Tíminn - 28.08.1977, Blaðsíða 28

28
Sunnudagur 28. ágúst 1977
Asgeir Erlendsson, vitavörður Látrabjargsvita. Asgeir tók ekki annaö i mál en aö hafa Steingrim Hermannsson alþingismann og
konu hans meö sér á myndinni.
faðir minn hlut i Hvallátrum og
flutti hingað. Hér vildu allir eiga
itök þvi að þetta var einn fárra
staöa þar sem alltaf var tryggt að
fólk hefði nóg að borða. Það má
segja að smjör hafi dropið af
hverju strái, ef menn nenntu að
bera sig eftir þvi. Héðan var farið
i hákarlalegur á veturna. Ég
minnist þess er bátarnir komu
hér drekkhlaðnir hákarlslifur,
sem alltaf var látin ganga fyrir.
Hákarlinn var ekki skorinn inn i
bátinn fyrr en búið var að sjá hve
mikið veiddist.
— Hversu margt fólk var hér
fyrri hluta aldarinnar, þegar búið
var á öllum býlum?
— Ég skal segja þér það. A
árunum kring um 1926 voru hér
um 70 manns á 12 bæum. Menn
stunduðu land og sjó nokkuð jöfn-
um höndum, en róðri var aldrei
sleppt.
— Mannstu aldrei eftir þvi að
hér hafi skort mat fyrir svo margt
fólk?
— Nei, siður en svo. Hingað að
Hvallátrum var sóttur matur og
það i ríkum mæli. Fjöldi bæja úr
Rauðasandshrepp sótti oft mat að
einhverju leyti hingað til Hval-
látra. Þegar komið var fram á út-
mánuði bar oft við að fólk kom
A leiö út aö Látrabjargi uröu þessir kumpánar á vegi blaðamanns. Ekki skilja allir hrafnamál, en liklegt þótti blaöamanni aö hrafninn
væri að boöa komu hans að Látrabjargi.
Strand Fleetwood-tog-
arans Dhoon, 1947.
Hér tók að fækka verulega og
halla undan fæti strax upp úr
1926. Fækkunin var þó ekki mjög
ör framan af þvi ef við förum 30
ár aftur i timann, þegar Dhoon
strandar hér undir Látrabjargi,
þá voru hér 50 manns heimilis-
fastir á 8 heimilum. Það var árið
1947. Hér eru nú fimm hræður
heimilisfastar og hefur svo veriö
undanfarin fimm ár. Auðvitað er
Látrabjarg er vestast i Barðastrandarsýslu, eitt
mesta fuglabjarg landsins um 12 kilómetra langt og
hefur öldum saman verið sigið i bjargið eftir eggj-
um og fugli, þó nú sé það að mestu af lagt. Það er
viða þverhnipt og 400-500 metra hátt, þar sem það er
hæst. Annars staðar er það gróðri vaxið á syllum.
Fé gengur oft þangað niður og fer sér að voða.
Byggðin er að Hvallátrum, vestustu byggð á ís-
landi, rétt austan við Bjargtanga og norðan Látra-
bjargs. Öldum saman lifðu ibúarnir jafnt á sjávar-
fangi sem landbúnaði. Nú er útgerð niður lögð að
Hvallátrum. Eggja og fuglatekja voru og umsvifa-
mikill þáttur lifsbjargarinnar en einnig það er liðin
tið. Þarna voru mikil umsvif og margbýlt. Nú eru
aðeins fimm ibúar skráðir að Hvallátrum en voru
nærri 70 þegar bezt lét. Þessi staður á sér mikla og
merka sögu. Blaðamaður var þar nýlega á ferð með
Steingrimi Hermannssyni alþingismanni og notaði
tækifærið til að spjalla stuttlega við Ásgeir Erlends-
son, vitavörð Látbjargsvita ogi ifja upp þessa daga
velgengninnar jafnframt þvi sem Ásgeir var
spurður um starf sitt sem vitavörður.
— Þegar skoðaðar eru rústir
gömlu verana dettur manni fyrst
i hug að spyrja hvenær siöast var
róið héðan, Asgeir.
— Hér var slöast róið um eða
rétt upp úr aldamótum. Þaö mun
einn maður vera á
lifi nú sem þá var hálfdrættingur
og býr nú inni á Barðaströnd.
Hann heitir Þórður ólafsson og er
89 ára gamall. Þegar mest var i
verum varhér margt manna. Það
var eftirsótt að fá útræði frá
Brunnum. Miðin voru gjöful og
stutt undan. Þá var bjargið mikið
stundað i landlegum,bæði egg og
fugl.
Hér hafa áreiðanlega verið
hundrað manns þegar mest var.
Þvi miður er það nú svo að maður
kynnir sér þetta ekki eins og hægt
hefði verið. Gamla fólkið hverfur
oft fyrr af sjónarsviðinu en búist
er við og með þvi týnist oft mikill
fróðleikur sem fer þá I glatkist-
una. Ég harma það mjög að hafa
ek'ki lært meira af þvi gamla fólki
sem ég þekkti og tileinkað mér
þannig meira af sögu þess.
— Garðarnir sem eru útmeð
strönd eru leifar þurrkgarða, er
það ekki?
