Tíminn - 15.01.1978, Síða 19

Sunnudagur 15. janúar 1978
19
HMsni
ótrúlegt, þegar þess er gætt hve
ungur ég var þá^ man ég éftir
tveim manneskjum sem fórust I
þessu slysi. Eins og gefur aö
skilja höföu þær báöar veriö i
eystri-Skógum þar sem ég átti þá
heima hjá foreldrifm minum.
Maöurinn hét Sigurjón Jónsson og
var skósmiöur. Ég man eftir hon-
um vegna þess aö hann var i
Eystri-Skógum aö smiöa litla
gula skó sem ég vissi aö ég átti aö
fá, og ég stóö yfir honum, þegar
hann var aö vinna verk sitt.
Konan hét Rannveig Gislad. og
var systir Valgerðar Gisladóttur
prestfrúar á Mosfelli. Hún var
hjá afa minum og ömmu i Eystri-
Skógum og „snemma beygist
krókurinn til þess sem veröa á.”
Eg hef liklega snemma veriö hrif-
næmur þegar kvenleg fegurö er
annars vegar og ég man þaö enn
hve hrifinn ég var af fallega hár-
inu hennar Rannveigar. Annað
tilefni bættist viö þetta: Rannveig
gaf mér litinn upphleyptan
pjáturdisk og þetta tvennt,
diskurinn og útlit Rannveigar
greypti sig svo fast i vitund mina
að ég man hvort tveggja vel enn
þann dag i dag.
Erlendum skipbrotsmönn-
um bjargað
Báöar þessar manneskjur
Sigurjón Jónsson og Rannveig
Gisladóttir fórust i þessu hörmu-
lega slysi viö Vestmannaeyjar
voriö 1901. Og þau hafa þvi miður
oröiö þar mörg fleiri. Fyrir kom
þaö lflca aö skip strönduöu viö
sandinn,þar á meöal togarar.
— Þú manst auövitaö eftir sllk-
um atburöum?
— Já hvort ég man. Einu sinni
strandaði þýzkur togari á Skóga-
fjöru. Mennirnir fundust inn
undir jökli, flestir meira og
minna skemmdir af volkinu og
einn fannst viö stein niöri á sandi
en allir voru þeir lifandi þótt
sumir væru orönir illa til reika.
Þeir voru fluttir heim til foreldra
minna og þar lá hann lengi sá sem
fannst á sandinum þvi aö hann
haföi kaliö heilmikiö.
í raun og veru var þaö fyrir
hreina tilviljun aðmennirnir
fundust. Þetta var um vetur i hríö
og dimmviöri og hiö strandaöa
skip sást ekki heima frá bæjum.
Þá vildi svo til aö einhver hlutur
fannst niöri á Skógafjöru og þeg-
arar skógabændur fóru aö athuga
hlutinn daginn eftir uröu þeir
varir viö strandiö. Þá var fariö aö
leita aö og brátt fannst slóö
skipbrotsmannanna. Hún var
siðan rakin upp yfir sandinn vest-
an viö Jökulsá alla leiö upp undir
jökul, þar sem mennirnir fundust.
Þetta varö þeim til lifs þvi aö
annars hefðu þeir áreiöanlega
boriö beinin þarna þeir voru
komnir framhjá öllum bæjum.
— Bárust ekki oft veruleg verö-
mæti á land meö strönduöum
skipum eins og vföa er i frásögur
fært?
— Jú vissulega fylgdu strönd-
uöum skipum mikil verömæti en
löggæzla var ströng og ég hygg að
mjög hafi þaö veriö fágætt aö
menn kæmust yfir eigulega hluti,,
án þess aö kaupa þá á uppboöi
þótt einstaka maöur hafi kannski
stöku sinnum reynt ab ná sér i
spýtukubb fyrir litiö.
Afi minn var um langt skeið
hreppstjóri og einhvern tima
haföi hann ætlaö aö fara aö bjóöa
upp af strandi. Sprek úr hinu
strandaöa skipi höföu dreifzt viöa
um fjöruna og verið tind saman
og bundin i hæfileg „boð”. Þar á
meðal fundust „boö” bundin
saman I reipi skammt fyrir ofan
fjörukambinn en þau voru tekin
og látin meö þvi sem átti aö fara
aö bjóöa upp. En þegar átti aö
fara aö bjóða i þetta gaf sig fram
maður sem sagði: „Ég á reipin!”
— Manst þú ekki eftir „strand”-
uppboöi eöa hefur kannski verið
þar sjálfur?
— Jú, jú ég man vel eftir slikum
uppboöum og ég hef keypt þar
timbur.
Vildi alltaf verða bóndi
— Varst þú strax ákveöinn f þvi
að verða bóndi undir Eyjafjöll-
um eða annars staöar?
