Tíminn - 13.11.1976, Side 16

16
TÍMINN
Laugardagur 13. nóvember 1976
O Þróun landbúnaðar
magnsþörf á hverja fram-
leidda einingu verulega me&
aukinni hagræðingu og tækni-
beitingu, bæði við búskap og
hjá vinnslustöðvum.
3' Leita yrði nýrra og betri
markaöa. Kynningar- og
sölustarfsemi yröi að stór-
auka.
4. Auka þyrfti ræktun, sem
svarar auknum búfjárfjölda
og gera fóöuröflún árvissari
og gæði og nýtingu heyja betri
en nú er. Stórauka þarf inn-
lenda kjamfóðurframleiöslu.
5. Stórauka þarf rannsóknir,
fræðslustarfsemi og leiðsögn
að þvi er varðar tæknibeit-
ingu, vinnuhagræðingu, rækt-
un, heyöflun, fóðrun, kynbæt-
ur og rekstrarhagkvæmni.
6. Veita þarf meira fjármagni
til landbúnaðarins og á viðun-
andi kjörum.
Þessari leið mundi væntan-
lega fylgja eftirfarandi þróun:
1. Tækniframfariri landbúnaði
yrðu hraðar, bæði hjá ein-
stökum búum og vinnslu-
stöðvum.
2. Bú munu stækka verulega og
sérhæfing aukast. Þörf fyrir
fjárfestingu yrði mjög mikil
ibyggingumog tæknibúnaði.
3. Búast má við, að samfara
ofangreindum aðgerðum til
umbreytinga i landbúna&i og
opnun nýrra markaða, leys-
ist úr læðingi kraftur, sem
komi fram i framkvæmda-
vilja og bjartsýni, a.m.k. hjá
yngri og atorkusamari
bændum. Hins vegar muni
hinar hörðu samkeppnisað-
stæður valda þvi, aö búskap-
ur við lakari aðstæður legð-
ist niður og bændum með
sauðf járbúákap fækkaði,
þótt hugsanlega yrði ekki
heildarfækkun fólks við bú-
störf. Fjölskyldubú yrðu
áfram ráðandi búrekstrar-
form, en verkaskipting á
milli búa myndi væntanlega
aukast. A stærri búum
mundi verkaskipting einnig
aukast og þau yrðu væntan-
lega rekin með aðkeyptu
vinnuafli a.m.k. á vissum
árstimum.
4. Verð á landbúnaðarvörum
til neytenda mun lækka og
færast nær útflutningsverði.
5. Væntanlega yrði leyföur
frjáls innflutningur á þeim
búfjárafurðum sem ekki
hefðu i för með sér hættu á
innflutningi sjúkdóma.
6. Sauðfé mun fjölga verulega
og kjötframleiösla af þvi
aukast hlutfallslega enn
meir.
Ekki eru likur á fjölgun
mjólkurkúa umfram það,
sem þarf fyrir innanlands-
þarfir, en kjötframleiðsla af
nautgripum mun aukast.
7. Ullarframleiösla mun auk-
ast .umfram fjárfjölgun.
Miðaðvið 900.000 kindur gæti
hún orðið 2200 tonn eða auk-
ist um 80% frá 1975. Lambs-
gærur gætu þá, miðað við
sama timabil orðið um
1350.000, sem er um 40%
aukning.
8. Mannfjöldi við bústörf mun
verða svipaður eða aukast
og sömuleiðis mannafli við
úrvinnslu. Fjölgun mun
verða i þjónustugreinum
fyrir landbúnaðinn.
9. Atvinnutækifærum i ullar-
og gæruiðnaöi mun fjölga
verulega.
10. Búseturöskun mun verða
litil, og fólki, sem vinnur
þjónustústörf og býr i sveit-
um, mun fjölga.
11. Beitarálag á úthaga eykst
frá þvi sem nú er. Ræktun
beitilands mun aukast og
jöfnun á beitarálagi mun
verða nauðsynlegt.
