Tíminn - 08.10.1976, Blaðsíða 11

Tíminn - 08.10.1976, Blaðsíða 11
10 TÍMINN Föstudagur 8. október 1976 Föstudagur 8. október 1976 TÍMINN 11 gróður og garðar * Askur á bak við hús á Laufásvegi. „Gróðursettu tré og það mun vaxa meðan þú sefur”. Elztu trjágarðar á Islandi munu nú vera að Fornhaga og Skriðu i Hörgárdal, en Þorlákur Hall- grimsson og synir hans gróður- settu þar fyrir um það bil hálfri annarri öld. Jónas Hallgrims- son kom að Skriðu til Þorláks bónda og vekur athygli á ræktunarstarfsemi hans I ritum sinum. Stefán Stefánsson kenn- ari, siðar skólameistari, mældi trén árið 1888 og lýsir þeim. Nú lifa aðeins nokkrir reyniviöir, mjög gildvaxnir og um 11 m á hæð. Afkomendur þeirra all- margir hafa verið gróðursettir I garða f Reykjavik og viðar. Ariö 1930 mældi Ingimar Óskarsson grasafræðingur hæstu tré á Akureyri.ogá árunum 1947-1948 og aftur 1965 mældum við Ingi- mar fjölmörg tré i Reykjavik og gengumst jafnframt fyrir þvi, að mæld voru hæstu tré ýmissa tegunda i Hafnarfiröi, á Akur- eyri, ýmsum stöðum á Vest- fjöröum, Austfjörðum og við ar á landinu. Voru niðurstöður þessara garðtrjáamælinga birt- ar i bókinni „Garðagróður”, fyrstu og annarri útgáfu 1950 og 1968. A Akureyri eru nú allmörg tré 8-11 m há. Hæst mældist birki i gróðrastöðinni rúmlega hálfur tólfti metri, reyniviður 11 m og mörg tré um 10 m. Grá- reynir 10 1/2m, heggur tæpir 11 m. Mörg væn rauögrenitré vaxa þar, hið hæsta 10 1/2 m. Allmörg lerki á Akureyri eru 11 — nær 12 m há. 1 gamla trjágarðinum er hæsta birkið 11 m. Margar fal- legar Alaskaaspir vaxa á Akur- eyri og teygja sig upp eins og súlur 8-10 m á hæö. Lerki og rauðgreni þrifast auðsjáanlega mun betur á Akureyri en i Reykjavík, en t.d. Sitkagreni, álmuroghlynur eru þar (a.m.k. enn) minni vaxtar — og miklu meira er um vöxtulegar viði- tegundir i Reykjavik. Sitka- grenið er strandtré, er vex á óralöngu svæöi á vesturströnd N-Ameriku, allt norður i Alaska. Þarf raka og þolir sæ- rok flestum rjám betur. Rauð- greniö þrifst aftur á móti bezt inni i dölum og viö fjarðarbotna. Vikjum aftur aö trjámæling- unum. Sumarið 1949 mældust reyniviðir i Tjarnargötu nr. 14 og 18 tæpir 9 m á hæð og hafa ekki hækkað siðan. Margir reyniviðir um 8 m. Árið 1965 reyndist askur á baklóð nr. 43 við Laufásveg nær 11 m hár og þá hæsta tré i Reykjavik og að öllu hinn vöxtulegasti. Hlynur við Laufásveg 58 mældist hálfur ellefti metri, álmur á Laufás- vegi 5, gróðursettur af Þorvaldi Thoroddsen um 1886, nær 9 m og Ingólfur Davíðsson: Tré og haustlauf í görðum hlynur álika hár. Gamall álmur á Túngötu 6 um 9 m, með mjög umfangsmikla limkrónu. Við næsta hús vaxa álika há en miklu yngri og grannvaxnari tré, gráreynir og álmur, er H.J. Hólmjárn gróðursetti. Sitka- greni á Laufásvegi 52 mældist einnig um 9 m. 1 gamla kirkju- garðinum við Aöalstræti vex um 8 m hár silfurreynir og lang- stærsta gljáviðihrislan i Reykjavik, tæpir 8 m á hæð, meö gildum aöalbol og mikla laufkrónu, er helzt algræn langt fram á haust, en laufgast seint á vorin. E.t.v. hefur Schierbeck landlæknir gróðursett þessi kirkjugaröstré. Um hæð og ald- ur margra annarra trjáa viða um land getið þið lesið i „Garðagróðri”. Eitt atriði i þessu sambandi er sérstaklega rétt að staldra við. Eftir að trén hafa náð 8-10 m hæð virðast þau hækka litið eða ekki að jafnaði. Mun vindurinn eiga sök á þvi, hann þurrkar greinar og toppa, Undir