Tíminn - 20.01.1978, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 20. janúar 1978
URVALS
ÞORRAMATUR
meö og án IIh!I
sviða Ílíi
og hádegis lijjjj
W á morgun! ijlljj
Op'»dt?Lk^
10 \ KVÖLD
Grensáskjör
Grensásvegi 46 * 3-67-40
••••••
••••••
•••••••••
••••••♦♦r
••••••♦•<
••••••••
Suðurlandsbraut 18
Sími 86-900
HINT-veggsamstæður
Húsgögn og
innréttingar
Jörðin Gaularás
i Austur Landeyjum er til sölu og ábúðar.
Ræktunarskilyrði góð.
Rekafjara fylgir jörðinni.
Upplýsingar hjá Jóhanni Jónassyni, Brú,
Vestur-Eyjafjöllum og i sima 2-34-92.
Þriðjungur vangef-
inna á Islandi þróar
með sér geðsjúkan
persónuleika
Sem lokaverkefni til B.A.
prófs i sálarfræði völdu fjórir
háskólastUdentar sér að kanna
geðheilsu vangefinna og var
markmiðið með rannsókninni
öðru fremur að benda á þann
mikla fjölda vangefinna sem
þróar með sér geðsjúkan per-
sónuleika. Félagsvisindadeild
Háskóla Islands hefur gefið
verkefni þetta út i 167 blaðsiðna
fjölrituðum bæklingi sem fæst á
eftirtöldum stöðum: Skrifstofu
Þroskahjálpar, Hátúni 4a,
Skrifstofu Styrktarfélags van-
gefinna. Laugavegi 11 og Bók-
sölu stúdenta v/Hringbraut.
Rannsóknin var únnin á tima
bilinu mai 1976 til júli 1977 og
náöi til 603einstaklinga á öllum
stofnunum fyrir vangefna hér á
landi. Könnunin er sniöin eftir
danskri rannsókn sem gerð var
af Demetri Haracopos og And-
ers Kelstrup.
Þörf á sérfræðilegri
meðferð
1 fréttatilkynningu fjórmenn-
inganna segir:„Verkefnið hefst
á þvi að gerð er grein fyrir
fyrirmyndinni aö rannsókninni
þ.e. dönsku könnuninni. Þá er
fjallað um geöveiki frá fræöi-
legu sjónarmiöi. Loks er gerð
grein fyrir íslenzku rannsókn-
inni, aðferð og niðurstöðum, og
gerður samanburður við dönsku
rannsóknina. I ljós kemur að
um 29% einstaklinganna i is-
lenzku rannsókninni þarfnast
sérstakrar meðferðar vegna
geðrænnar truflunar, og er sú
tala nokkuð hærri en i dönsku
rannsókninni. Muninn má
hugsanlega rekja til afleiðinga
mismunandi menningar og upp-
eldisaðferða, erfða, barnasjúk-
dóma, tiðni heilaskaddana eða
þeirra stofnana sem einstakl-
ingarnir dveljast á.” Um leiðir
til úrbóta segir i fr tatilkynn-
ingu: „Þessir einstaklingar
þarfhast sérfræðilegrar með-
ferðar og kennslu. Þvi ber að
stefna að stórvægilegum endur-
bótum.sem hafa I för með sér
viðhlítandimeðferð geðsjúkra.”
Rannsóknin er I alla staði
merkileg og aðgengileg og fyrir
alla þá sem afskipti hafa af
þessum málum tel ég að hún sé
ómissandi lesning. Og fyrir
hina, sem láta sig mannréttindi
einhverju máli skipta, er það
sorgleg staðreynd að tæpur
þriðjungur vangefinna á Islandi
er, auk þess að vera verr útbú-
inn til jarðvistar en við flest,
geðsjúkt fólk, eða er að þróa
með sér geðveiki. Og sálfræði-
leg meðferð þessu fólki til handa
er i lágmarki. Mér er spurn:
Hversu miklu lengur á þessu
fólki að refsa fyrir að fæðast
vangefið? Hve miklu lengur
ætla yfirvöld að horfa yfir þenn-
an þjóðfélagshóp og beita hann
misrétti?
Dapurleg framtið
Timinn snéri sér til Ingunnar
St. Svavarsdóttur, en hún stóð
að rannsókninni ásamt Aðal-
steini Sigfússyni, Margréti Arn-
ljótsdóttur og Rósu Steinsdótt-
ur. Viö spurðum hana fyrst að
þvi hvers vegna þau hefðu valið
sér þetta verkefni.
