Tíminn - 05.04.1978, Blaðsíða 10

10
Miðvikudagur 5. aprfl 1978
Að skemmta
sér með
guðunum
leiklist
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
ÖDIPÚS KONUNGUR
eftir
SÓFOKLES
Þýðandi
Helgi Hálfdánarson.
Búningar:
Guðrún Svava Svavarsdóttir.
Leik mynd:
Gunnár Bjarnason.
Leikstjóri:
Helgi Skúlason.
Þjóðleikhúsið frumsýndi fyrir
rúmlega þrem mánuðum griska
harmleikinn ödipús Konungur
efth- Sófokles. Umsögn vor að
þessu sinni er siðbúin, vegna
fjarvistar úr borginni um þær
mundir er leiknum var hrundið
af stað. Þegar svo stendur á vill
það dragast úr hömlu að menn
hafi sig i að skrifa, þegar fjöldi
nýrra viðfangsefna i leiklist sá
dagsins ljós, eins og verið hefur
i vetur eftir jól og nýár.
Ekki þykir samt fært að láta
þetta merkilega verk liggja i al-
gjöru þagnargildi i' blaðinu, þar
sem um er að ræða eitl frægast
verk leikbókmenntanna fyrr og
siðar.
A hinn bóginn má segja sem
svo, aðlitillskaðiséskeður, þótt
svona verk fái ekki um sig
grein, það hefur staðið af sér
allan vind i 2500 ár hvort eð er.
Þjóðleikhúsið og
Ödipús
Það má segja sem svo, að
leikhús hafi öll ákveðnar
skyldur við bókmenntasöguna.
Verkefnavaliðverður að spanna
yfirstórtsvæðii tima ef vel áað
vera.^Telja verður þó, að Þjóð-
leikhusið hafi viðtækari skyld-
um að gegna i þessu tilliti en
önnur leikhús á opinberu fram-
færi. Þvi ber skylda til að sinna
ótal hlutum i verkefnavali, sýna
islenzkleikrit, ný islenzkleikrit,
ný og gömul erlend verk, heims-
fræg verk og sérkennileg verk,
og svona má lengi upþ telja. Ef
þetta er diki gert er verið að
brenna sinu um varptimann og
sumarið verður að mestu án
söngs.
Það er þvi þakkarvert þegar
leikhúsið kemur nú með frægan
griskan harmleik, tveggja og
hálfrar aldar gamlan.
Það er að visu ekki sérlega
eftirsóknarvert fyrir miðasöl-
una, ai við það vinnst tvennt,
við rækjum með þvi skyldur við
upphaf sjálfrar leiklistarinnar
(að flestra mati) og kynnum
um leið eitthvert átakanlegasta
og fegursta bókmenntaverk
allratima,semþar aðauki er til
á voru máli i slikri afbragðsþýð-
ingu að maður á naumast til
nokkurt orð.
I athugasemd þýðanda er
greint nokkuð frá hinum grisku
leikjum og segir þar m.a. á
þessa leið:
„Svo er talið, að hin blómlega
skáldmennt Forn-Grikkja hafi
vaxið til þroska á ströndum
Litiu-Asiu og eyjum Jónahafs á
7. og 6. öld f.Kr. Hetjukviður
Homers eru að sjálfsögðu
ávöxtur langrar og ókunnrar
þróunar, og með Lespeyjar-
skáldunum Alkajosi og Saffó
risljóðræn skáldlist svo hátt, að
fáu verður til jafnað fyrr eða
siðar. Þegar Aþena verður for-
ustuborg hellenskrar menning-
ar, tekur þar að dafna ný grein
skáldskapar, leikritunin, sem i
upphafi var sprottin af fornum
helgisiðum, einkum Bakkos-
ar-blóti. Með furðulega skjótum
hætti skapar sú þróun stórvirki,
sem talin eru meðal hátinda i
bókmenntum allra tima. Leik-
skáldin Æskilos, Sófokles og
Efripides hafa löngum verið
nefnd i sömu andránni og
Shakespeare. Þessi þrjú skáld
voru öll uppi um og eftir 500 f.
Kr. Efnið i leikritum þeirra var
sótt i hinn mikla auð griskra
goðsagna og fornra fræða, og
var jafnan svo á haldið, að
verða mætti áheyrendum til
lærdóms og þroska.
