Tíminn - 03.12.1976, Side 6

Föstudagur 3. desember 1976
Jón Sigurðsson:
FÓLKID Á AD RÁDA
í ÞEIM umræðum, sem orðiö
hafa aö undanförnu um kosn-
ingatilhögun og kjördæmaskipt-
ingu, hefur það komið i ljós, aö
meðal þeirra atriða, sem menn
helzt gagnrýna i núverandi
kerfi, eru þessi:
kerfið er ekki f samræmi við
byggöina i landinu, atkvæöis-
rétturinn er of misjafn eftir
þvi hvar menn búa.
kerfiö byggist á óeölilega
mikilli takmörkun á þeim
möguleikum, sem kjósendur
hafa til aö ráöa þvi, hvaöa
menn sitja á Alþingi.
Vitanlega má nefna fleiri atr-
iöi, en þessi eru hin helztu. Þaö
er þvi að vonum, aö kröfurnar,
sem menn gera til breytinga á
kerfinu, miðast við það, að:
atkvæöisréttur veröi jafnaö-
ur, enda þótt flestir viöur-
kenni, aö eölilegt sé, aö lands-
byggöin fái hlutfallslega fleiri
þingmenn en höfuöborgar-
svæöiö, miöaö viö ibúafjölda,
þá er almennt samkomulag,
aö mjög veröi aö bæta úr þvi
sannkaliaöa misrétti, sem nú
ríkir.
upp veröi tekiö persónulegt
kjör alþingismanna i staö
þess iokaöa og bundna lista-
fyrirkomulags, sem nú rfkir,
tengd þessu er sú skoðun, aö
úthlutun uppbótarsæta sé ó-
skapnaöur, þar sem enginn
kjósandi getur vitaö hvern
hann er I reynd aö kjósa á
þing.
Nýlega skilaöi samstarfs-
nefnd æskulýðssamtaka stjórn-
málaflokkanna sameiginlegu á-
liti um þessi efni. Meginefni
þessarar álitsgerðar er tillaga
um nýtt kosningafyrirkomulag,
sem kemur til móts viö þær ósk-
ir, sem fram hafa komið. Auk
þess setti nefndin fram mjög
lauslegar hugmyndir um hugs-
anlega kjördæmaskiptingu og
lagði áherzlu á jöfnun atkvæðis-
réttarins. Þar sem tillögur
nefndarinnar um kosningatil-
högun hafa vakið nókkra at-
hygli, er rétt aö gera nánari
grein fyrir þeim, enda getur
kjördæmaskipting verið með
ýmsum og ólikum hætti, þótt
fylgt sé einu og sama kosninga-
fyrirkomulaginu.
Aö hverju er stefnt?
Samstarfsnefndin gerir til-
lögu um, að hér á landi verði
tekið upp það kosningafyrir-
komulag, sem nefnt hefur verið
á islenzku „persónukjör meö
valkostum”,en nefnt erá ensku
„single transferable vote”. 1
áliti sinu styðst nefndin annars
vegar við þá góðu reynslu, sem
þær þjóðir hafa háft af þessu
kerfi, sem hafa viðhaft það, en
þar er um aö ræða Irska lýð-
veidið, Möltu og Astraliu. Hins
vegar styöst nefndin við þau
sjónarmið, sem almennt er
mest áherzla lögð á i umræðum
um þessi efni. Þessi sjónarmið
eru:
ábyrgö þingmannsins sé bein
og milliliöalaus fyrir kjós-
endum.
þingmaöurinn hafi umboö sitt
beint og persónuiega frá kjós-
endum.
kjósendur hafi eins mikiö val-
frelsi milli einstakra fram-
bjóöenda og kostur er meö
góöu móti og án þess aö i
giundroöa stefni.
tryggö sé hlutfallsleg skipt-
ing þingsæta milli stjórn-
málaflokkanna.
kerfiö sé eftir föngum einfalt
og skýrt.
tryggt sé, aö sem allra fiestir
kjósendur hafi raunveruieg á-
hrif á úrslit kosninga, en sem
allra fæst atkvæöi falli dauö.
kerfiö tryggi i senn stööugt
stjórnarfar og lúti vilja og
óskum kjósendanna um
breytingar, ef slikur vilji birt-
ist f kosningum.
