Tíminn - 20.11.1977, Síða 20

20
Sunnudagur 20. nóvember 1977
Smíðað í
tómstundum
Hilsvöröurinn i Þinghólsskóla i
Kópavogi heitir Halldtír Kr.
Kristjánsson. Starf húsvaröa er
erilsamt og oft sizt léttara en
mörg önnur verk, en þó er aldrei
svo, at> ekki gefist einhverjar
tómstundir. Þær kann Halldór vel
aö meta og notar þær skynsam-
lega, þviaö hann verþeim tii þess
að smiða fallaga hluti, og suma
fágæta, eins og til dæmis langspil.
Og af þvi aö þeir menn eru ekki á
hverju strái, er færir séu um að
smiöa þetta fornfræga hljóðfæri,
langar mig aö byrja á aö spyrja
þig, Halldór:
Lék á langspil, sem
hann hafði smiðað sjálf-
ur.
— Þekktirþú langspil eöa hafö-
irkynnztsmiði þeirra á æskuslóö-
um þinum vestur i Dölum?
— Já. I heimasveit minni,
Hvammssveitinni, voru á upp-
vaxtarárum minum til tvö lang-
spil, sem mér var kunnugt um.
Annaö þeirra var i notkun á með-
an eigandi þess liföi, en ef tir hans
dag lagöistþessi þáttur menning-
arinnar niöur á þeim staö.
— Manst þú eftir þvi aö leikiö
væri á langspihö?
— Já, ég man vel eftir þvi.
Einkum voru þaö sálmar, sem ég
heyröi leikna, enda voru þeir
mjög um hönd haföir á þeim
tima. Alls staöar var lesinn hús-
lestur og sungnir Passiusálmar á
föstunni. En langspilið var ekki á
æskuheimili minu, og þess vegna
heyrði ég ekki leikið á þaö aö
staöaldri, heldur aöeins þegar ég
var gestkomandi á bænum, þar
sem það var.
— Varekki mikiö af smiöum og
listhögum mönnum i kringum þig
á uppvaxtarárunum?
— Listhögum? Ég veit ekki
hvað ég á aö segja um þaö. Lífs-
baráttan var hörö, og menn gátu
ekki veitt sér mikinn munaö, i
vinnubrögöum eöa ööru. En menn
voru nógu miklir smiöir til þess
aö bjargast á eigin spytur. 011
amboö og búsgögn, koppar og
kirnur, voru smiðuð á heimilun-
um. Ég man, aö faðir minn og
fleiri heima smiöuöu allt, sem
heimiliö þarfnaöist, hvort sem
var úrtréeöa málmi. Ekki aðeins
orf, hrifur og skeifur, heldur lika
hestvagnar voru smiöaöir heima.
— En þú hefur ekki þekkt
neinn, sem smiöaöi langspil?
— Ég minntist áðan á langspil
eigandi þess iifði, en ekki eftir
þaö. Hann var oröinn gamall
maöur, þegar ég man eftir. Ég
veit, aö hann haföi smiöaö lang-
spiliö sitt sjálfur, og þar studdist
hann áreiðanlega viö fyrirmynd,
byggöiá gömlum þjóölegum arfi.
— Þú hefur ekki notið tilsagnar
hans?
— Nei, ekki var nú svo vel.
— Læröirþú samtekki smiöar,
þegar þú haföir aldur til?
— Nei, ég læröi hvorki smiöar
néannaö. Þegar ég kom á Suöur-
land, ungur maöur, og langaði til
aö læra, var hér atvinnuleysi. Ég
gekk, — mér liggur viö aö segja
hálfskælandi, — á milli meistara
og tjáöi þeim löngun mina aö læra
einhverja iön, en þaö var alls
staöarsama sagan: Égkom allt-
af aö lokuöum dyrum, og varö frá
aö hverfa.
