Tíminn - 30.12.1977, Blaðsíða 10

Tíminn - 30.12.1977, Blaðsíða 10
il’iiiM'ji1 10 Föstudagur 30. desember 1977 JÓLATÓNLEIKAR KAMMER- HL J ÓMSVEITARINN AR Kammersveit Reykjavlkur hélt árlega kirkjutónleika slna I Bústaöakirkju 11. desember — undirritaöur biöur forláts á seinaganginum,en sér þd ástæöu til aö fara fáeinum oröum um tónleikana. Kammersveit Reykjavlkur er eins og oft hefur komiö fram áöur samtök hljóö- færaleikara, sem flestir eru félagar I Sinfónluhljómsveitinni, en koma þarna fram sem áhugamenn. Astæöan fyrir þessu er skrýtin en hana heyröi ég nylega: 1 kjarasamningum Sinfóníuhljómsveitarinnar segir aö hlutverk félaga hennar sé aö- eins aö koma fram I stærri tón- verkum meö 13 hljóöfæraleikur- um eöa fleiri. Þannig fellur kammermilsik ekki undir ramma samningsins og verk fyrir barokk-hljómsveit eru t.d. hpfö óþarflega fjölmenn til þess aöi „DagsbrUnarákvæöi” þetta séekki brotiö. Félagar Sinfóníu- hljómsveitarinnar (sem eru helztu hljómlistarmenn þjóöar- innar) geta þess vegna ekki spilaö kammermúslk sem hluta af starfi slnu — annaö hvort veröa aö koma til aukagreiösl- ur, eöa kammermUsIkin skal leikin ókeypis, en hvort sem er, fellur hUn utan 40 tlma vinnu- viku listamannanna. NU æfir hljómsveitin fyrir hverja tón- leika sem haldnir eru hálfs- mánaöarlega, fjórum sinnum — byrjar mánudaginn fyrir tón- leikana næsta fimmtudag. En vinnuveitandinn (ríkiö og borg- in) vill fá slnar 40 stundir refja- laust og þess vegna hjakkar hljómsveitin I hvers kyns hljómlist sem sumir mundu vilja kalla atvinnubótavinnu, til aö fylla upp I kvótann. Uppspretta dyggðanna Þaö er nauösyn sérhverjum hljóöfæraleikara, sem ekki vill stiröna I vélrænu aö leika kammermUsik. í henni þjálfast hann I mUsikalskri tjáningu i þvl aö koma fram, og fær auk þess kost á aö hossa framagirnd sinni. Enda veit ég þess dæmi, aö ungir og vel menntaöir hljóö- færaleikarar hafa hreinlega hætt tónlistariökun vegna þess þeir sáu engan punkt I þvl aö sitja á aftasta pUlti I Sinfónlu- hljómsveitinni og saga alla ævina. En I hljómsveit þar sem ættu aö vera 24 til 28 fiölur geta greinilega ekki allir veriö á fremsta púlti — hinir eiga þá aö blómstra I kammermUsík sjálf- um sér og múslkölsku uppeldi þjóöarinnar til upplyftingar. Skömmu fyrir jól skrifaöi Dr. Hallgrlmur Helgason grein I blaöiö sem heföi glatt Maó for- mann heföi hann veriö enn á lífi. En áhugamál Hallgrlms eins og Maós er aö bæta tónlistarupp- eldi og tónlistarkunnáttu al- mennings I landinu og hann vill beita dramatlskum aöferöum — menningarbylting heitir þaö á kínversku — til þess aö koma þvl I kring. Dr. Hallgrímur hefur meö grein sinni sýnt fram á,aö þaö er rangt sem Matthías Jóhannessen skáldritstjóri hef- ur haldiö fram opinberlega aö hann sé eini Maóistinn á Islandi. En hitt er rétt hjá Matthlasi aö þeir eru fáir og ólíklegt aö kjör- oröiö „fiöla I hvern fjörö” grlpi verulega um sig meöal hljóö- færaleikara Sinfóníu- hljómsveitarinnar. En augljóst spor I rétta átt mundi vera þaö aö afnema þetta undarlega kammermúslk-ákvæöi úr samningum Sinfónluhljóm- sveitarinnar — gera kammer- múslk aö hluta starfs þeirra og senda smáhópa á vegum hljóm- sveitarinnar Ut um landiö I mun Rut, Helga, Pétur, Kristján, meira mæli en nú er. Þvl eins og margoft hefur komiö fram er Sinfónluhljómsveitin kjölfesta æöra tónlistarlifs I landinu, en á jafnframt aö vera fyrir alla landsmenn. Meö þessu mundi þaö allt vinnast aö hljóöfæra- leikararnir