Samstarfsnefndin varð sam-
mála um, að „persónukjör meö
valkostum” næði bezt aö upp-
fylla þessi skilyrði, og hafði
nefndin fjallað um kosninga-
kerfi þau, sem tiðkast i flestum
nágrannalanda okkar. Vitan-
lega er ekki um það að ræða að
gleypa þetta fyrirkomulag
hrátt, enda er það svo um öll
slik kerfi, að reglurnar, sem
settar eru i hverju landi, eru
miðaðar viö aðstæður og stað-
hætti I nánari atriðum.
Persónulegar hlutfalls-
kosningar
Aðalatriði þessa kosningafyr-
irkomulags eru þau, að I hverju
kjördæmi eru kosnir fleiri en
einn þingmaöur, og gera Irar
t.d. ráö fyrir þvi, að ekki séu
færri þingmenn i hverju kjör-
dæmi'en þrir, en geta verið
fleiri eftir atvikum.
I öðru lagi byggist fyrirkomu-
lagið á þvi, að kosningin er per-
sónuleg. Hver kjósandi hefur
eitt atkvæöi, en getur einnig
gefiö til kynna valkosti sina.að
þeim frambjóðanda frágengn-
um, sem hann kaus. Kjósandinn
býr meö öðrum orðum sjálfur til
sinn eigin framboðslista á kjör-
seðlinum og er óbundinn ein-
stökum stjórnmálaflokkum i
vali sinu. Hins vegar er kjós-
andinn frjáls aö þvi aö merkja
viö fleiri eöa færri frambjóö-
endur aö vild sinni.og felst það i
þvi, aö atkvæði hans fellur að-
eins einum frambjóðanda til, en
er flutt siðan til annarra val-
kosta kjósandans eftir tiltekn-
um reglum.
Reynslan hefur sýnt, að þetta
kerfi tryggir kosti persónulegra
kosninga til fulls um leiö og þaö
tryggir hlutfallslega skiptingu
þingsæta milli stjórnmálaflokk-
anna. Valkostirnir tryggja hlut-
fallsskiptinguna af þeirri ein-
földu ástæðu, aö kjósendurnir
fylgja yfirleitt tilteknum flokki
hver og einn i valkostum sinum.
Hins vegar er kerfið svo. þjált,
að æski kjósandi þess ekki að
gefa neina valkosti til kynna
umfram þann frambjóðanda,
sem hann kýs, þá lætur hann
þar við sitja. Jafnframt veitir
þaö kjósanda tækifæri til þess
að velja menn úr mismunandi
stjórnmálaflokkum, ef hann
æskir þess.
Framboð og kosninga-
barátta frjálsleg
Til þess að gera skipulega
grein fyrir þessu kosningafyrir-
komulagi er skynsamlegt aö
hefja máls á þvl, hvernig staðið
er að framboði. Svo sem kunn-
ugt er, fer það við núverandi
kerfi fyrst og fremst fram á
lokuöum samningafundum I
nefndum og ráöum flokkanna.
Persónukjör með valkostum
gerir hins vegar ráð fyrir þvi, að
framboöiö sé einstaklingsbund-
iöog lúti ekki öðrum reglum en
þeim, sem settar verða um al-
menn skilyröi, fjölda meðmæl-
enda o.s.frv. Auövitað verður að
setja reglur um það meö hverj-
um hætti frambjóðendur geta
talið sig til einstakra stjórn-
málaflokka og meö hverjum
hætti flokkarnir hafa forgöngu
um framboð.
Það á siöur en svo að skaða
stjórnmálaflokk þótt frambjóð-
endur I hans nafni láti Tljós
mismunandi viðhorf til ein-
stakra mála, þar sem kosningin
sjálf felur I sér prófkjör milli
frambjóðenda hans. Hvort sem
frambjóðendur flokksins eru
fleiri eða færri, þá eru það kjós-
endurnir, sem veita þeim
umboð sitt, einum fremur en
öðrum, en geta þá tryggt hinum
brautargengi með valkostum
sinum. Það er vægast sagt hæp-
ið, að frambjóðendur almennt
veröi of margir, enda er unnt að
setja einhverjar reglur til að
hamla þvi.