Silfurreyni I gamla kirkjugarðinum I Reykjavik Hlutfall greina og róta. er komið er upp úr skjólinu af húsum o.fl. Lengi gekk trjárækt erfiðlega i Reykjavik. Bærinn var lítill, húsin lág og stóöu strjált, svo hrislurnar stóðu brátt nærfellt sem á berangri. Nú þekur Reykjavik stórt svæði, húsin standa þétt og eru jafn- hærri en áöur. Skjóliö oröið miklu meira, og húsin ylja ögn frá sér þar að auki. Þekking á meðferð trjáa og runna hefur og aukizt stórum. Áður virtist nauðsynlegt að gróðursetja hrislurnar i skjóli húsa, ef þær áttu að geta dafnað sæmilega. Nú er dæminu snúið við að veru- legu leyti. Vænlegar trjáraðir og trjálundir skýla húsum og götum. Má heita samfelldur skógur i sumum hverfum borgarinnar, til mikils yndisauka. Skjólsam- ara og meginlandslegra loftslag er á Akureyri en I Reykjavik — og þar nyrðra var mun fyrr um grózkulega trjágarða — (og lika garðveizlur) að ræða. Þegar ný- skógar barrviða o.fl. trjá- tegunda ná yfir stór svæði á hagstæðum svæðum landsins i framtiðinni, má vænta þess að tré nái mun meiri hæð inni i skóginum heldur en nú gerist I smálundum. Og sumar útlendu trjátegundirnar geta orðiö miklu eldri en reyniviöurinn okkarog birkið, en þau eru bæði iflokkifegurstu trjáa — og birk- ið stormþolnast af öllum og mjög nægjusamt. „Laufin falla, þaö liður að vetri, löng gerast siðkvöldin verksmáu tetri”. Aö hverju þarf nú að hyggja og hlúa úti I görðunum? Klippa má eflaust eitthvað af greinum, sem auö- sjáanlega er ofaukiö. Laufið má liggja undir trjánum, a.m.k. ef ekki hefur oröiö vart sérlegra sjúkdóma. I stór sár má smyrja oliúmálningu, en þó ekki út á börkinn. Rifur I tré er oft hægt að negla saman. Þar sem snjó- þungt er, reynist hagkvæmt að klippa af greinum, sem er sér- lega hætt við að taka i sig mik- inn snjó, hanga niður og sligast eða rifna að vetrinum. Litlar hrislur er unnt að binda upp I vönd, e.t.v. við prik. Hentugt er að refta yfir litlar grenihrislur, gera þeim uppmjótt grindabúr, eða hlifa þeim með gisnum hessianstriga, þegar verulega fer að frjósa. Slik skýli hlifa lika við ágangi — og við skini sólar á vorin — og það er lika til bóta. Svo er mál með vexti, að á meðan jörð er frosin, svo aö ræturnar ná ekki i vatn, er trjám hætt viö sólbruna og eink- um hinum sigrænu, þ.e. barr- trjánum. Barriö verður þá brúnleitt móti sól. Kringum tré, einkum ung, og yfir beö lauka og fjölærra jurt, er hentugt að leggja létt og loftmikið skýli, það jafnar bæði hita og raka i jarðveginum. Nota má greinar, jurtastöngla, þaraþöngla, lyng, mosa, gamlan áburð o.fl. En munið að þungt, þétt skýli getur kæft ýmsar jurtir. Húsdýra- áburður hlifir eins og hvert ann- að skýli, og auk þess siast úr honum næringarefni niður i moldina. En ekki er nóg aö bera áburð aðeins inni við stofninn. Innstu gildu ræturnar eru nokkurs kon- ar akkerisfestar, en ytri, ungu, fingruðu rótargreinarnar taka aðallega næringu úr moldinni — og þær ná álika langt út og greinar trésins eða runnans (sjá mynd). Sums staðar eru brögð að þvi, að holklaki lyfti litlum hrislum og sliti rætur. Þarf að gæta að þessu á vorin og þrýsta rótunum niður. Fyrrnefnd skýli, og sömuleiðis sandur, steinar og þökur eru vörn gegn holklaka- skemmdum. Þar sem veðra- samt er, þarf að njörva vetrar- skýlin niður. Snjór hlifir vitan- lega mikið á vetrum. Ekki skal snoða garðinn um of á haustin. Skera má ofan af stönglum fjöl- ærra