Mig langaöi mest til þess aö
læra einhvers konar trésmiöar,
en ég var ekki nógu kunnugur tii
þess aö geta notfært mér aöferð-
ina aö þekkja mann, sem þekkir
mann, sem þekkir mann.... — Ég
tek fram, aöég erekkiaö lasta þá
aöferð, þótt margir hafi oröiö til
þess aö hnjóöa ihana, og þótthún
aö sjálfsögöu hafi sina ókosti.
Hana er auövelt aö misnota. En
þaö ernú einu sinni svo, aö viö lif-
um i landi kunningsskapar og
mikilla ættartengsla. Viö erum
fá, og þurfum mjög hvert á ööru
aö halda. Hér var áöur ættasam-
félag, og ég sé ekki neitt athuga-
vert viö þaö aö menn haldi viö
dyggöum eins og frændrækni.
Nóg ersamtaf hinu, aö fólk gerist
ókunnugtnáungasinum og finnist
hann ekki koma sér neitt viö.
Hafði ekki hneigð til bú-
— Rætt við Halldór Kr. Kristjánssc
húsvörð í Þinghólsskóla í Kópavogi
Hér situr lialldór Kr. Kristjánsson hjá myndarlcgum bullustrokki, sem
hann hefur smiðaö I fullri stærð. —Tímamynd GE.
skapar
— Þú sagöir áöan: „Þegar ég
kom á Suðurland.” Þú hefur þá
komið vestan úr Dölum?
— Já.égerDalamaöur ihúö og
hár, kominn af irskum þrælum,
og reyndar líka meö ofurlitiö af
norsku konungablóði i æöunum.
Þetta ætti svo sem að vera dágóð
blanda, þegar það kemur saman.
Ég get kannski sagt, aö ég sé
Strandamaður að tuttugu og
fimm hundraöshlutum. Móöir
min var aö nokkru leyti ættuð af
Ströndum, en hinn hluti ættar
hennar er úr Dölum, þar sem ætt-
irmínarliggja. Og það er raunar
eitt af þvi, sem ég er stoltur af.
Ég fæddist I Reykhólasveit i
Barðastrandarsýslu. Móöir min
dó, þegar ég var á þriöja ári, og
Timamynd GE.
á hilluna, hvernig sem vindurinn
hefur blásið, en misjafnlega mik-
iö smiöaöi ég þó, eftir þvi sem
ástæður minar voru hver ju sinni.
Um árabil lagöi ég stund á
vélaviðgerðir hjá fyrirtæki einu i
Reykjavik. Svo gekk ég I þjónustu
rikisins og var þar i átján ár,
einnig við vélaviðgerðir. Þetta er
meginhluti starfsævi minnar,
þegarmeöeru talinárin, siöan ég
gerðisthúsvörður hér. Þessi skóli
hér tók til starfa haustið 1969. Þá
réðist ég hingað sem húsvörður,
og hef verið hér siðan.
Góðir smiðir á tré og —
börn
— Og allan þennan tima hafa
smi'öarnar veriö helzta tóm-
stundagaman þitt,
— Já, þaö getum viö liklega
sagt, en annars hef ég dundað viö
fleira. Ég hef lika fengizt við aö
safna ætt þarna aö vestan, svo-
kallaöri Ormsætt, sem kennd er
við Orm Sigurösson i Langey á
Breiöafirði. Ég heyröi mjög oft
talað um þessa ætt, þegar ég var
unglingur, og þar kom, aö mig
langaöi að fræöast meira um
hana. Ég sneri mér þá til gamals,
fróðs manns, sem Þorgils hét
Friöriksson, og átti heima á
Breiðabólstað á Fellsströnd. Og
ég kom öldungis ekki aö tómum
kofunum. Þaö var eins og ég hefði
skrúfaö frá krana, þegar karlinn
byrjaðiaö tala.Mér þýddiekki aö
þá fluttist faöir minn á ættarslóð-
ir sinar i Hvammssveit i Dala-
sýslu, þar sem ég ólst upp siðan.