Kosningabaráttan við þetta
fyrirkomulag felur i sér mögu-
leika á þvi, aö frambjóöendur
sama stjórnmálaflokks skipti
stóru kjördæmi á milli sin ef það
verður talið hentugra. Þannig
er hægt að mynda nokkurs kon-
ar framboöskjördæmi innan
stærri heildar og geta staöbund-
in sjónarmiö og hagsmunir
þannig notiö sin miklu betur en
nú er hér á landi, þar sem röð-
unin á flokkslistanum ‘hefur fyr-
irfram skipað hverjum fram-
bjóðanda á ákveðinn bás.
Kosningin er einföld og
skýr
A sama hátt og framboöið er
frjáls og einföld athöfn er kosn-
ingin einföld og skýr við per-
sónukjör með valkostum. Kjör-
seöillinn gæti litið út á þessa
'und:
Flokksræðinu hnekkt
Það fer ekki á milli mála, að
þetta kosningafyrirkomulag
hnekkir þvi flokksræöi, sem al-
menningur kvartar svo mjög
undan á íslandi. Stjórnmála-
flokkur getur ekki lagzt á ein-
staka menn og hindrað þá i þvi
aö láta til sin taka ef þvi er að
skipta, og reyndar hefur stjórn-
málaflokkurinn engan hag áf
sliku tiltæki þar sem beint ligg-
ur viö aö leggja máliö I dóm
kjósendanna án þess að flokk-
urinn þurfti að biða hnekki af. A
hinn bóginn er ekkert það i
þessu kerfi, sem kemur i veg
fyrir, að stjórnmálaflokkur geti
gert um það samþykkt af sinni
hálfu hver er aðalframbjóðandi
hans I kjördæminuog er þá auð-
velt aö haga kosningastarfinu I
samræmi við það, ef menn vilja.
Ekki þarf aö orðlengja hversu
þetta fyrirkomulag er fjárhags-
lega ódýrara og auðveldara
þeim, sem ekki styöjast viö
fjármagn i stjórnmálabarátt-
unni.
Möguleikar kjósenda þre-
faldaðir
Þegar til þess kemur að telja
atkvæöin og úthluta þingsætun
um, koma nokkur atriði til at-
hugunar. Persónukjör meö val-
kostum hefur það fram yfir nú-
verandi kerfi hér á landi, að það
tryggir i senn:
persónulegt kjör þingmanna,
hlutfalisiega skiptingu þing-
sæta milli stjórnmálaflokka,
fyllstu nýtingu atkvæöa
þannig, aö sem allra flestir
kjósendur hafi áhrif á úrslit-
in.
Það er ljóst, að núverandi
kerfi tryggir aðeins og einvörð-
ungu hina hlutfallslegu skipt-
ingu milli stjórnmálaflokkanna,
og er það gert með svokallaðri
d’Hondts-aöferð, en hún felst I
þvi að talningin fer fram i einni
samfellu og siðan er þingsætum
úthlutað i lotum, einu i hverri
lotu, samkvæmt deilingarað-
ferð.
Við persónukjör með val-
kostum fer talning og úthlutun
einnig fram i lotum, og er einu
þingsæti úthlutað i hverri lotu.
Aðferðin er hins vegar talsvert
frábrugðin svo sem vænta má:
Fyrst er fundiö það lág-
mark atkvæöa, sem fram-
bjóöandi þarf til aö ná kjöri,
miöað viö aö öllum þingsæt-
um kjördæmisins veröi út-
hlutað, hvorki fleiri þingsæt-
um né færri. Atkvæðalág-
markið er fundið með þvi að
deila i fjölda gildra atkvæða
með tölu, sem er einum hærri
en þingsætatalan I kjördæm-
inu, atkvæðalágmarkið er
næsta heil tala fyrir ofan nið-
urstöðuna, sem þannig hefur
fengizt.
Þegar atkvæðalágmarkiö
hefur verið reiknaö, eru at-
kvæði frambjóðenda talin i
heild, og þingsætunum úthlut-
að á eftirfarandi hátt:
frambjóöandi, sem nær at-
kvæðalágmarki er rétt kjör-
inn.
hafi hann hlotið atkvæöi um-
fram lágmark, er nýting
þeirra tryggö meö þvi, aö
þeim er skipt milli annarra
frambjóöenda . samkvæmt
næsta valkosti kjósenda. Við
þessa skiptingu er taliö
hvernig næsti valkostur skipt-
ist á öllum atkvæðaseðlum
þessa frambjóðanda, en siðan
er þeim atkvæöum, sem eru
umfram lágmarkið, skipt
samkvæmt þvi hlutfalli. Með
þessu er komið i veg fyrir það
annars vegar, að þessi um-
framatkvæði falli dauð, en
hins vegar er hlutfallsleg
skipting þingsæta tryggð eftir
þvi, sem kjósendur sjálfir
hafa óskaö með valkostum
sinum.
