Tíminn - 19.10.1976, Qupperneq 9

Þriðjudagur 19. október 1976
TÍMlNN'
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfuiltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrfmur Gisiason.Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu
við Lindargötu, símar 18300 — 18306. Skrifstofur í Aöal-
stræti 7, slmi 26500 — afgreiösluslmi 12323 — auglýsinga-
simi 19523. Verð I lausasölu kr. 60.00. Áskriftargjald kr.
1.100.00 á mánuði. Blaðaprenth.f.
Stjórnarskiptin
í Kína og
kosningarnar í
Bandaríkjunum
í tveimur af mestu risaveldum heims, Banda-
rikjunum og Kina, eru að gerast atburðir, sem
sýna vel i verki muninn á þvi, hvernig stjórnar-
skipti fara fram i lýðræðisrikjum annars vegar
og kommúnistarikjum eða sósialiskum rikjum
hins vegar.
í Bandarikjunum stendur nú yfir hörð kosn-
ingabarátta um það, hver eigi að verða forseti
Bandarikjanna næstu fjögur ár. Raunar má
segja, að þessi barátta sé búin að standa yfir i
rösklega ár eða lengur, eða siðan undirbúningur
að prófkosningunum hófst. Þessi barátta er háð i
fjölmiðlum, á fundum og i einkaviðræðum. Henni
lýkur svo við kjörborðin annan nóvember næst
komandi. Þá verður það þjóðin, sem velur á milli
frambjóðendanna. Það val fer fram i lokuðum
kjörklefum, þar sem kjósandinn þarf ekki að
standa öðrum reikningsskap en samvizku sinni.
Með þessum hætti fara stjómarskipti fram i lýð-
ræðisrikjum.
í Kina eru nú að fara fram stjórnarskipti eða
valdaskipti sökum fráfalls Maos Tse Tungs. Al-
menningur hefur fengið af þeim litlar og óljósar
fréttir og kinverskur almenningur þó enn minni
en fólk i öðrum löndum. Það eitt er ljóst, að innan
mjög fámenns hóps að tjaldabaki hefur geisað
hin harðasta valdabarátta, þar sem m.a. ekkja
Maos virðist hafa verið sökuð um að hafa flýtt
fráfalli manns sins i þeim tilgangi að flýta fyrir
valdatöku fylgismanna hennar. Blöð og útvarps-
stöðvar þegja um þessa atburði og helzt ráða
menn þá af veggspjöldum, sem sú valdaklikan,
sem virðist hafa borið sigur úr býtum, lætur
hengja upp til ófrægingar þeirri, sem er orðin
undir. Þjóðin sjálf fær ekki neinu að ráða um það,
hvað ofan á verður, og ekki einu sinni óbreyttir
flokksmenn i Kommúnistaflokknum, sem er eini
flokkur landsins, eru kvaddir til ráða. Þegar allt
er klappað og klárt að tjaldabaki, verður þeim
vafalitið hóað saman i skrúðgöngur, þar sem hin-
ir nýju valdamenn verða ákaft hylltir, en þeir,
sem töpuðu, ófrægðir á sama hátt. Þetta hefur
þegar gerzt i Shanghai, þar sem ekkja Maos og
fylgismenn hennar virðast hafa haft yfirgnæfandi
fylgi hingað til.
Slikan samanburð á lýðræðisstjórn og komm-
únistiskri stjórn er viðar að fá en i Kina. Nýlega
hafa farið fram kosningar i Vestur-Þýzkalandi og
Austur-Þýzkalandi. í Vestur-Þýzkalandi var háð
hörð og tvisýn barátta i langa hrið, þar sem ólikir
flokkar kepptu um fylgi kjósenda. í Aust-
ur-Þýzkalandi var aðeins einn listi i kjöri — listi
kommúnista og bandamanna þeirra. Þar áttu
menn ekki nema eitt val.
Vitanlega má margt finna að stjórnarháttum
lýðræðisrikjanna. En þar hefur almenningur
möguleika til að knýja breytingar fram, en nán-
ast enga i kommúnistalöndunum, eins og vel má
ráða af framangreindum samanburði.
ERLENT YFIRLIT
Athyglinni beint að
Dole og Mondale
Þeir gefa
SIÐASTLIÐIÐ fimmtudags-
kvöld fór fram I fyrsta sinn
sjónvarpseinvigi milli vara-
forsetaefna demókrata og
repúblikana. Hingaö til hefur
varaforsetaefna ekki gætt
verulega I sambandi við for-
setakosningar, heldur nær öll
athyglin beinzt að forsetaefn-
unum. Það hefur hins vegar
gerzt á siðasta einum og hálfa
áratugnum, að tveir forsetar
hafa forfallazt áður en kjör-
timabili þeirra lauk og vara-
forsetar tekið við. I fyrra
skiptið gerðist þetta, þegar
Kennedy var myrtur, og i sið-
ara skiptiö, þegar Nixon varð
að hrekjast frá völdum. Þetta
veldur þvl, að miklu meiri at-
hygli beinist nú að varafor-
setaefnunum en áður og það
hefur svo stuðlað að þvi, að
þátttaka þeirra i kosningabar-
áttunni hefur orðið mun meiri
en áður. Þó hefur sennilega
aldrei borið meira á varafor-
setaefnunum en nú, enda báð-
ir lika valdir með tilliti til
þess, að þeir gætu orðið for-
setaefnunum til styrktar i
kosningabaráttunni.
átt eftir að verða forsetar

