mikla þörf fyrir
þurrk, en veðurspáin er ekki
þessleg, að þurrkur sé á næsta
leiti og þó er kominn 6. ágúst, er
þetta er skrifað. Þessi veðrátta
getur þvi orbiö mörgum bóndan-
um þung i skauti eftir erfitt sum-
ar i fyrra. Svo kemur einnig til
þessi gifurlega hækkun á áburð-
inum sl. vor. Hætt er þvi við, að
fjárhagurinn standi sums staðar
illa eftir sllk áföll, en bændur eru
seinþreyttir, og ekki vanir að bera
raunir sinar á torg út, hvað sem
um aðrar stéttir má segja.
Eg held að bændur þyrftu sumir
hverjiraðhyggja betur að þvi— i
fyrsta lagi— aö friða góðan hluta
af túnunum fyrir vorbeit, svo
hægt sé að byrja slátt strax og
flæsa kemur og heyja eitthvað i
þurrhey. 1 öðru lagi að koma sér
upp góðri votheysgeymslu. Flat-
gryfjur eru vinsælar og hafa gef-
izt vel. Það er hægara að koma
heyinu I þær i flestum tilfellum.
Svo held ég, aö með samvinnu
bænda um að koma sér þessu upp
yrði þetta ekki óviðráöanlegur
kostnaður i byggingu. Þótt allt sé
dýrt, þá held ég að dýrast veröi að
láta sig vanta þessi ,,Hát”. Hér
var bvggð flatgryfja, þvert fyrir
fjósgaflinn, svo mokað er úr
henni beint I jöturnar, en það er
stórt atriði við byggingu á slikri
heygeymslu að hún sé vel stað-
sett, svo léttara sé að gefa úr
henni. Þessi gryfja hér er að
sjálfsögðu ekkert stórvirki, en
heyiö hefur verkazt mjög vel.
Þetta er þriðja sumariö, sem i
hana er látið. Ég tel aö hátt I 30
kýrfóður séu geymd i þessari
gryfju, sem er steypt tóft, en ofan
á hana kemur járnklædd þurr-
heyshlaöa, við setjum plastdúk
yfir votheyið siðan vélbundið hey
i þurrheyshlööuna, þannig mynd-
ast gott farg á votheyið, og fer þvi
ekkert strá til spillis, en oft vill
verða skán ofan á votheys-
geymslum, þótt dúkur sé yfir og
sandpokum raðað á brún plast-
dúksins, eða það hefur okkur
reynzt.
Sumir bændur tala um slæma
lykt af votheyi og þvi sé sóðalegt
að gefa þaö, en ekki er það okkar
reynsla. Nauðsynlegt er aö hafa
gott niöurfall I botni geymslunn-
ar, svo vatnið renni sem fyrst úr
heyinu, troöa vel á heyinu, helzt
með þvi að aka traktor um það.
Það er gert hér, og ég býst við
yfirleitt þar sem flatgryfjur eru.
Vothey verkast mun betur I stærri
geymslum en smáholum. Maura-
sýru setjum við alltaf i heyið, en
hún á aö fyrirbyggja þá margum-
töluðu vondu lykt, sem aö ég held
aðkomief heyið eróeðlilega sýrt.
Slikt hey er ekki gott fóður og
getur verið hættulegt skepnum.
Sumir bændur halda að vothey
sé sauðfé hættulegt fóður. Þaö má
vera að svo sé ef verkunin er ekki
góö, t.d. er myglað hey sauðfé
hættulegt fóður og hrossum
reyndar lika, en ég held aö mygl-
að þurrhey sé ekki hættuminna.
Þurrhey, sem slær sig og volgnar
1 að vetrinum, t.d. ef snjór kemst I
hlööu og nær að bráðna, — slikt
hey er hættulegt fóöur fýrir lamb-
fullar ær, afleiðingin verður
lambalát. Þetta vitum við allir,
sem reynt höfum, þvi þarf að
vanda til alls fóðurs, og vanda
ekki siður geymsluna á þvi. Ég
hef fóðrað fé á eintómu votheyi
með góðum árangri, þó ekki hafi
það verið að staðaldri, en sé vot-
heyiðgottheldég að engin þörfsé
á mjölgjöf i fé, þó aðala eigi það
vel. Eitt haustið var lambpisl,
sem ekkert var nema lifið, hent
inn i hlöðu, þar var útmokað vot-
hey til næsta máls, en alla daga
var svo gott þurrhey i hlöðunni.
Aldrei sá ég lambið snerta þurr-
heyið, en það fór beint i votheys-
binginn og borðaði fylli sina þar.
Svo snögg var fóðurbreytingin að
ullin datt af öllu lambinu, en
haustið eftir var þaö með fallegri
veturgömlu gimbrunum, og ekki
fékk þaðneitt annað fóður en vot-
hey. Þetta gefur visbendingu um
það hversu gott vothey er gott
fóður og lystugt fyrir skepnur.
Heyrt hef ég menn segja, aö
vinna við skepnuhirðingu með
votheyi sé erfiðari en hirðing i
þurrhey. Meiri vélaútbúnað þurfi,
meira vinnuafl og meira erfiði.
Ég er alveg á andstæöri skoðun.
Vinna við votheysgerð er reglu-
, bundnari, veðurfar skiptir litlu
máli, og til vinnunnar þarf færra
fólk og færri vélar — eða sú er
min reynsla. Þegar viö erum ein-
göngu að hirða i vothey stendur
helmingurinn af vélunum hér ó-
notaöur, og fólkið kemst ckki allt
að vinnunni. Þegar hirt er I tvær
geymslur samtimis þá er allt I
gangi, en það er stundum gert.