yröu betri músíkantar, þjóöin fengi meiri lifandi tónlist ( þvl ólíkt er þaö auöveldara og ódýrara aö senda 5 eöa 10 menn I flugvél Ut á land en 50 manna sinfóníuhljóm- sveit) og menn færu aö llta á Sinfóníuhljómsveit Islands sem fyrirtæki þjóöarinnar en ekki forréttindamanna I Reykjavik. Og þá kynni svo aö fara aö laun- in bötnuðu þrátt fyrir allt. Sætt og súrt A efnisskrá Kammersveitar- innarvoru fjórir konsertar: eft- ir Antonio Vivaldi (1677-1741) Karl Ditters von Dittersdorf (1739-1799) Francois Couperin (1668-1733) og Johann Melchoior Molter (1695-1765) Lang-at- hyglisveröastur var flutningur þeirra Rutar Ingólfsdóttur (fiöla) Kristjáns Stephensen (óbó) Péturs Þorvaldssonar (knéfiöla) og Helgu Ingólfsdótt- ur (sembal) á Couperin. Kné- fiölan og semballinn leika þarna frumbassa-hlutverk, en fiölan og óbóiö flytja lagllnuna ýmist saman eöa hvort I slnu lagi. Kristján Stephensen er einn okkar al-músíkölskustu hljóm- listarmanna og leikur hans oft- astfrábær eins og á þessum tón- leikum og öll skiluöu þau hlut- verkum slnum fagurlega. Sérkennilegasta verkiö og óvenjulegasta var Kontra- bassakonsert von Dittersdorfs þar sem Jón Sigurðsson, fyrsti kontrabassaleikari Sinfóníunn- ar lék eínleik. Mér viröist meö ólikindum aöyfirleitt sé hægt aö spila þennan konsert á kontra- Tveir íslenzkir konsertar Fimmtu og sjöttu tónleikar Sinfóníuhljómsveitarinnar voru haldnir meö rúmlega viku milli- bili 8. og 16. desember I Há- skólabíói. A fyrri tónleikunum var frumfluttur planókonsert eftir Jórunni Viöar — skáldkon- an sjálf lék einleik meö hljóm- sveitinni, en á hinum síöari heyröist verölauna-flautukon- sert Atla Heimis Sveinssonar fyrst af Islenzkum fjölum. Kanadiski „flautusnillingur- inn” Robert Aitken lék einleik^ en verkiö var einmitt samiö fyrir hann og h'ans sérstæöa flautusafn. Fimmtu tónleikunum stjórnaöi BUlgarinn Russlan Raytscheff, sem m.a. hefur þaö sér til ágætis aö hafa veriö „hægri hönd Karls Böhm viö Rlkisóperuna I Vín I tvö ár”, en er núna aöalstjórnandi sinfónlu- hljómsveitarinnar I Slés- vik-Holstein. Fyrst á efnis- skránni vcar Hátlöaforleikur eftir W. Stojanoff, búlgarskan samtlmamann (1903-1968) For- leikur þessi er hinn fjörlegasti hefst meö gleöibragöi hefur hátiölegan miökafla og endar meö hressleik. Næst lék Jórunn Viöar kon- sert sinn „Sláttu” meö hljóm- sveitinni. Um verkið segir Jórunn Viöar I tónleikaskrá: „Mln upphaflega hugmynd var sú aö semja verk sem sam- einaöi heföbundiö form pianó- konsertsins minni frumstæöu Is- lenzku hugsun. Fyrsta stefiö I 1. þætti er mjög einfalt ber I sér hið einfalda lag stemmunnar, en hleöur brátt utan á sig. Annaö stefiö er söngrænna og síöan lék ég dálitiö meö taktskipti. Annar þáttur er hægur og syngj- andi og þriöji þáttur er fjörugur vlkivaki I rondóformi. Ég hef gefið konsertnum nafniö Slátta og er þaö dregiö af aö slá á streng sbr. hörpuslátt. Þetta er stærsta .form sem ég hef ennþá ráöizt I. Upphaflega var ráögert aö hafa konsertinn fyrir planó og strengjasveit, en ég bætti slðar viö 2 hornum básúnu og xýlófón. Konsert þessi var saminn aö frumkvæöi stjórnar Tónskáldasjóös Rlkis- útvarpsins og hlaut ég styrk Ur þeim sjóði. Verkiö er samiö fyrir llöandi stund og þaö á aö vera aögengilegt fyrir alla. Hvaö veröur áriö 2000 er ekki mitt vandamál. Þaö veröa aörir aö leysa”. Þetta er ekki átakamikill kon- sert — ber I rauninni meiri keim af kammermúslk. Og mér fannst stjórnandinn hálf