Tíminn - 31.10.1976, Síða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 31. október 1976
Sturla Þórðarson, fulltrú
Homo sapiens
í umferðinni
Þegar dýrategund sú, sem
nefnd hefur veriö homo sapiens,
gekk sin fyrstu spor hér á jörö-
inni var ekki um margt aö velja.
Ef þessir forfeöur okkar þurftu
aö feröast, var ekki um annaö
aö ræöa en aö taka til fótanna.
Þetta var afar seinlegur og oft
erfiöur máti aö feröast á, en þaö
var bót i máli, aö vegalengdir
voru ekki miklar, sem fara
þurfti, og timinn nægur. Siöar
urðu vegalengdirnar meiri og
timinn naumari og til þess að
komast léttara frá ferðalögum
fundu menn upp alls konar öku-
tæki, hægfara og ófullkomin i
fyrstu, en þegar hugviti manna
og tækni óx fiskur um hrygg,
uröu ökutækin fullkomnari og
komust hraöar yfir.
Þótt ferðamáti manna væri
ófullkominn langt fram eftir
öldum hafa slysin án efa fylgt
ferðalögum lengst af eins og
reyndar i öllu ööru, ef ekki er
fariö aö meö gát. Menn duttu og
meiddu sig, féllu af hestbaki,
hestarfældustog vagnarultu og
svo mætti lengi telja. Með aukn-
um hraöa og vaxandi fjölda
ökutækja veröa slysin fleiri og
alvarlegri, og þaö er mikill
vandi, sem við nútimamenn
veröum að horfast i augu viö,
þegar okkur liggur á aö komast
milli staöa. Alls staöar eru hætt-
ur á vegi manns, mismunandi
miklar eftir aöstæöum, hvort
sem menn eru akandi eöa gang-
andi i dreifbýli eöa þéttbýli
o.s.frv. Ahverjuári veröum viö
aö sjá á eftir þegnum þessa fá-
menna lands, sumum fyrir fullt
og allt, en öörum, sem veröa aö
dveljast á sjúkrahúsum um
lengri eöa skemmri tima, og
sumir eiga þaöan aldrei aftur-
kvæmt, allt vegna slysa i um-
ferðinni auk gifurlegs eigna-
tjóns. Aukinn hraöi og fjöldi
ökutækja, stærö þeirra og þyngd
veldur þvi, aö enginn getur
lengur veriö óhultur um lif sitt
og limi.
NU hlýtur einhver aö spyrja,
hvaö sé til ráöa, getum viö eitt-
hvað gert til úrbóta, eöa er um-
feröin oröin einhver óhugnanleg
ófreskja, sem magnast meö
hverju ári, og krefst fleiri og
stærri fórna án þess að nokkur
fái rönd viö reist. Sem betur fer
er þvi ekki svo variö. Mikið er
gert og meira mætti eflaust
gera, sem stuölar aö betri og
öruggari umferð. Fyrsta skil-
yröiö er aö gera sér grein fyrir
vandanum, og þá erum við þeg-
ar komin alllangt áleiöis aö
settu marki.
Margt, er lýtur aö umferöar-
öryggi og bættri og greiðari um-
ferö, hlýtur fyrst og fremst að
koma I hlut yfirvalda. Bæjar- og
sveitarfélög leggja vegi og göt-
ur og auövitað er þaö frumskil
yröi góörar umferöar, að vega-
og gatnakerfi sé eins fullkomið
og frekast er unnt. Umferöar-
mannvirkieru dýr, og það tekur
langan tima aö byggja þau, en
þótt þau bæti mikiö úr skák,
komumst viö að raun um, aö
þau leysa ekki þann vanda, sem
viö er aö glima nema aö litlu
leyti. Slysin geta lika átt sér
stað á góðu vegunum. Auövitað
má gera ráö fyrir, aö þeir flytji
meiri umferö og hraöinn á þeim
sé meiri, en slysin, sem þar
verða, eru sum a.m.k. miklu
alvarlegri en á gömlu og lélegu
vegunum. Hraöinn og fjöldi
ökutækjanna veldur þvi, aö öku-
menn verða aö gæta sin enn bet-
ur og hafa ökutækin I ennþá
betra ástandi en áður.