Yrði leiö 3 valin er ljóst, aö
sérstakt átak þyrfti til að koma
nauðsynlegum umbreytingum i
framkvæmd. Gera þyrfti þró-
unaráætlun til langs tima fyrir
landbúnaðinn og þó sérstaklega
sauðfjárræktina, þannig að
samhæfðir yrðu kraftar, sem
vinna að landbúnaðarrannsókn-
um, landbúnaðarráðgjöf, fjár-
mögnun framkvæmda og þjóð-
hagslegri áætlanagerð, svo og
samtaka bænda við framkvæmd
stefnunnar. Umbreytingunni
mundu fylgja miklir erfiðleikar
fyrir þá bændur, sem ekki hefðu
möguleika til að fylgjast með
þróuninni, þannig að bú þeirra
yrðu samkeppnisfær við hin
nýju markaðsskilyrði. Hóflegur
aðlögunartimi verður algjör
nauðsyn.
Þá fylgdi þessari leið veru-
lega aukin áhætta fyrir
landbúnaðinn i markaðslegum
efnum og finna yrði leiðir til að
vernda atvinnuveginn fyrir
stóráföllum, hliðstætt verð-
tryggingasjóðum sjávarútvegs.
Vandamál aðlögunar eru hlið-
stæð þvi, sem gilda i iðnaði nú
þegar og þarfir fyrir almennar
efnahagslegar ráðstafanir i
tolla- og skattamálum, gengis-
málum og jöfnun samkeppnis-
stöðu milli atvinnuvega yrðu
hliðstæðar.
Sú stefna, sem tekin yrði
gagnvart innflutningi landbún-
aðarvara hefði veruleg áhrif á
hraða umbreytingarinnar.
Væntanlegayrði leitað samninga
t.d. við Efnahagsbandalagið um
viðskipti með landbúnaðar-
vörur, sem m.a. hefðu i för með
sér aðgang að hagstæðum
mörkuðum fyrir sauðfjár-
afurðir (dilkakjöt) og ylræktar-
framleiðslu, en leiddi jafnframt
af sér aukna fjölbreytni i inn-
flutningi ýmissa landbúnaðar-
afurða, sem þessi lönd fram-
leiða til útflutnings. Gæti það
haft i för með sér lækkaö verð
og aukna fjölbreytni á neyslu-
vörumarkaði.
1 framangreindum leiðum er
fjallað um hinar hefðbundnu
greinar, sauðfjárrækt og naut-
griparækt.
Óháð þessu að mestu má
leggja mismunandi áherslu á
aðrar greinar landbúnaöarins.
Reikna má meö að stefnt verði
að aukinni fjölbreytni fram-
leiðslunnar með nýjum búgrein-
um, hver sem stefnan yrði i
framleiðslu aðalbúgreinanna.
Sem dæmi má nefna, að ef tæk-
ist að finna eða skapa með
jurtakynbótum korntegund,
sem þyrfti ca. 10% minna
varmamagn til þroska en fljót-
vöxnustu komtegundir, sem nú
eru þekktar þurfa, gæti korn-
rækt orðið árviss hér og fastur
liður i búskap á ákveðnum
landsvæðum. Svipaða mögu-
leika er hægt að benda á i sam-
bandi við kynbætur á frostþoli
kartaflna og kynbætur til að
auka meltanleika fóðurgrasa.
Efna má margar búgreinar,
sem nú eru oft nefndar aukabú-
greinar og möguleikar virðast
til að skapa nýjar. Auka má og
bæta nýtingu margvíslegra
hlunninda.
A sama hátt er liklegt að
stefnt verði að fjölbreyttari nýt-
ingu á og meiri úrvinnslu úr af-
urðum landbúnaðarins. Liklegt
er að það fari nokkuð eftir efna-
hag og atvinnuástandi i þjóðfé-
laginu, svo og mögulekum tií
annarrar gjaldeyrisöflunar,
hver áhersla verður lögð á
framangreinda hluti.
Niðurlag
Akvöröun stefnu i landbún-
aðarmálum er ekki einfalt mál
og hefur bæði hérlendis og er-
lendis orðið að miklu deiluefni.
Veldur þar mestu ólikt mat á
meginmarkmiðum landbúnað-
ar, sem rædd eru hér á undan.
Þarrekast oft á sjónarmið neyt-
enda, framleiðenda, mismun-
andi arðsemissjónarmið, bygg-
ingasjónarmið, umhverfissjón-
armið, sjálfsbjargarsjónarmið
þjóðarinnar, svo og ýmis félags-
leg og menningarleg viðhorf.