— Frá þvi að ég man fyrst. eftir
mér beindist hugur min eingöngu
aö búskap. Strax og ég fór eitt-
hvaö aö hugsa fram á veginn,
snerist hugur minn um þaö aö
veröa bóndi, — og þaö meira aö
segja stórbóndi þótt sá draumur
hafi nú reyndar ekki rætzt! Ég sé
alltaf eftir þvi.aö ég skyldi ekki
fara á búnaöarskóla heldur en aö
stunda sjó á vertiöum eöa vera á
togara eins og ég gerði. Hitt er
annaö mál aö nú vildi ég ekki hafa
farið á mis viö þá reynslu sem ég
öölaöist á sjónum.
En þótt ég stundaöi sjóinn.var
hugur minn viö búskap og ég bjó
mig undir hann þótt ég geröi þaö
ekki meö þvi aö nema i búnaðar-
skóla. Þegar ég byrjaöi bú-
skapinn, átti ég sextiu kapla af
reipum sem ég haföi útbúiö mér
þegar landlegur voru i Vest-
mannaeyjum. Og ég haföi lika
komiö mér upp dálitlum bústofni.
Þegar ég byrjaöi búskapinn átti
ég sextiu ár, sem ég hafði átt á
fóörum viös vegar um sveitina og
þótt þaö væri ekki mikill fjár-
hagslegur „uppsláttur” i svipinn
þá undirbjó þó jarðveginn
fyrir væntanlegan búskap minn.
— Komst þú ekki lika fljótt upp
nokkru kúabúi?
— Þegar ég hóf búskap i Selkoti
eftir eins árs búskap i Mýrdaln-
um átti ég fjórar kýr. Þá voru
engjarnar þar bæöi snöggar og
blautar og sumt af engjunum var
að spretta upp úr aur en við veitt
um á engjarnar jökulvatni, sem
geröi jaröfyllingu og nú er aurinn
oröinn sibreiöu tún og blautu
engjarnar hafa veriö þurrkaöar
meö skurögrefti, svo þar er lika
komiö tún sem áöur var engi.
— Og nú eru kýrnar i Selkoti
liklega drjúgum fleiri en fjórar?
— Já að visu. Undan farin ár
höfum viö veriö meö i kringum
tuttugu kýr og þessa stundina eru
þær vist tuttugu og ein mjólkandi.
Sauöféö er um tvö hundruö kind-
ur.
Sonur minn sem búskapurinn
hvilir aöallega á núoröiö á all-
margt hrossa, sem hann hefur
einkum sér til gamans en annars
á stóð ekki heima undir Eyjaf jöll-
um, landrýmiö er ekki nóg til
þess.
,/Ég trúi því ekki..."
— Þú nefndir sauöfé. Eigið þið
ekki upprekstur I það hið fræga
landsvæði Þórsmörk?
— Nei, ekki lengur. Aö visu átt-
um viö aldrei upprekstur I sjálfa
Þórsmörk heldur Goöaland. Þaö
land heyrir undir Breiðabólstað i
Fljótshliö, og Austur-Eyfellingar
voru lengi búnir aö hafa þetta
land til upprekstrar En Þegar
Skógræktin girti Þórsmörk
breyttist þetta, enda haföi þessi
upprekstur aðllega veriö notaöur
af nokkrum bæjum aðallega verið
notaður af nokkrum bæjum undir
Eyjafjöllum en ekki almennt.
Upprekstrarlandið i Goðalandi
bar ekki nema um það bil þrjú
hundruð fjár svo hér var i raun-
inni ekki mjög mikið misst.
— Rákuð þið i Selkoti ekki fé
ykkar inn á Goðaland?
— Nei^aldrei. Þaö voru aöallega
bæirnir undir Steinafjaili, og
einnig úr Leirnahverfinu, sem er
þarna niðri á sléttlendinu.
— Hvar gengur þá fé ykkar á
sumrin
— 1 heiöinni fyrir ofan og svo I
heimahögum. En þetta er ósköp
takmarkaö og landþröngt. Þó
efast ég um, aö nokkurs staöar á
landinu sé framfleytt fleira fé á
jafnlitlu landsvæöi og undir Eyja-
fjöllum. Ég man þaö vel.aö þegar
ég var aö alast upp var þeim viö
brugöiö horlömbunum undan
Eyjafjöllum, þegar veriö var aö
reka sláturfé til vikur. En þegar
Skógaskóli var byggöur áriö 1947
þá fluttist þangaö Arni Jónasson
núverandi erindreki. Þaö var
mikið happ að sá maður skyldi
flytjast I sveitina til okkar þvi aö
þaö var fyrst fyrir áhrif frá hon-
um, sem Eyfellingar fóru aö
leggja verulega stund á sauöfjár-
rækt. Og nú þykir mönnum ekki
gott ef meöal-fallþungi dilka er
ekki fiórtán til fimmtán kiló, þótt
algengt sé að fimmtiu til áttatiu
af hundraði ánna sé tvilembt.