áhuga- laus um þessa Islenzku múslk meö stemmu og vikivaka og minntist oröa Steins Steinarr um sýninguna á Skálholti Kambans I Danmörku: „... En þaö er ekki aö marka Dani. Þeir hafa aldrei skiliö Islenxkar harmsögur. Þessi stórkostlega heimilisólukka Brynjólfs biskups er engum skiljanleg nema okkur tslendingum sem höfum búiö hana til varðveitt hana I hjörtum okkar og grátiö yfir henni I hartnær 300 ár...” Þá má svo sem vel vera, aö þetta hafi allt saman veriö mis- skilningur hjá mér og stjórn- andinn hafi lagt sig allan fram viö flutning þessarar hrein-Is- lenzku tónlistar enda fannst mér futningurinn miklu betri I útvarpinu nokkrum dögum siöar. Nú er mér sagt, aö upp- tökumenn RíkisUtvarpsins séu afar slyngir, svo jafnvel veki at- hygli hjá BBC, og þess vegna trúi ég upptökunni betur en tón- leikunum sjálfum, sem eins og áöur sagöi, voru haldnir viö er- fiðar hljómburöaraöstæöur I Háskólablói. Enda sagöi greind- ur maöur I hléinu aö „aö sjálf- sögöu eigi aldrei aö halda tón- leika annars staöar en I heima- húsum”,en annars I Þjóöleik- húsinu. Jórunn Viöar tilheyrir sem sagt þeim hópi tónskálda sem reynir aö semja islenzka tónlist fremur en „alþjóölega” og mér fannst henni takast þetta vel. Vonandi fáum viö aö heyra þennan konsert aftur innan tíðar — I útvarpinu ef ekki á tón- leikum. Slöustu á efnisskránni var 5 sinfónla Tsjækovskýs óp. 64. Margir þeir sem hafa alizt upp viö fullkomin hljómburöartæki og heföbundin plötusöfn eru orðnir leiöir á þessari sinfóniu skáldsins — finnast þessar stóru tilfinningar þreytandi — en mér fannst hún skemmtileg. Þarna var bæöi hljómsveitin og stjórn- andinn I essinu slnu. Sjöttu tónleikunum stjórnaöi Frakkinn Jean-Pierre Jacquillat sem hér var nú I þriöja sinn. Hann er meö allra beztu stjórnendum sem hingaö koma og mér fannst flutningur Sinfónluhljómsveitarinnar á 31. sinfónlu Mózarts (K-297) vera meö bezta „Mózart” sem hér hefur heyrzt. Þaö er hugmynd nútimamanna aö skapandi tón- listarmenn eigi aö hafa næöi til aö skapa ódauölega list fyrir fullkomna áheyrendur og aö Mózart heföi oröiö ennþá betra tónskáld ef hann heföi búiö viö þær aöstæöur. Um þaö veit auö- vitaö enginn en hitt vita menn aö hann var á slfelldum flótta undan fátækt og rukkurum samdi verk samkvæmt pöntun og á mettlma. En svo vann líka Dostójevský og margir aörir og mér er til efs aö þeir heföu sam- iö jafnmikiö og jafnvel undir „æskilegustu kringumstæöum”. Mózart samdi líka sín beztu verk eins og t.d. klarinettukon- sertinn fyrir ákveöinn hljóö- færaleikara — sama geröi Brahms og sama gerir Atli Heimir Sveinsson. Mér virðist Atli vera mikill raunsæismaöur I afstööu sinni til listarinnar: hann skilur (sjálfrátt eöa ósjálf- rátt) hvernig á að hafa áhrif á áheyrendur. Frumskilyröi þess aö bók sé lesin er aö hún sé læsi- leg hversu innihaldsrlk sem hún annars kann aö vera. A sama hátt er Atli aldrei leiðinlegur — hann leitast við aö koma á óvart og hann semur gjarnan tónlist slna fyrir ákveöna afburöa flytjendur. Þannig hjálpast tón- skáldið og flytjandinn aö þvl aö klöngrast upp frægöarstráiö — ég minni á I call it, sem Rut MagnUsson flutti, Xanthies sem ManUela Wiesler og Snorri Birgisson fengu verölaun fyrir I Finnlandi og nú flautukonsert- inn sem Atli hlaut tónskálda- verölaun Noröurlanda fyrir áriö 1976. Konsertinn hefst með miklum trumbuslætti — jafnvel hinn viröulegi Patrekur Neubauer var meö æöi I augum eins og trommari PrUðu leikaranna þar