Til þess aö umferöin geti
gengiö sem bezt og meö fullu
ó'ryggi, veröum viö aö aka eftir
þeim reglum, sem gilda I um-
ferðinni. Þessar reglur eru
gefnar út af yfirvöldum I formi
laga og reglugeröa, og ber öku-
mönnum og öörum vegfarend-
um aö sjálfsögöu aö þekkja þær
og fara eftir þeim, enda þótt
þeir kunni að vera ósammála
þeim i sumum atriöum eins og
stundum vill koma fyrir. Við
tökum öll þátt i umferð svo aö
segja frá vöggu til graíar, og
þess vegna er ekki óeölilegt, aö
menn geri sér ákveönar hug-
myndir og séu meö ákveönar
skoöanir á ákvæöum laga,
reglugerða og á umferöarmál-
um yfirleitt. Aöur en fólk öðlast
ökuréttindi veröur þaö aö sanna
fyrir lögreglustjórum i landinu,
aö þaöuppfylli ákveöin skilyrði
og þar á meöal, aö þaö hafi
kynnt sér umferðarlög til nokk-
urrar hlitar. Þaö má þvi ætla,
aö maöur, sem hefur ökurétt-
indi, hafi aflaö sér lágmarks-
þekkingar á umferöarlögum,
annars heföi hann fallið á próf-
inu. En það eru fleiri ökumenn i
umferöinni, sem veröa að fara
eftir ákveönum reglum, þær
verða gagnslausar, ef menn
gæta þess ekki að halda þekk-
ingunni við og umfram allt, aö
þeir fari eftir þeim reglum, sem
þeir hafa lært. Hér á landi, sem
annars staðar, hefur fræösla um
umferðarmál stóraukizt. Þaö er
byrjað á aö kenna börnum um-
ferðarreglur, umferöarmerki
o.fl., þegar þau ná tveggja ára
aldri, og siðan er haldiö áfram.
En þekkingin fleytir mönnum
skammt nema hún sé notuö og
lögin og reglurnar bjarga
mönnum ekki frá ósköpum
nema þeim sé hlýtt. En hér er
þvi miður viö ramman reip aö
draga, og mörg og afdrifarik
umferöaróhöpp heföu aldrei átt
sér stað, ef menn hefðu fariö
eftir þeim reglum, sem þeir
þekktu.
Umferö og umferðarslys eru
ekki einkahöfuðverkur yfir-
valda, sem þau veröa aö vera
ein um að leysa. Viö veröum öll,
ökumenn og gangandi vegfar-
endur aö taka höndum saman
og hver aö leggja sitt lóö á
metaskálina. Þaö ætti lika ekki
að vera svo erfitt, þvi að öll
viljum við halda lifi og limum
og losna við aö greiöa stórfé
fyrir viögeröir á ökutækjunum
okkar.
Viö verðum aö lita i eigin
barm og spyrja okkur sjálf,
hvað getum viö lagt af mörkum.
Er akstursmáti okkar i umferö-
inni eins og bezt veröur á kosið.
Það veröur auðvitaö hver og
einn aö meta sjálfur, og ef viö
beitum örlitilli sjálfsgagnrýni,
munum viö komast aö raun um
aðumferöarlagabrotin, ógætnin
og slysin eru ekki alltaf hinum
ökumönnunum að kenna. Þaö er
sitthvaö, sem við verðum aö
lagfæra i fari okkar sjálfra.
Okuréttindin eru ekki sjálf-
sögö mannréttindi, sem viö er-
um aönjótandi, þegar viö höfum
náö sautján ára aldri og tekiö
bilpróf. Það eru réttindi, sem
við höfum öðlazt meö þvi aö
uppfylla ákveöin skilyrði og
höldum þeim eingöngu, ef viö
erum menn fyrir þeim, en glöt-
um þeim, ef viö förum ekki
skynsamlega meö þau. Bifreiö-
in er afar þægilegt og hentugt
samgöngutæki, en sé hún ekki
notuð meö fullri gát og skyn-
semi, veldur hún ökumanni
hennar og öðrum vegfarendum
stórhættu og eins og dæmin hafa
allt of oft sýnt, stórslysum.
Akstur ökutækja er ekkert, sem
við getum framkvæmt
hugsunarlaust. Við verðum að
gæta aö umferöarreglunum,
merkjunum, vera viö þvi búin,
aö öörum vegfarendum geti
orðiö á mistök o.s.frv. Hver hef-
ur ekki heyrt ökumann, sem
lent hefur I árekstri, afsaka sig
eitthvaöá þessa leið: Ég sá ekki
bilinn, sem kom frá hægri, ég
mundi ekki, aö hér var aðal-
braut, ég tók ekki eftir merkinu,
o.s.frv. Þaö ætlar sér enginn aö
valda slysi, en ýmsar yfirsjónir
vegfarenda valda þvi, aö óhapp
verður. Þaö er vegna þessara
yfirsjóna, sem viö veröum aö
taka rækilega i hnakkadrambiö
á sjálfum okkur. Þaö er vanda-
samt aö aka bifreiö og krefst
stööugrar athygli og árvekni,
bæöi til þess aö viö sjálf gerum
ekki axarsköft og einnig til aö
vera viöbúin ef öðrum verður
eitthvaöá.Þaöer varúöin og til-
litsemin, sem er rauði þráöur-
inn i umferöarlögunum, viö
megum ekki flýta okkur svo
mikiö, aö viö gleymum þessum
höfuöatriöum umferöarinnar.