Ingunn: Við höfðum áhuga á
að fá að vita hvernig geðrænn
„status” vangefinna er hér á
íandi. Við vildum vita meira en
hvernig liðan þeirra er. Við
komumst að þeirri niðurstöðu
að það er uggvænlegt hversu lit-
ið málum vangefinna er sinnt.
Sp: Núkemurútúrrannsókn-
inni, að þriðjungur vangefinna á
Islandi er geöveikt fólk,eöa fólk
sem er aö þróa með sér geö-
veiki.
Ingunn: Já, þetta er áöur ó-
þekkt staðreynd óg vandamáliö
er geigvænlegt hjá þessum hópi.
Og framtið þessa fólks er
dapurleg. Þetta fólk stendur
höllum fæti frá upphafi og það
er enn átakanlegra fyrir van-
gefinn einstakling að veröa geð-
veikur en þann, sem áður hefur
verið heilbrigður. Það er hægt
aðgera ráðfyrir meiri árangri i
sálfræðilegri meðferð með ein-
stakling sem hefur eðlilega
greind heldur en einstakling
sem skortir greindina. Þetta
verkefni á að benda á það, að
vangefnir þarfnast sérmeðferð-
ar með tilliti til sálrænna trufl-
ana ekki siður en kennslu.
Sp: Nú held ég að fólki al-
mennt sé ekki ljóst að vangefin
börn geti haft ýmsa aöra and-
lega kvilla en vangefni, allt
flokkastundir þannhatt,sem við
getum nefnt vangefni.
Ingunn: Já. En geðveiki
kemur alveg eins fram hjá van-
gefnum og öðrum. Það eru til
margar skilgreiningar á hvað
geðveiki er og má hér nefna
eina: Geöveiki er alvarlegur
geðrænn sjúkdómur af likam-
legum og/eða tilfinningalegum
toga spunninn. Einkenni eru
skortur á raunveruleikaskynj-
un, persónuleikatruflnair og
mikil frávik frá venjulegum
hugsanagangi, tilfinningalegum
og atferli. DIPAB-matskerfið,
sem við byggðum okkar rann-
sókn á, greinist i 18 mismunandi
spurningar, sem miða að þvi að
kanna hvort hegðun barnsins er
á einhvern hátt geðveikisleg t.d.
hvort það hafi staðlaðar hreyf-
ingar, það sér maður ekki van-
gefið barn gera, nema það sé
geðveikt.
Sp: Nú hlýtur þroski barnsins
að hafa hér mikil áhrif. Getur
þroskahömlunin ekki auðveld-
lega leitt til geðveiki?
Ingunn: Oft er það svo, að
þetta helzt i hendur, en ekki er
hægt að segja að vangefni or-
saki geðveiki. Það eru ekkert
meiri likur til þess aö vangefiö
barn verði geðveikt heldur en
barn með fulla greind. Hins
vegar hefur það sýnt sig að barn
sem verður geðveikt á unga
aldri hefur mun minni mögu-
leika til að þroska vitsmuná-
hæfileika sína heldur en ef það
væriheilbrigt. Geðveikín kemur
i veg fyrir að þau þroski vits-
munahæfileika sina til fulls.
Flestir fræðimanna virðast
sammála um að minnihluti van-
gefinna barna sé geðveikur og
að meirihluti geðveikra barna
sé vangefinn. Það er þvi frekar
að geðveiki orsaki vangefni
heldur en öfugt.
Sp: Hvernig tókuö þið úrtak-
ið?
Ingunn: Þetta er tilviljunar-
kennt úrtak og tekiö þannig að
fjórði hver einstaklingur á
stofnun fyrir vangefna hér á
landi var dreginn út.
Sp: Hvaö eru margir van-
gefnir á Islandi?
Ingunn: A öllum stofnunum
hér á landi dveljast um 603 ein-
stakiingar. Viö tókum út fjórða
hvern einstakling þannig að i
rannsóknina komu 121 manns á
aldrinum 4ra-40 ára.
Sp: Hvernig var unniö að
könnuninni?
Ingunn: Þegar DIPAB-mats-
kerfiðhafði verið þýtt úr dönsku
og staöfært var þvi komið til
stofnana þar sem hverjum og
einum einstaklingi i úrtakinu
var ætlað eitt matskerfi. Þaö
var siðan fyllt út af þeim starfs-
manni sem þekkti viðkomandi
einstakling bezt og umgekkst
hann daglega. Athuganatima-
bilið var þrjár vikur að meðal-
tali. Að þeim tfma liðnum héld-
um við rannsóknarmennirnir
fund, með hverjum og einum
starfemanni, þar sem allar
spurningar matskerfisins voru
athugaðar i sameiningu og
vafaatriði rædd.