Þrátt fyrir sundurleit viðhorf
má þó ekki gleymast, að megin-
viðfangsefni landbúnaðar er
framleiðsla afurða á sam-
keppnisfæru og aðgengilegu
verði fyrir tRekinn markað og
með viðunandi arðsemi fjár-
magns og viðunandi vinnuálagi
fyrir þá, sem framleiðsluna
stunda. Meginstefnan hlýtur þvi
að leiða til aðgerða, sem halda
þróun landbúnaðarins inni á
braut framleiðniaukningar og
tækniframfara, innan þeirra
marka, sem raunhæf um-
hverfissjónarmið skapa hon-
um.
Starfshópurinn telur núver-
andi stefnu ekki beinlinis vera i
ósamræmi við þessa megin-
stefnu, þótt margt mætti betur
fara, né liklegt að horfið verði
mjög snögglega frá þeirri stefnu
þrátt fyrir takmarkanir; þær,
sem markaðsviðhorfin setja
henni. Þó má vera að til
skamms tima muni samdráttur
fjármagns til fjárfestinga,
vaxtahækkanir og verðbinding
lána til landbúnaðar hafa áhrif
til að draga úr framleiðsluaukh--’
ingu, þannig að nálgast verði
leið2með sveltistefnu. Gætiþað
haft ýmis stöðnunaráhrif á
tækni- og framleiðniþróun.
Frá sjónarmiði alhliða efna-
hagslegra framfara og atvinnu-
uppbyggingar væri hins vegar
æskilegastef leið 3 reyndist fær.
Sýnist það koma sterklega til
yfirvegunar að kanna grundvöll
fyrir slikri stefnu nánar en hér
hefur verið gert.
O Þróun sauðfjárræktar
ferö á gærum, þrátt fyrir
ótviræða þýðingu þeirra sem
hráefnis i iðnaði.
8. Miðað við áðurgreinda þjóð-
félagslega réttlætingu sauð-
fjárræktar, sýnast ærnar
ástæður til, að niðurgreiðsl-
um og útflutningsbótum sé
varið á þann hátt, að þær
hvetji til aukinnar eða
a.m.k. bættrar framleiðslu
ullar og gæra til úrvinnslu i
iðnaði hérlendis. Ullar- og
skinnaiðnaður eru þær
greinar útflutningsiðnaðar,
sem vaxa örast og eru taldar
hafa mikla vaxtarmöguleika
með viðtækum áhrifum á at-
vinnumöguleika i landinu.
Sýnist rétt, að ræktunar-
stefna, ráðgjöf og rannsókn-
ir stefni að þvi að bæta þessa
hlið sauðfjárbúskaparins,
enda leiðir það alls ekki til
þess að dregið verði úr
afurðasemi ánna i dilka-
kjöti. Aukin áhersla á gæru-
framleiðslu og bætt meðferð
ullar með vetrarrúningu og
góðu vetrareldi, svo og rækt-
un hreinna sauðalita (mis-
litt) getur jafnframt haft
áhrif til aukinnar frjósemi,
og þar með til aukinnar
afurðasemi i heild. Hið
gagnstæða, þ.e. einhliða
áhersla á frjósemi og kjöt-
framleiðslu þarf hins vegar
ekki að leiða til betri eða
meiri ullar og gæra og leiðir
þvi frekar til, að þessi verð-
mætifari forgörðum. Fyrsta
skrefið i átt til áherslubreyt-
ingar i fjárbúskap hefur
þegar verið tekið með til-
færslu á niðurgreiðslum af
kjöti yfir á ull. Verð á ull var
hækkað s.l. vetur úr 146
kr/kg i 369 kr/kg, en kjöt-
verð lækkað litillega, þannig
að heildartekjur bænda
samkvæmt verðlagsgrund-
velli eiga að standa óbreytt-
ar.
9. Tæknileg vandamál sauð-
fjárræktar á Islandi er fyrst
og fremst sú mikla þörf á
vinnuafli, sem fylgir núver-
andi búskaparlagi og
náttúru landsins. Hin árs-
tiðabundna vinnuaflsþörf
sauðfjárbúanna takmarkar
afkastagetu þeirra við það,
sem tiltækt vinnuafl getur
afkastaö á mestu annatim-
unum, en á öðrum timum er
vinnuafl nægjanlegt. Þannig
virðast likur benda til þess,
að hver fjölskylda i sauð-
fjárbúskap anni ekki nema
um 400-450 kindum. Til að
unnt yrði að stækka búin og
auka framleiðni á raunhæf-
an hátt þyrfti á næstu árum
að finna leiðir til að létta
vinnuálagið á mestu anna-
timum. A hinn bóginn má
benda á, að bústækkun er
umdeilanleg, ekki sizt með
tilliti til búsetuþróunar.