jurta, en hlif er að þvi að skilja stúfa eftir. Grasbletti á heldur ekki að snoðslá undir vetur, þvl aö það eykur kal- hættu. Gott þykir að moka mold upp að rósum, ef þeim er ekki skýlt á annan hátt. A myndinni sjáiö þið hæsta asktré á tslandi (Asks Yggdras- ils er getið i Snorra-Eddu). önnur mynd sýnir hlutföll lengdar róta og greina. A þeirri þriöju unir fólk sér vel undir gömlum silfurreyni I gamla kirkjugarðinum I Reykjavik, fágætan sólardag I sumar. Fjórða myndin sýnir áhrif skjólsins á Blönduósi, þar sem kaldir hafvindar blása oft af Húnaflóa og inn með Stranda- fjöllunum. Silfurreynihrislan beinlinis vefur sig upp að kirkj- unni. Greinar, sem út úr skjól- inu vaxa, þorna og visna og sált- ið sviður þær. Annaö og betra veðurfar er inn til húnvetnsku dalanna. Silfurreynir i skjóli Blönduósskirkju. Eigum mikið úrval af hvers konar KERAMIK-FLÍSUM hvort sem þér þurfið á gólf eða veggi — innanhúss eða utan FJÖLMARGIR LITIR OG MYNSTUR! SAMBANDIÐ BYGGINGAVÖRUR Suðurlandsbraut 32 sími 21599 Ómælisvíddir í Norræna húsinu Vilhjólmur Bergsson sýnir mólverk Vilhjálmur Bergsson, list- málari opnaði sýningu i Nor- ræna-húsinu i seinasta mánuöi, eða nánar til tekið 23. septem- ber og sýningu hans lauk nú um helgina. Vegna fjarvista úr bænum verður umsögn um þessa sýn- ingu helzt til siðbúin, og er beðið velvirðingar á þvi. Hentugast er aö umsagnir séu birtar meðan sýningar standa yfir. Sýnt undir kjörorði. Vilhjálmur Bergsson kýs sýn- ingu sinni sérstaka fyrirsögn, eins og nú er dálitið I tizku, hann nefndi hana Ljós og lifrænar viddir 1964 - 1976, en alls sýndi hann 47 myndir að þessu sinni, flestar að sögn málaöar á siö- ustu þrem árum, en þá dvaldi listamaöurinn mestan part i Kaupmannahöfn, að þvi að mér hefur verið tjáö. Vilhjálmur Bergsson lætur sér ekki nægja að sýna undir áðurnefndu kjöroröi, heldur sendir einnig frá sér eins konar stefnuyfirlýsingu, þar sem hann gerir tilraun til útskýringa á list sinni.enþarstendurm.a. þetta: „A undanförnum árum hafa ný viðhorf veriö að ryðja sér til rúms i listum viðs vegar um heiminn. Fólk mun sjálfsagt fyrst taka eftir þvi aö þessi nýja list er talsvert frábrugöin ab- strakt og popplist undanfarinna áratuga hvað það snertir, aö i stað nær blæbrigðalausra litar- flata eru ómælisviddir. Litirnir spanna allt frá hinu mesta ljós- flæði til hins dýpsta myrkurs. Birtan kemur frá duldum ijós- gjafa, innan eða utan myndar- innar eða myndformin búa jafn- vel yfir sinu eigin ljósi og myrkri óháðu umhverfinu, sem gæti bent til þess, aö engu siður sé um auglæga birtu að ræöa en þá birtu sem lýtur lögmálum efnisheimsins. Málverkin. Oöru máli gegnir um litinn og formin, þau eru á viðtækan hátt tengd móður náttúru i rúmi og firð, en eru jafnframt sprottin úr hugarheimi listamannsins. Anægjulegt er að vita til þess, hve mikil fjölbreytni er innan þessarar nýju listar og hve listamennirnir koma frá ger- ólikum þjóöum á jarö- kringlunni. Hins vegar er ég talsvert hissa á þvi hve litilli útbreiöslu þessi list hefur náð á tslandi, þótt hér hafi verið lagöur einn af horn- steinum hennar”. Ef maður les þessar visna- skýringar gaumgæfilega, þá segja þær i rauninni allt um við- fangsefni málarans og unnt er að taka undir flest, nema það, að ómælisviddir i málverki séu nýjung og að „ I staö blæbrigða- lausra litaflata eru komnar ómælisviddir”. Þetta þekkjum við m.a. úr sumum