Faöir minn kvæntist ekki eftir
þetta, en haföi mig og systur
mina hjá sér. Viö erum þrjú, syst-
kinin. Viö erum öll mjög tengd
Dölunum. Bróöir minn, Einar
Kristjánsson, var um áratuga
skeiö skólastjóri aö Laugum i
Dalasýslu, og má segja, aö hann
hafi unniö allt Ufsstarf sitt þar.
Systir min er bóndakona i Dölum
vestur. Ég er hins vegar þaö okk-
ar, sem lengst hefur dvalizt f jarri
heimahögunum, þótt tengsl min
við ættarslóöimar séu reyndar
harla mikil.
— Þarna hefur þú auðvitaö al-
izt upp víð öll venjuleg sveitaT
verk, eins ogþau voru á uppvaxt-
arárum þinum?
— Já, að sjálfsögðu. Ég vann
viö öflun heyja á sumrin, umönn-
un og gæzlu búf jár á öörum tim-
um ársins. En mig langaöi til þess
aö reyna eitthvaö fleira.
— Langaöi þig ekki aö veröa
bóndi?
— Nei, mér lék aldrei neinn
hugur á þvi. Þött ég væri alinn
upp viö alla algenga sveitavinnu
frá blautu barnsbeini, held ég aö
ég hafi i raun og veru aldrei haft
neina hneigö til búskapar. Eina
húsdýriö, sem ég haföi verulegt
yndi af, var hundurinn, en það
varekki nægilegt tilþessaö veröa
góöurbóndi, — og hér, i Kópavogi
eða Reykjavik.þorir maöur varla
aö nefna hund.
Að visu er varla hægt aö segja,
aö smalamennskur séu mjög erf-
iöar I Hvammssveit, en samt sem
áöur þurftum viö mikiö aö nota
hunda i daglegri f járgæzlu. Þegar
ég var aö alast upp, voru túnin
ekki girt, og ég haföi meðal ann-
Næturgagn, eins og þau gerðust I tiö forfeðra okkar og formæöra. Hlut-
urinn er aö sjálfsögöu smiðaður af Halidóri Kr. Kristjánssyni, og hann
segist hafa farið nákvæmlega eftir fyrirmyndinni, bæði um stærð og
lögun ilátsins. — Timamynd GE.
Langspii, askur, blöndukönnur og brennivinskútur á milii þeirra. —
ars þann starfa aö vaka yfir túni á
vorin. Þá var lengi með mér
hundur, sem Kátur hét, en svo
var hann nefndur, af þvi hve mik-
iö hann lék sér, þegar hann var
hvolpur. Hann var óvenju leik-
gjarn og fjörugur, og slikur af-
bragös fjárhundur, aö ég hef fáa
þekkt hans lika. — Samstarf okk-
ar var með ágætum, enda haföi
ég alltaf mikið yndi af aö venja
hunda, og tala viö þá. Skynsamir
hundar eru áreiðanlega með allra
vitrustu skepnum, og Kátur var
þannig, að ég gæti setið heilt
kvöld og sagt sögur af verkum
hans, ef einhver væri til þess að
hlusta.
— En þaö hefur ekki átt fyrir
þér að liggja aö verða hjaröbóndi
i Dölum vestur?
— Nei, sjálfsagt ekki. Mér fór
eins og mörgum öðrum, að ég var
iöulega fjarverandi að vetrinum,
en aftur á móti heima á sumrin.
Viö þetta þokaöist ég smám sam-
an frá æskustöövunum, ég fjar-
lægöist þær hægt og hægt, á
nokkrum árum, þangaö til svo
langt var komiö, aö ekki varö aft-
ur snúiö.
—- Hvaö tókst þú þér svo fyrir
hendur,þegar þú varstendanlega
farinn að heiman?
— Ég átti ekki völ á neinu öðru
en almennri daglaunavinnu.
— Voru nokkur tök á aö stunda
hugöarefnin, smiöarnar?
— Ég hef alltaf reynt aö smiöa
eitthvaö, og aldrei lagt það alveg