Miklum árangri i framleiðni-
aukningu mætti ná með auk-
inni framleiðslu á kind, sem
aöallega fæst með aukinni
frjósemi. 8011 aukning á af-
urðasemi ætti að leiða til
minni vinnuaflsþarfar og
færri fóðureininga i vetrar-
fóðri á hvert framleitt kjöt-
kiló, og þannig meiri hag-
kvæmni i rekstri búanna á
hverja framleiðslueiningu.
Hún leiðir einnig til hlut-
fallslega meiri gærufram-
leiðslu miöaðvið kjöt. Aukin
framleiðsla á einingu er frá
byggðaþróunarsjónarmiði
æskilegri en stækkun búa,
sem hefur ýmis félagsleg
vandamál i för með sér.
Sömuleiðis þýddi fram-
leiðniaukning eftir þessari
leið hagkvæmari nýtingu
fjárfestinga i húsum og
ræktun og betri nýtingu tak-
markaðs beitilands.
10. Hinn árstiðabundni og tak-
markaði sláturtimi veldur
óhagkvæmum rekstri
sláturhúsa og þar með háum
sláturkostnaði, sem dregur
mjög úr alþjóðlegri sam-
keppnishæfni sauðfjárbú-
skaparins. Full ástæða er til
að beina vaxandi athygli að
möguleikum á að breyta
þessum aðstæðum sauðfjár-
ræktar. Hinn mikli útflutn-
ingur á dilkakjöti umfram
neysluþarfir landsmanna og
þau vandamál ofbeitar, sem
komið hafa i ljós i sumum
landshlutum, leiða hugann
að þvi, hvort ekki sé unnt að
beina hluta sauðfjárbúa að
öðrum verkefnum. Til álita
kemur að nýta betur beiti-
lönd á láglendi, sem talin eru
að stórum hluta vannýtt.
Hugsanlegt er að nota til
þess annað búfé en sauðfé,
t.d. holdanaut, þar sem likur
eru á, að þeim fylgi ekki
sömu erfiðleikar vegna
sveiflukenndrar vinnuafls-
þarfar og i sauöfjárrækt og
árstiðabundinni slátrun.
Astæða er til að kanna við-
horf neytenda svo og hag-
rænar og tæknilegar for-
sendur slikrar stefnu-
breytingar og áhrif hennar á
heildarhagkvæmni, i land-
búnaði, slátrun og úrvinnslu
(kjötvinnsluiðnaði, skinna-
iðnaði, o.fl.).
11. Allmiklir möguleikar sýnast
felast i þvi að auka afurða-
semi islensks sauðfjár, ekki
sist i verðmætum auka-
afurðum. Reynsla undanfar-
inna ára og tilraunir sýna,
að frjósemi ánna má auka
verulega með kynbótum og
réttri fóðrun. Viða er nú
kominn i framkvæmd alger
tvilembubúskapur og jafn-
vel getur sisauðburöur
(burður 2svar sinnum á ári)
verið i sjónmáli. Liklega
mun unnt fyrir árið 1985 aö
auka meðalfrjósemi ánna úr
I50lömbum fæddumeftir 100
ær 1976 i 183 lömb fædd eftir
100 ær árið 1985. Talið er
hugsanlegt, að með hækkuðu
verði og aukinni áherslu á ull
megi auka innvegna ull á
hverja vetrarfóöraða kind úr
1,75 kg/kind við núverandi
aðstæður upp i rúml. 2,4
kg/kind á árinu 1985.
Gærufjöldi eftir hverja
vetrarfóðraða á vex að sjálf-
sögðu með frjósemi svo og
gærustærð hlutfallslega.
Rannsóknir sýna að unnt er
að fá fram hreina liti lausa
við illhærur með kynbótum.