A þessum fundum var líka afl-
að upplýsinga úr sjúkraskrám
einstaklinganna svo sem um
sjúkdómsgreiningu, fæöingar-
dag og ár, stétt foreldra og
greindarvisitölu. Þegar öllum
matskerfum hafði verið safnað
saman, hófst úrvinnsla gagn-
anna I tölvureiknistofu Háskól-
ans.
Sp: Koma fram i rannsókn-
inni hver jar séu orsakir þessar-
ar háu prósentutölu geðveiki
meðal vangefinna á Islandi,
samanborið við, að i Danmörku
kom út úr sambærilegri rann-
sókn að 25% vangefinna þar i
landi eru geðveikir eða þróa
meö sér geðveiki?
Ingunn: Við leitum okki að or-
sökum geöveikinnar i þessari
rannsókn. DIPAB-matskerfið
segir einungis til um hvort við-
komandi einstaklingur hefur
geðveikislega hegðun eða ekki.
Hins vegar segjum við frá þeim
kenningum, sem uppi eru um
orsakir geöveiki, i fræðilega
kaflanum i verkefninu. En við
fengum upplýsingar um orsakir
vangefninnar hjá rannsóknar-
viðföngunum. 38 eða langflestir
i þessum hópi fá orsaka sjúk-
dómsgreininguna: vangefni, en
ekki vitað hvers vegna, heila-
sköddun er greind hjá 26 og 25
fá orsakasjúkdómsgreining-
una: Downs syndrome eöa
mongólisma. Eitt má benda á i
sambandi við greindarmat eða
sjúkdómsgreiningu. Hjá hópn-
um voru aðeins til upplýsingar
um áætlað greindarmat hjá 82,
hinir 39 höfðu ekki verið greind-
armældir en voru samt á stofn-
un fyrir vangefna.
Sp: Kemur þaö fram i rann-
sókninni að fleiri séu vangefnir
úr einni stétt frekar en annarri?
Ingunn: Það kemur I ljós hjá
okkur, að úr stétt 5, sem eru
verkamenn sjómenn og hús-
mæður eru 114 foreldri vangef-
inna barna. Or stétt 1, sem eru
embættismenn, langskóla-
menntaðir menn og sérfræðing-
ar með háskólapróf eru aðeins 9
foreldri. Þetta er það sem kem-
ur fram hjá okkur en þaö þarf
viðtækari könnun til að hægt sé
að draga einhverja ályktun
hvað þetta varðar.
Sp: Ég veit til þess að i Svi-
þjóð var i gamla daga litið á
fæðingu vangefins barns sem
refsingu guðs og það eimir vist
ennþá eftir af þessari hjátrú
þar. Komuð þið auga á eitthvað
sambærilegt?
Ingunn: Við komum ekki
auga á að svo sé. Hins vegar
virðist það svo.sem þjóðfélagið
hafi skömm á þessum einstakl-
ingum, þar eð stofnanir fyrir
vangefna eru yfirleitt hafðar
utan við almennt skipulag úr al-
faraleið.
Sp: Hve margir þurfa á sér-
meðferð að halda með tilliti til
geðrænna vandamála og hafa
stofnanir hér á að skipa nægi-
lega fjölmennu starfsliði?
Ingunn: Þriðjungur einstakl-
inganna I rannsókninni þarfnast
sérmeðferöar, með tilliti til geð-
rænna vandamála. Flestar
stofnanir hér fyrir vangefna
hafa hvorki á að skipa nægilega
fjölmennu né nægilega mennt-
uðu starfsliði fyrir þessa ein-
staklinga sem gerir það að
verkum aö þeir fá hvorki nægi-
lega góöa meðhöndlun né nægi-
lega mikla umönnun, þvi of
margir vistmenn eru á hvern
starfsmann.
Sp: Hvað er tíl úrbóta?
Ingunn: Það væri æskilegt að
allar stofnanir fyrir vangefna
hefðu starfandi sálfræðing inn-
an sinna veggja. Þannig er það
viðast hvar erlendis. Sálfræð-
ingurinn ætti ekki eingöngu að
sinna sjúklingnum, heldur
einnig f jölskyldunni sem stend-
ur aö hinum sjúka, þvi þaö hlýt-
ur alltaf að hafa i för með sér
vandamál að eiga vangefið barn
og auk þess geðveikt.
Frh. á bls.S