EINKUM má segja, að Robert
J. Dole hafi verið valinn til að
styrkja málflutning repúblik-
ana I kosningabaráttunni.
Dole er einn málsnjallasti og
skarpasti kappræðumaður,
sem nú á sæti á þingi Banda-
rikjanna. Hann flytur mál sitt
I ádeilustll og er fundvis á
snögga bletti hjá andstæðing-
unum. Val hans sem varafor-
setaefnis kom talsvert á óvart,
þvi að aðrir höfðu aðallega
verið tilnefndir, en Ford valdi
hann á siöustu stundu og mun
tvennt einkum hafa ráðið
þeirri ákvörðun. Annað var
það, að Dole þótti einna líkleg-
astur til aö duga vel i áróðrin-
um og vera manna lagnastur
við að deila á Carter fyrir að
hafa margar skoðanir i einu
og sama máli, enda hefur það
verið uppistaðan I kosninga-
ræðum Doles, ásamt hóli um
Ford forseta. Hitt, sem réði
valinu, var þaö, að ihaldssam-
ir repúblikanar, sem höfðu
stutt Reagan, gátu sætt sig
betur við Dole en nokkurn
annan, en Dole hefur þótt
snjallasti talsmaður ihalds-
samra repúblikana á Banda-
rikjaþingi og enginn hefur
deilt ákafara en hann á ýmsar
tillögur demókrata um aukin
íitoíöld til atvinnumála, skóla-
Walter F. Mondale
mála, heilbrigðismála og svo
framvegis. Það mælti hins
vegar gegn Dole, að hann
hafði stutt Nixon og varið
hann til nær siðustu stundar.
Dole afsakar sig með þvi, að
hann hefði ekki viljað trúa þvi
fyrr en hann tæki á þvi, að for-
seti Bandarikjanna segði ó-
satt.
Mondale er um flest ólikur
Dole. Hann er sæmilegur
ræðumaður, en honum fellur
betur að rökræða mál en að
eiga i snöggum orðaskiptum.
Hann hefur tamið sér að vera
málefnalegur, ef svo mætti
segja. I flokki demókrata
hefur hann oft verið talinn eins
langt til vinstri og Dole er til
hægri i flokki sinum, enda
valdi Carter hann með tilliti til
þess, að hann næði fylgi rót-
tækari demókrata. Mondale
hefur mjög látið húsnæðismál,
heilbrigðismál og skólamál tií
sin taka á þingi og beitt sér
fyrir auknum framlögum til
þeirra. Þá hefur hann hvatt til
framkvæmda, sem drægju úr
atvinnuleysi. Hann nýtur mik-
ils fylgis hjá verkalýðshreyf-
ingunni, og telja margir, að
það hafi ráðið þvi endanlega,
að hann var valinn varafor-
setaefni, aö leiðtogar verka-

Robert J. Dole.
lýössamtakanna hvöttu ein-
dregið til þess.
EINVIGI varaforsetaefnanna
I sjónvarpinu einkenndist
mjög af þvi, að Dole var
skarpari ádeilumaður, en
Mondale málefnalegri, en
báðir þóttu koma mjög vel
fyrir. Mondale var bersýni-
lega búinn aö undirbúa sig vel
undir það aö láta stefnumun
flokkanna koma sem bezt i
ljós, einkum I innanlandsmál-
um. Demókratar hugsuöu um
hag þeirra, sem lakar væru
settir og reyndu að bæta hann,
en það gerðu repúblikanar
ekki. Dole svaraði með þvi að
ásaka demókrata um eyðslu-
semi, en annars reyndi hann
að dylja ihaldsstefnu sina að
vissu marki, og sagðist ekki
alltaf hafa verið sammála
Ford forseta, þegar hann hafi
beitt neitunarvaldi. Hann
gerði sér nokkurt mál úr þvi,
að Bandarfkin heföu oftast
verið I styrjöldum, þegar
demókratar hefðu verið við
völd, eins og i stjórnartið
Roosevelts, Trumans og John-
sons. Mondale var fljótur að
svara með þvi aö spyrja, hvort
ekki hafi átt að veita nasistum
eöa kommúnistum viðnám.
Mondale deildi á ýmsa þætti
utanrikisstefnunnar. Þannig
hefði Afrika verið vanrækt og
stuðningur veittur nýlendu-
drottnurum i suðurhluta henn-
ar. Bandarikin hefðu stutt ein-
ræðisstjórn hersins I Grikk-
landi, og þannig átt þátt i, að
Kýpurdeilan blossaði upp að
nýju. Þá deildi Mondale hart á
Ford fyrir ummæli hans um
Austur-Evrópu i siðara sjón-
varpseinvigi hans og Carters.
Hann áfelldist Ford einnig
fyrir það að hafa ekki tekið á
móti Solzhenitsyn. Dole sagð-
ist hins vegar hafa rætt við
Solzhenitsyn, sem Mondale
hefði ekki gert. Mondale mót-
mælti þvi, enda hefði hann átt
sæti i nefnd þeirri, sem var
kjörin til aö taka á móti rithöf-
undinum, þegar hann heim-
sótti öldungadeildina.
I heild virðast dómar um
einvigi varaforsetaefnanna á
þá lund, að þeim hafi yfirleitt
tekizt beturen Ford og Carter,
enda vanari kappræðumenn.
Dole hafi veri betri i svörum,
en Mondale verið málefna-
legri. Sennilega hafa þeir báð-
ir heldur styrkt stöðu sina.
Þ.Þ.