Þaö er flýtirinn og oft Imyndaö
annriki, sem gerir okkur að
mun lakari vegfarendum en viö
værum ella. Það er oft talaö um
góða og vonda ökumenn, og
auövitaö erum viö misjöfn i þvi
eins og öllum öörum verkum
okkar, en það gleymist oft, aö
ökumaöurinn, sem I gær var af-
slappaður og rólegur, ók bilnum
sinum meö gætni og virti um-
ferðarreglurnar, er i dag á leiö i
bankann til aö bjarga vixlinum,
sem féll á hann i fyrradag hann
er að verða of seinn, óþolinmóð-
ur og illur við hina ökumennina,
sem ómögulega geta haldið
áfram, svo aö hann nái græna
ljósinu, sem er framundan og
komist I bankann i tæka tiö, eöa
á einhvern þann staö annan,
semhanneraðflýta sérá. Þetta
ástand þekkjum viö örugglega,
enviðveröum aö komasthjá þvi
eins og okkur er framast unnt aö
láta erfiöleika, annriki og
^hyggjur hafa áhrif á aksturinn,
þótt mikiö liggi við, er betra aö
flýta sér hægar og ná klakklaust
á áfangastaö en að lenda i
óhappi og komast aldrei alla
leið.
*
Líffræðileg tímasprengja
Alþjóöa heilbrigöisstofnunin
(WHO), hefur gefiö út þá yfir-
lýsingu, aö fullnaöarsigur hafi
unnizt á bólusótt i heiminum.
Þessi virussjúkdómur hefur
drepiö milljónir manna I gegn-
um aldirnar. WHO fullyröir, aö
aöeins sé vitaö um sjö tilfelli af
bólusótt i heiminum i dag, og
samkvæmt skýrslum stofnunar-
innar, eru rannsóknastofur að
eyöileggja birgöir sinar af bólu-
efni gegn bólusótt. En er þaö
rökrétt?
Vírus hefur veriö útskýröur á
þann hátt, aö hann sé liflaust
safn kjarnsýra, sem undir hag-
stæöum kringumstæöum 1 rétt-
um hýsli, notar kjarnhluta hans
til aö æxlast. Þessi fjölgun
virusa getur valdiö sjúkdómum
eöa dauða hýsilsins. Mikilvægt
eraö gera sér grein fyrir þvi, aö
undir andstæðum kringumstæö-
um er virusinn aöeins liflaust
efni, sem getur legiö I dvala um
óráöinn tima. Uppruna virusa
er ekki hægt aö rekja hér, enda
erþaö aðeins á færi sérfræöinga
aö fjalla um þaö mál. Þaö er
ekki vitaö hve lengi virusar geta
lifaö.
1 sögunni gefur aö lesa frá-
sagnir af bólusóttarfaröldrum,
sem hafa lagt aö velli þúsundir,
jafnvel hundruö þúsunda
manna. Ef veikin drap þá ekki,
þá skildi hún eftir sig likamlega
afskræmingu, eöa blindaöi þá,
sem liföu pestina af. Fornar
heimildir geta um þaö, aö
Kinver jar og aörar austurlenzk-
ar þjóöir hafi reynt alls konar
bólusetningu gegn þessum ógn-
vekjandi sjúkdómi. Bóluefnin
voru t.d. þurrkað hrúöur af
bólunum, sem myndast við
sjúkdóminn. Var þetta ýmist
sett á húö heilbrigös manns, I æö
eöa látiö yfir rispu, sem gerö
var á skinniö.
Þessar aöferöir voru einkum
notaöar viö börn i þeirri von, aö
þaö mildaöi sjúkdóminn, ef þau
tækju hann, eöa geröi þau ónæm
um aldur og ævi. Þau tóku
áhættuna á hættulegum, og oft
banvænum, sjúkdómi til aö
reyna aö losna viö hann.