sem hann ólmaöist á pákunum en 5 eöa 6 skipuöu ásláttarhljóö- færln auk hans. Aitken leikur á þrjár flautur — „venjulega” pikkóló og bambusflautu, Atli sjálfur spilar á rafmagnsorgel og allur er flutningurinn tals- vert sjónarspil. Atli Heimir Sveinsson er llklega mesti (eöa eini) McLuhan-isti lslendinga og vafalaust er þetta bezta verk Atla hingaö til. 1 nútlma merk- ingu orðsins er konsertinn „múslk” — fyrir 20 árum heföi hann flokkast undir „sound effects” og raunar mundi hann sóma sér ágætlega sem partur af neöansjávarkvikmynd. 1 miökaflanum er t.d. þáttur sem minnir á upptöku af samræöum bassa I fullri stærð — til þess eru hlaupin of æðislega hröö og löng, enda gat Jón þaö ekki þótt hann spilaði hæga kaflann meö ágæt- um. En auk þess aö konsertinn væri greinilega ægilega erfiöur var Jón sýnilega „nervous” enda hefur hann aldrei (aö þvl ég held) komiö fram sem ein- leikari áöur, þótt hann sé máttarstólpi I hljómsveitinni og eigi fjöldamörg ár aö baki I hljóöfæraleik. Ef kammer- múslk fengi eölilegan sess I tón- listarllfi landsmanna henti þaö varla, aö hljóöfæraleikari kæmi fram I fyrsta sinn á fimmtugs- aldri. Heldur þótti mér trompetkon- sert Molters leiöinlegur. Lárus Sveinsson lék á F-trompet (sem er miklu minni og liggur hærra en hinn venjulegi B-trompet) af mikilli teknlskri list. En ,,víbratóiö”’hjá honum átti illa viö I þessari fornu tónlist og yfirleitt þótti mér trompetinn of hávær miðað viö hina kurteisu kammersveit sem lék með. En þar er vafalaust viö tónskáldiö aö sakast en ekki Lárus. Kammersveit Reykjavlkur varö þegar I upphafi ferils slns fastastjarna á tónlistarhimni borgarinnar. HUn sýnir meö flutningi sinum og verkefnavali I hverra höndum stjórn hljóm- sveitarmála þjóöarinnar er bezt komin — hjá tónlistarm'önnum sjálfum. 27.12 Siguröur Steinþórsson tónlist höfrunga sem ég einu sinni heyröi. Kannski einhver ungur kvikmyndamaður vildi semja kvikmynd viö konsertinn? A þessum tónleikum flutti Ro- bert Aitken llka ásamt Sinfón- íunni Fyrsta flautukonsert Mózarts I D-dUr K-313. Háskóla- bló er stórt og flautan er lltil þannig aö á tlöum naut hún sln alls ekki. Aitken hefur mjög fallegan tón,en ekki mikinn — hann náöi sér eiginlega fyrst á strik I glæstri kadensu I lok fyrsta þáttar og lék hæga kafl- ann auk þess fagurlega, en oft vaknar sú spurning hvort ekki eigi aö magna hin hljómminni einleikshljóðfæri. Þvl þessi verk voru nú einu sinni hvorki samin- fyrir stóra hljómsveit né 10000-manna gimöld. Þegar kontrabassa konsert Þorkels Sigurbjörnssonar var fluttur I fyrra var kontrabassinn magn- aður með rafmagni en hörpu- konsertar hafa misheppnazt i Háskólabiói vegna hljómleysis hörpunnar og stundum hafa menn saknað þess að heyra ekk- ert I sambalnum, þótt sambal- leikarinn léki sýnilega af lífi og sál. A sama hátt mundi flautan sem tapar fljótt hljómgæðum sé reynt að yfirblása njóta sin bet- ur með hæfilegri rafmögnun. Hugmyndir sem þessar kunna aö þykja villimannlegar en stundum er mjótt á munum á kúltúr og afturhaldssemi — ég minni á þaö aö Þjóðverjar baul- uöu Denis Brain niöur fyrir þaö aö hann notaði nútlma franskt horn en ekki waldhorn. Slöast á efnisskránni var Þrl- hyrndi hatturinn eftir Manuel de Falla eitt af merkustu tón- skáldum Spánverja. Hljóm- sveitiivfór á kostum eins og hún jafnan gerir þegar Jean-Pierre Jacquillat stýrir tónsprotanum. 27.12 Sigurður Steinþórsson

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.