Þaö er ekki neitt launungarmál
að siðustu þrjátiu árin eða svo
hefur þaö veriö stööiigt brýnt
fyrir bændum aö stækka búin og
fóöra til afuröa. Og þessu kalli
höfum viö bændur hlýtt. Þegar
erfiöleikar veröa meö sölu af-
urðanna hlýtur auövitaö aö slá i
baksegl i svipinn,en ég trúi þvi
ekki aö islenzkir bændur taki upp
þann hátt aö fóöra gripi sina aö-
eins til lifs. Og ég trúi þvi ekki
heldur aö fólk muni til langframa
leggja þaö niöur aö boröa feitt
kjöt og drekka nýmjólk. Þú sérö
mig. Ég hef alla mina ævi étiö
feitt ket og drukkið manna mest
af mjólk og ég veit ekki betur en
aö ég sé sæmilega sprækur enn til
flestra verka. Og þó er ég oröinn
sjötiu og átta ára — og meira aö
segja bráöum sjötiu og niu.
Auövitaö á landbúnaöurinn viö
vandamál aö stlða, enginn mót-
mælir þvi. En ég hef látið skoöan-
ir minar á þeim málum I ljós
opinberlega, og ætla ekki aö
endurtaka þær hér i þessu sam-
tali.
Ræktunin á Skógasandi er
ævintýri
— Hvað eru margir bæir i Aust-
ur-Eyjafjallahreppi núna?
— Þar eru núna þrjátiu og tvö
lögbýli. Siðan um aldamót hafa
liklega falliö úr ábúö upp undir
tuttugu býli, en sannleikurinn er
sá, aö byggöin mátti grisjast.
Margar jaröanna voru svo litlar,
aö þaö var alls ekki lifandi á
þeim.
— Hefur fóikinu ekki lika fækk-
að, eins og lögbýlunum?
— Jú, þaö er oröiö svo miklu
færra fólk á hverjum bæ en áöur.
Viöa eru ekki nema hjón, og svo
kannski einn eöa tveir menn aö
auki, — nema þar sem veriö er aö
fjölga mannkyninu. Annars sýn-
ist mér að unga fólkið núna sé að
takmarka þá hluti mjög, þaö hef-
ur meira vald á þessu en viö, hin
eldri.
— Já, vel á minnzt: Hvað
eignuðust þið hjónin mörg börn, á
meðan þið tókuð þátt i þvi að
fjölga mannkyninu?
— Viö eignuöumst sex börn,
sem liföu, og eitt, sem fæddist
andvana. Dæturnar eru allar gift-
ar, og búa fjórar þeirra i Reykja-
vik og Kópavogi, og ein i Vest-
mannaeyjum. Og svo er sonurinn,
sem ég minntist á áöan. Hann er
heima I Selkoti, og á honum bygg-
ist búskapurinn, eins og ég sagöi
fyrr I þessu spjalli okkar.
— Þú sagðir áðan, að áður fyrr
hefðu jarðir undir Eyjafjölium
verið svo iitlar, að þær hefðu
naumast getað framfieytt fjöl-
skyldu. En hvernig hafa þá
jarðirnar breytzt? Eru þar núna
annars vegar stórjarðir og smá-
býli, eða hefur byggðin jafnazt?
— Þaö hefur mikiö jafnazt út.
En lengi vel var þaö svo, aö ef kot
losnaöi úr ábúö, þá fór þaö undir
aöra jörö, stærri. Þetta geröist
langoftast þannig, aö sá sem
haföi efni á þvi aö kaupa smábýli,
keypti þaö og lagöi undir jörö
siria, en hreppsnefnd skipti sér
ekki af þeim málum.
Meö tilkomu ræktunarsam-
bandsins, sem Eyfellingar stofn-
uðu áriö 1947 meö Mýrdælingum,
voru mýrarnar grafnar og lönd
þurrkuö, svo aö nú er þar Gósen-
land, sem áöur voru fúamýrar.
Og svo er það nýræktunin á
Skógasandi. Þar hefur gerzt
sannkallað ævintýri Mig langar
aö segja þér, hver voru fyrstu til-
drög þess, að hafizt var handa um
þá framkvæmd.
Þegar Eyfellingar gátu ekki
lengur rekiö fé sitt inn á Goöaland
á sumrin, var fyrst sendur maöur
á fund skógræktarstjóra til þess
aö reyna aö fá þessu breytt, og aö
þeir fengju aö halda þessum upp-
rekstri áfram, en þeirri beiöni
var synjaö. En þótt, eins og ég
Framhald á bls. 23
Selkot undir Eyjafjöllum. Gissur bóndi Gissurarson er aö reka kýr I haga meðhjáip ungs afkomanda síns. Fátt er ánægjulegra en að vinna
sveitastörf og njóta til þess aðstoðar fólks á þessum aldri, og þá er ekki heldur amalegt að eiga góðan langafa, sem fræðir og leiöbeinir og út-
skýrir það sem fyrir augu og eyru ber. Timamynd: Gunnar.