myndum hvað sé nefnt. A hinn bóginn er þvi ekki aö neita, að Vilhjálmur Bergsson hefur algera sérstöðu meðal islenzkra málara og ber margt til. Til dæmis blandar hann liti sina, eða leysir þá upp i öðrum for- skriftum en aðrir málarar. Notar ekki aðeins fernis og terpentinu, heldur uppskriftir frá miðöldum, sem gefa litnum sérstakan blæ, og i annan stað þá eru myndir hans gerðar af þvilikri kostgæfni aö unun er á að horfa. Þetta eru þvi vönduð málverk og óaðfinnanleg i tækni Ef maður skoðar ártöl mynd- anna þá getum við glatt málar- ann meö þvi að unnt er að greina miklar framfarir og þótt mynd eins og t.d. Gestur nr. 3 frá 1966 sé vissulega áhrifamikil og sérstæð, þá sjá allir aö hún stendur nýrri myndum að baki, t.d. „milli krossbanda” (3 eða 4 myndir) og Lífræn tilbrigði nr. 5 Um myndefniö er það að segja, að möguleikar þess virðast siður en svo tæmdir I augum Vilhjálms Bergssonar, og verður fróðlegt að fylgjast með framvindu mála. Þorvaldar Skúlasonar, svo eitt- Málarinn finnur til einmana- kenndar, sem kemur fram I orð- unum . „...ég er talsvert hissa á þvi hve litilli útbreiðslu þessu list hefur náð á íslandi.” Þetta kann að vera rétt, þótt manni sé það til efs, aö æskilegt væri að mjög margir málarar tækju til við ómælisviddir. A hinn bóginn ber að þakka Vilhjálmi Bergs- syni fyrir það að rifa sig upp frá Kaupmannahöfn til þess að kynna löndum sinum þessa sér- greindu list, og hafi hann þökk fyrir komuna. Jónas Guðmundsson fólk í listum Mikil aukning á útköllum hjá Slökkvi- liði Akureyrar ASK-Rvik. — Það hafa verið 86 útköll þaö sem af er árinu, sagði Gisli Kr. Lorenzson varaslökkvi- liðsstjóri i samtali viö Timann I gær. — Hins vegar voru 83 útköll á öllu siðastliðnu ári, og aðeins 73 árið áöur. Hvaö varöar slysa- flutninga þá eru 88 skráðir það sem af er árinu. Þetta er mjög svipað og á liðnu ári. Stærsti bruninn i ár mun hafa verið I marz, er eldsvoði varö i verksmiöjum SIS á Glerár- eyrum. Einnig stórskemmdist Sólbakur, togari Útgeröarfélags Akureyringa, i bruna fyrir skömmu siðan. Viðgerð á togaranum er ekki lokið. — Við erum 14 fastráðnir hjá Slökkviliðinu sagði Gisli, en tveir, þ.e. slökkviliðsstjóri og bruna- eftirlitsmaður, ganga ekki vaktir. Þessimannfæð orsakarþað, aö sé um útkall að ræða, þá veröur um tima mannlaust á stööinni. Það ber þvi brýna nauösyn til að fá aukinn mannskap. Aö visu var starfsliðið aukið um tvo menn á liðnu ári, en það var vegna til- komu nýssjúkrabils. Enda getum við núna að öllu jöfnu sent tvo menn sé um slys að ræöa. Eins og Timinn greindi frá fyrir skömmu þá var haldin æfing á Akureyrarflugvelli á vegum al- mannavarna, þar sem likt var eftir flugslysi. t æfingunni kom i ljós, að mikið vantaði á aö fjar- skiptakerfi milli lögreglu, slökkviliös sjúkrahúss og flug- turns væru i góðu lagi. GIsli sagði, að Almannavarnarnefnd hefði niðurstöður æfingarinnar til athugunar, en hvenær ráðizt yröi I aö bæta tækjakost fyrrgreindra aðila vissi hann ekki. Slökkvilið Akureyrar hefur til umráöa þrjá dælubila, en sér um rekstur þess fjórða fyrir Bruna- varnir Eyjafjarðar. Þá er einn slöngubill, körfubill og tveir sjúkrabilar hjá Slökkvistöö Akur- eyrar. Mikið tjón varö I f ataverksmiðjunni Heklu á Akurevri er eldur kom þar upp I marz s.l. Það er Vikingur Björnsson, slökkviliösmaöur sem viö sjáum á myndinni. 6

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.