Val fyrir ákveðnum litum og
ullargæðum spillir ekki eðli
fjárins til aukinnar frjósemi
eða kjötmagns, en getur hins
vegar tafið framfarir á þvi
sviði nokkuð, sbr. töflu 14 og
töflu 15.
12. Hugsanlegt er, að islenski
sauðf járstofninn geti i fram-
tiðinni orðið mikilvægur til
framleiðslu á eftirsóttum
pelsgærum og loðskinnavör-
um. Kemur sterklega til
álita að beina sauðfjár-
ræktarstarfseminni sérstak-
lega inn á þá braut með
verðlagningu og gærumati,
sem virkar hvetjandi i þá
átt. Er þetta sérstaklega at-
hugandi vegna þess að aukin
áhersla á skinnaframleiðslu
leiðir sjálfkrafa til áherslu á
alhliða afurðasemi, bæði i
kjöt- og ullarframleiðslu.
13. Nauðsynlegt er að ötullega
verði stutt við þróun iðnaðar
sem vinnur úr sauðfjár-
afurðum og haldið uppi
öflugri markaðsstarfsemi á
þvi sviði, með það fyrir aug-
um að hagnýta þá möguleika
til margfeldisáhrifa og verð-
mætasköpunar, sem sauð-
fjárræktin býður upp á.
14. Ekki verður að svo stöddu
spáð um hvort unnt reynist
að auka afurðasemi og
heildarafurðaverðmæti
sauðfjárstofnsins, auka
framleiðni sauðfjárbú-
skaparins og lækka slátur-
kostnað, þannig að dilkakjöt
verði samkeppnisfært á út-
flutningsmörkuðum án upp-
bóta. Sýnt þykir þó, að veru-
lega megi bæta rekstrarhag-
kvæmnina frá þvi sém nú er,
og þar með þjóðhagslega
hagkvæmni sauðfjárræktar-
innar. Ljóst er, að þessi þró-
un verður þvi einungis raun-
hæf, að áherslubreytingar
verði i sauðfjárrækt, sem
feli i sér breytt fyrirkomulag
á verðlagningu sauðfjár-
afurða og að tiltækri þekk-
ingu sé beitt að þeim
ræktunarviðfangsefnum,
sem hér hafa verið rakin.
15. Ljóst er, að stefnan í sauð-
fjárrækt er vandasamt og
viðkvæmt álitamál. Annars
vegar eru horfur á vaxandi
framleiðslu umfram innan-
landsþarfir og þar með vax-
andi útflutningsbótum mið-
að við óbreytt ástand fram-
1 eið s 1 u k os t n a ða r og
markaðsaöstæðna. Hins
vegar hefur sauðfjárræktin
mikla þýðingu i atvinnulifi
og búsetu i landinu og miklar
breytingar á umfángi henn-
ar og þróunaraðstæðum
gætu haft viðtækar þjóð-
hagslegar afleiðingar.
Akvarðanir um hugsanlegar
framleiðslutakmarkanir eða
niðurfellingu útflutningsbóta
hljóta þvi að verða að byggj-
ast á vandlega metnum að-
stæðum, s.s.:
a) Ahrifum á búskapar-
svæði, sérstaklega einstök
jarðarsvæði.
b) Ahrifum á atvinnuástand
og þróun þéttbýlis á sauð-
fjárræktarsvæðum.
c) Ahrifum á útflutnings- og
framleiðslumöguleika i
iðnaði.
d) Kostnaði við uppbyggingu
nýrra atvinnutækifæra i stað
þeirra sem glötuðust við
samdrátt i sauðfjárrækt.
e) Möguleikum og kostnaði
við þá framleiðniþróun, sem
gert gæti útflutning arðbær-
an.
f) Möguleikum og kostnaði
við að koma á fót iðnaði til
úrvinnslu sauðfjárafurða i
verðmætar útflutningsvör-
ur.
Með tilliti til þeirrar þýðing-
ar, sem sauðfjárræktin hef-
ur, þeirra vandamála, sem
að -henni steðja og þeirra
umbótamöguleika, sem
henni eru tengdir sýnist ærin
ástæða til umfangsmikils
rannsókna- og þróunarstarf
ásamt ráðgjafarstarfi, sem
tengt yrði skýrt mótaðri
stefnu i sauðfjárrækt. Slik
þróun yrði jafnframt að vera
tengd uppbyggingarstarfi i
iðnaði, sem þegar er hafið.