nái enginn frambjóöandi at-
kvæöalágmarki i einhverri
lotunni, er sá þeirra sem fæst
atkvæöi hefur hlotið, felldur
brott og atkvæöum hans skipt
til annarra frambjóöenda
samkvæmt næsta valkosti
kjósenda hans. Eins og fyrri
reglan, tryggir þessi regla
hlutfallslega skiptingu þing-
sæta og kemur i veg fyrir að
atkvæði falli dauð.
Framkvæmdaratriði
Þaö gefur auga leið, aö ýmsar
nánari reglur veröur að setja
um framkvæmdaratriði þessa
fyrirkomulags eins og annarra.
Þannig hafa írar t.d. þá ein-
kennilegu reglu, sem mun ættuð
frá Bretum, að frambjóðendur
verða að leggja nokkra fjárupp-
hæð undir, þegar þeir bjóða sig
fram, og fá hana ekki endur-
greidda nema þeir hljóti tiltekiö
magn atkvæða. Þessi skrýtna
regla gerir talningaraðferö
þeirra fólknari en efni standa
til. Ef nefnd skulu nokkur slik
almenn framkvæmdaratriði, er
rétt að benda á þessi:
við skiptingarnar er ekki
tekið tillit til þeirra, sem þeg-
ar hafa náð kjöri eða verið
felldir brott. Fyrst er talið
hvernig valkostir skiptast
milli þeirra, sem enn eru eft-
ir, en siðan er viökomandi
seölum skipt samkvæmt
þessu hlutfalli.
i hverri lotu er aðeins skipt
seðlum frá einum frambjóð-
' anda og aðeins einu þingsæti
úthlutað i einu.
ef kjósendur gefa ekki val-
kosti til kynna, eða ekki nægi-
lega marga eftir þvi hve’lót-
urnar veröa margar, er at-
kvæðalágmarkið reiknað út
að nýju miðað við lægri heild-
artölu atkvæða.
um skipun varaþingmanna
er um nokkra kosti aö velja.
trar hafa enga varaþing-
menn, en falli þingmaöur frá
eða segi af sér, er efnt til
SIIÍFKW
llhiiiiii.ill lh iiiiiiiiiiilliiiiiiiiiiin millllh iiiiiiiiiiiiiiiiiiiillliiiiiiiillllhin
iiiiiiiiiiiiiiiiiin
illliiiiiiiillllhin
Umsjónarmenn:Pétur Einarsson
r
Omar Kristjónsson
Hermann Sveinbjörnsson
Þér hafiö EITT atkvæöi. Notiö atkvæöi yöar meö þvi aö merkja 1. viö nafn þess frambjóðanda, sem þér kjósið. Ef þér óskiö aö láta i ljós valkost yöar þá merkiö 2. viö nafn þess frambjóðanda, sem þér kjósið aö honum sleppt- um. Ef þér óskiö aö láta i ljós fleiri valkosti þá merkiö 3. við nafn þess frambjóðanda, er þér veljiö þar næstan, og svo framvegis unz þér óskið ekki að láta I ljós fleiri valkosti. . Siðari valkostir yöar koma ÞVt AÐEINS TIL AHUGUNAR viö talningu atkvæöa, aö fyrri valkostur hafi hlotiö atkvæöi umfram þaö lágmark, sem þarf til aö ná kjöri, eöa hafi veriö feiidur brott, vegna ónógs fylgis. Siöari valkostir yöar veröa ALLS EKKI metnir eöa taldir gegn fyrri valkostum yöar.
Tölusetjiö Nöfn frambjóöenda
valkost yðar og flokksaöild þeirra
Ari Arason Alþýöubandalag
Arni Arnason Alþýöuflokkur
Björn Björnsson Fra msóknarf lokkur
Davíð Daviösson Sjálfstæöisflokkur
Einar Einarsson utan flokka
Gunnar Gunnarsson Sjálfstæöisflokkur
Halldór Halldórsson Framsóknarflokkur
Jón Jónsson Alþýöubandalag
Karl Karlsson Sjálfstæöisflokkur