— Það er mikiö rétt. Einkenn-
andi fyrir þetta byggðahverfi eru
fornar hleðslur og garðar, sem
hvarvetna blasa við, steinbits-
garöar og búðatóttir. Þarna eru
lika aflraunasteinar frá þvi á ver-
stöðvatimum áraskipanna.
Merkastir aflraunasteinar voru
Brynjólfstak, sæbarinn blágrýtis-
drangur 700pund aö þyngd. Hann
Tíminn heims
vitavörð á Lát
alla leið inn af Barðaströnd til að
reyta sér eitthvað smávegis. Það
var ekki mikið sem einn maður
gat borið langa leið. Hér hefur
alltaf verið fremur veitandi fólk
en þiggjandi.
Sókn i bjargið lagðist
niður eftir slysið 1926.
— Þá var bjargið auðvitað mik-
ið stundað. Hvað gaf bjargið I
fuglatekju?
— Ég get nú ekki svarað þvi
nákvæmlega. Það er vitaö að
veiðst hafa 36 þúsund fuglar á
einu ári. En svo mikið er vist, að
fugl var mikill hluti þess matar
sem borðaður var. Það var
minnst ein máltiö á dag, en á
sunnudögum var venjulega borð-
að kjöt. Þetta þótti ósköp hoilur
og góður matur. Ugglaust hefur
hann verið kraftmikill, þvi menn
voru hér hraustir vel og knáir.
Eggjataka var hér gifurleg
en sókn i bjargið lagðist niður
sem atvinnugrein 1926 og hefur
ekki verið stunduð siðan að neinu
marki. Þetta ár hröpuðu tveir
menn samtimis I bjargið. Báðir'
voru héðan. Annar var bróðir
minn, Kristján Erlendsson. Hinn
var Astráður Ólafsson, bróðir
Guðbjartar Ólafssonar, sem lengi
var forseti Slysavarnarfélagsins.
Þetta hörmulega slys varð i svo-
nefndri Saxagjá.
— Voru slys i bjarginu tið, As-
geir?
— Nei, slys voru hér ekki tið ef
haft er i huga hversu mjög
bjargið var stundað. Það er svo
með bjargið eins og annað það
verðuraðvera forusta. En enginn
vildi taka að sér þá forustu eftir
þetta slys. Svo óx upp nýtt fólk,
sem auðvitað fékk sama áhugaá
bjarginu og forfeður þess. En það
tók að flytjast brott fyrir 1930. Þá
var togaraútgerðin að koma hér á
Vatneyri, með mikilli drift og
framsýni. Þá leiddi af sjálfu sér
að dugandi fólk leitaði þangað um
atvinnu.
heitir eftir Brynjólfi nokkrum.
sem hélt á steinvölu þessari úr
flæðarmáli og upp i fjörukamb.
Annar heitir Júdas og dregur
nafn af þvi, að hann hefur þrá-
faldlega svikið, er hann hefur
verið notaður i veggjahleðslur og
hafa þær hrunið jafnharðan.
En svo ég viki aftur að göröun-
um, þá er frá þvi að segja að þeir
voru áður svo háir, að þeir tóku
fullvöxnum manni i mjöðm.
Steinbiturinn var stór. Hann var
flattur þannig að hann hékk
saman á sporðinum og var svo
hengdur yfir garðinn. Ekki mátti
hann ná niður i sandinn. Það
sagði fólk, að þegar hér var út-
ræði var þarna tómur sandur, og
miklu meiri en nú er.
— Var ekki oft erfitt um
lendingu þarna?
— Vist hefur það verið. En þeir
voru nú duglegir menn, forfeður
okkar og létu sér ekki allt fyrir
brjósti brenna. Um 400-500 metra
undan landi eru sandrif, svoköll-
uð Brunnarif, sem voru oft mjög
hættuleg og viðsjárverð.
Þar sem fyrst er komið að ver-
búðatóttunum heita Brunnar.
Fyrsta verbúðin sem komið er að
á leið út að bjargi hét Tangabúð.
Þá kom Vogsbúð. Nafnið er dreg-
ið af vog sem er upp við hleinarn-
ar og heitir Brunnavogur. Það
var alltaf dálitið kappsmál að fá
uppsátur við voginn. Ekki voru
bátarnir stórir. Mér var sagt að
fjórir bátar gætu lent samtimis i
Brunnavog.
En þessi Vogsbúð er mér dálitið
kær. Þegar faðir minn, Erlendur
Kristjánsson, átti heima á Siglu-
nesi, vestasta býli Barðastrand-
ar, þá reri hann alltaf héðan frá
Brunnum og gerði hér út. Af þess-
um tóttum má enn glöggt sjá að
hér hefur verið mikið athafnalif
og umsvif.
Fyrir tiu árum töluðu gamlir
menn um að afturför hefði orðið i
mannlifinu þegar bátarnir fóru
inn á Patreksfjörð, þar má til
dæmis nefna Július i Tungu. En
það varð að fylgja þeim kröfum
sem vaxandi tækni gerði til allra
aðstæðna. Sjálfur man ég eftir þvi
þegar fimm trillur fóru hér úr vör
frá Hvallátrum. Það voru þriggja
og fjögura tonna bátar. En jafn-
vel þetta er liðin tið og upp úr 1954
var ekkert róið héðan.
Hér draup smjör af
hverju strái
Ég ér fæddur og uppalinn hér
að Hvallátrum. Arið 1896 keypti