Þessi vinna gengur reglulega
fyrir sig, og ég vil segja aö afköst-
inséu góð. Æskilegast er að slá og
hiröa jafnóðum i þurru veðri,
blautt hey er þyngra i meöförum,
en eftir aö þessir sjálf-
hleðslu-heyvagnar komu i gagniö
er átakalaust að taka heyið af
vellinum. Aðstaðan hér við flat-
gryfjuna er þannig, að jarðlag er
þaðháttvið annán enda gryfjunn-
ar að vögnunum er bakkað i dyrn-
ar. Þar losar hann af sér sjálfur
inn fyrir, siðan er heyíð troðið
með traktor og vagninum bakkað
inn á heyiö. Stundum er hann lát-
inn losa af sér a steypt plan, sem
er fyrir utan gryfjudyrnar, og er
þá mokað inn með ámoksturs-
traktor. Þannig verður þetta allt
átakalaust. En I turninn er heyinu
mokað að heyblásara, það er erf-
iðara að koma heyinu i hann, þó
að enginn undan kvarti. I þessar
votheysgeymslur er venjan aö
keyra i einni skorpu og fyfia þær.
Siðan er troöið á hverjum degi og
bætt á annan hvern dag, það
hefur gefizt vel. Ráðlagt hefur
verið að forþurrka hey, sem á að
verka i vothey, jafnvel snúa þvi
einu sinni I góðum þerri. Þetta
mundi ég telja m jög varhugavert,
þvi aö erfiðara verður að ná loft-
inu úr heyinu, og þá vill hitna i
heyinu. En hitni svo I votheyi aö
það dökkni, veröur af þvi hita-
sterkja, svo skepnur láta mjög
illa við þvi og éta lftið, og fá fljótt
leið á sllku fóðri. Slikt skyldu
menn varast, sérstaklega sé um
stórgert hey að ræða, t.d. af ný-
rækt.
Það er vist staðreynd, að vel
verkað súgþurrkað þurr-
hey, er I mörgum tilfellum
vinsælla en votheyið.
En þvi verður ekki á móti mælt,
að hversu gott sem þurrheyið er,
þá verður mönnum hættara viö
heymæði, sem það hey gefa á
garða. Aftur á móti er ekki um
þann galla að ræða viö votheys-
gjöf. Þarna getur oft verið um
stórt atriði að ræða, þvi að þaö er
staöreynd að islenzkir bændur
fara illa með heilsu sina i mis-
jöfnum þurrheyjum að vetrinum,
og þaö er vissulega alvörumál.
Það er of litið um það aö hey-
grimur séu notaðar. Þat) kemur
oft til af þvi, að mönnum þykir
erfitt að anda með þeim. Það má
segja, að vélbundna heyið spari
mönnum að leysa og léttara sé að
gefa það, en það má vera vel
þurrt þegar það er bundið, ef ekki
á að sjást I þvi mygla. Þannig er
þetta, þegar á allt er litið, eru
bæði kostir og gallar, sem við er
að glima.
Mitt álit er það, að votheyiö
verði bezt i meöförum sé aðstaö-
an góö, en það þarf hún að vera.
Hér er votheyinumokað meö hey-
kvíslum, eftir að það hefur verið
stungið Istæðunni. Þvi, sem ekki
er mokað beint I jöturnar, er ekið
á léttri trillu á hjólum. Sumir —
þeir stóru — nota, að ég held,
traktor til að færa fóðriö til
kúnna. Það má vel vera, að það sé
bezta lausnin, þar sem þvi veröur
við komið, en ég hélt að vélagas
og hávaði I fjósinu væri ekki til
góðs fyrir kýrnar.
Niðurstaða min af þessum hug-
leiðingum verður sú, að bændur
þurfi að friða fyrir vorbeit góðan
hluta af túninu og bera fyrr á
hann svo hægt sé að slá I fyrsta
hugsanlegan þurrk. Ná þannig
inn góöu þurrheyi og súgþurrka
það. Hlutur, sem borgar sig fljótt,
er rafknúinn heyblásari. 1 öðru
lagi, að eiga góða votheys-
geymsluyfir ekkiminna en helm-
ing heyfengs. Þá ætti að vera i
flestum tilfellum til gott vetrar-
fóöur aðhausti.Heyskapnum yrði
fyrr lokið, en það er eins og við
vitum öll það ákjósanlegasta, aö
hafa lokið heyskap aö mestu,
áöur en fer að dimma verulega að
nóttu. Ég er þannig gerður að
mér leiðist haustheyskapur, þeg-
ar ekki er hægt að sjá til lofts
nema hálfan sólarhringinn eða
þar um bil.
Þetta er min reynsla, sem hér
hefur verið skráð, — reyndar eftir
henni spurt. Það er ekki mitt að
dæma, hvað er bezt og ekki til
þess ætlazt. Tilgangurinn er, að
þvi bezt ég veit, að einhver segi
sina reynslu og þá ekkert siður
þótt hún megi teljast vel viðun-
andi eða góð.
Bændur gera sjálfsagt of litið af
þvi að ræða málin og kynna sér
betur reynslu hvers og eins. Lifs-
reynslan, ef sögð er á sannan
öfgalausan hátt, getur hjálpað
þeim.sem eru að leita að úrlausn
vandamála sinna.
Ef þessi orð geta orðið ein-
hverjum að gagni, eða vakið hann
til umhugsunar, þá er tilgangin-
um náð, og timinn, sem I þetta
fór, ekkert eftir talinn.
Eystra-Miðfelli, 6. ágúst 1986