Það var árið 1717, sem hug-
myndin um bólusetningu var
kynnt i Evrópu og var þaö lady
Mary Wortley Montagy, kona
brezka sendiherrans i Tyrk-
landi, sem geröi þaö. Fjórum
árum siöar, eða áriö 1721, notaöi
dr. Z. Boylsoton þessa aðferö i
fyrsta sinn i Noröur-Ameriku
meö góöum árangri, en þá bólu-
setti hann sex ára son sinn og
tvo þræla. 1 báöum heimsálfun-
um mætti þetta mikilli and-
stööu, bæöi af hálfu læknavis-
indanna og leikmanna og féll
þetta I gleymsku þaö sem eftir
var aldarinnar.
Þá var þaö áriö 1796, að dr.
Edward Jenner byrjaöi aö gera
tilraunir meö bólusetningu.
Hann notaði vökvann úr kýlun-
um, sem mynduöust á kúm, er
þær tóku bólusótt, sem mótefni
gegn kúabólu i mönnum. Hann
dreymdi um, aö þessum sjúk-
dómi, sem löngum var talinn
einn sá skæöasti, sem hrjáö hef-
ur mannkynið, yröi útrýmt.
Fyrir framlag sitt til læknavis-
indanna og mannúöarmála
veitti brezka þingiö honum
tvisvar sinnum viöurkenningu.
Fyrst áriö 1802 og siöar 1806, og
nam hún þá, þrjátiu þúsund
sterlingspundum, sem jafnvel i
dag þættu geysihá verölaun.
WHO er um þaö bil aö upp-
fylla draum dr. Jenners. Eöa er
þaö ekki? WHO hefur aöeins
tekizt aö hafa hemil á sjúk-
dómnum. Yfirvöld hafa lagt til
að draga úr notkun kúabóluefn-
is, sökum þess, að ef fólk veikist
af bólusetningunni, getur þaö
oröiö mun alvarlegra en af völd-
um sjúkdómsins sjálfs. Menn
veröa aðgera sér grein fyrir þvi
aö bólusetning getur ekki út-
rýmt virussjúkdómum.
Kúabóluvirus er liflaust safn
kjarnsýra, sem getur legiö i
dvala um óákveðinn tima. Hvaö
getur þá gerzt, ef kynslóö vex
upp án þess aö hafa verið gerö
ónæm fyrir veikinni I æsku?
Veit þaö i rauninni nokkur?
Þetta er þvl varla rétti timinn
til aö eyöileggja birgöir af bólu-
efni gegn sjúkdómnum.
Þegar hviti maöurinn kom til
Noröur-Ameriku, flutti hann
meö sér sjúkdóma, sem voru
ókunnir frumbyggjum landsins,
Indiánum. Indiánarnir, sem
höfðu auövitaö ekki veriö bólu-
settir, urðu illa fyrir baröinu á
þeim og létust þeir i hrönnum af
bólusótt. Ariö 1953 hrjáöi versti
taugaveikifaraldur Manitoba-
búa, sem nokkurn tlma haföi
geisaö á meginlandi Noröur-
Ameriku. Hann drap og lemstr-
aöi hundruö manna. Jónas Salk
uppgötvaöi bóluefni gegn veik-
inni, og meö notkun þess auk
annarra lyfja hefur tekizt aö
halda henni i skefjum.
Nýlega hefur fundizt I skólp-
ræsum Ottawa borgar tauga-
veikivirus, og hefur það vakið
mikinn ugg og bent hefur verið á
þaö.aö fólk hefur látiöhjá liöa
um langt skeiö aö fara i bólu-
setningu. Ætli einhverjum dytti
1 hug að leggja til, aö herferö
gegn taugaveiki væri hætt
vegna þess að viö höfum sigrazt
á henni?
Ariö 1956 voru Winnipegbúar
orönir kærulausir gagnvart
barnaveikibólusetningu, og
trössuöu margir að fara meö
börn sin i ónæmissprautur. I
nóvember þaö ár kom upp
skæöur faraldur og þustu for-
eldrar þá meö varnarlaus börn
sin til læknanna. Liklega dytti
engum i hug aö segja aö viö ætt-
um að hætta aö berjast gegn
barnaveiki, kighósta, stif-
krampa o.fl., þótt tekizt hafi aö
halda þessum sjúkdómum i
skefjum. Hvers vegna sam-
þykkjum viö þá, aö aögeröum
gegn kúabólu sé hætt, hvers
vegna látum viö viðgangast, aö
birgöir af kúabóluefni séu eyöi-
lagöar? Höfum viö ekki þar meö
sett I gang liffræöilega tima-
sprengju, sem viö höfum beint
gegn barnabörnum okkar?