Grisku leikskáldin sömdu
verksiná bundnu máli, sem átti
rætur að rekja til blótsiða með
söng og dansi. Um formsatriði
þykir margt á huldu: en ljóst er
að bragarháttur var að jafnaði
jambiskt hexametur (sex öfugir
tviliðir i ljóðlinu án tilbrigða),
þó að einnig kæmi til annað
bragform, einkum ikór-þáttum.
I leikjum þessum hafði kór
mikilvægu hlutverki að gegna,
ýmist sem þátttakandi i viðræð-
um eða sem nokkurs konar
millileikur, semskýrðiefnið eða
lagði út af þvi, og gat jafnvel
brúað bil i tima, ef svo bar und-
ir, án þess aö stöðva leikinn eða
rjúfa.
Meðal hinna frægustu af
þessum fornu verkum eru leik-
ritin þrjú eftir Sófokles, sem
nefnd hafa verið Þebu-leikiroir,
en þau eru ödipús konungur,
Ödipús i Kólönos og Antigóna.
Þessi þrjú leikrit eru samfelld
að efni, og er þó hvert um sig
sjálfstætt verk, enda eru þau
ekki saman sem reglulegur þri-
leikur (trilogia). Antígóna var
leikin fyrir nokkrum árum á
vegum Leikfélags Reykjavikur
undir stjórn Sveins Einars-
sonar. En ödipús konungurmun
verasá griskurharmleikur sem
hvaðoftast er sýndur nú á dög-
um.
Frá leikritum og leiksviðum
Forn-Grikkja liggur óslitinn
ferill fram til vorra daga. Um
griska leikmennt hefur nokkuð
verið ritað á islenzku, og er þar
fyrst að nefna prýðilegar rit-
gerðir dr. Jóns Gislasonar,auk
hinna vönduðu lausamáls-þýð-
inga hans á mörgum griskum
harmleikjum, sem gerðar eru
beint úr frummáli af fræðilegri
nákvæmni.
Þýðing sú, sem hér er notuð
að þessu sinni, er gerð fyrir
Þjóðleikhúsið til flutnings i
fornlegum ljóðstil. Hún er ekki
gerð úr frummáli, heldur eftir
ýmsum erlendum þýðingum á
bundnu máli og lausu”.
Efni og þýðing
Sagan um ödipús konung er á
þá leið, að hún fjallar um mann
sem er á valdi örlaga. Hann
drepur föður sinn, giftist siðan
móður sinni og á með henni
börn. Hún fyrirfer sér. Hann
stingur úr sér augun.
Þetta kann að þykja harla
einkennilegur söguþráður og út
i hött, svona i stuttu máli,
a.m.k. meðal þjóðar, sem á
varla aðrar og meiri raunir við
að styðjast i lifinu en tóbaks-
hungur og alltof litinn ferða-
mannagjaldeyri. En hvað um
það. í umfjöllun Sófóklesar
verður úr þessu margslungið og
áhrifamikið verk.
Véfréttin iDelfum hafði varað
Lajos nokkurn Þebukonung við
að geta börn, þvi sonur hans
myndi verða honum að bana og
ganga að eiga móður sina.
Þegar konungur svo þrátt
fyrir allt verður fyrir þvi óláni
að eignast son með drottningu
sinni, er ekki um annað að gera
en bera barnið út. Það er heft á
Sófókles
fótum og fengið hjarðmanni til
þess að bera það upp i fjalla-
skörð og skilja það þar eftirá
viðavangi eins og.þá var titt við
útburð barna.
Hjarðmaðurinn fer með
barnið, en brestur kjark til þess
að láta vindinum það eftir að
sálga þvi, svo hann fær barnið i
hendur öðrum hjarðmanni úr
fjarlægu landi, sem þar var
staddur með fé á beit. Sá gefur
barnið öðrum kóngi, sinum
einnig, sjálfum Pólibos i Kor-
intuborg, en bau hiónin voru
barnlaus. Þar elst hvitvoð-
ungurinn upp, og veit ekki
annað en hann sé þeirra eigin
getni sonur. Það var ödi'pus.
Þegar ödipús svo er fullvaxta
maður, heldur hann til Delfa
sem þá var titt um forvitna
menn og fær þau svör, að hann
eigi eftir að verða föður sinum
að bana og giftast sinni eigin
móður. Hann heldur að þarna
sé átt við ,,föður” sinn Pólibos
konung i Korintuborg, og heldur
i öfuga átt til að forðast hin
skelfilegu örlög sem biðu hans,
og þá verður hann fyrir tilviljun
ferðamanni að bana i sjálfs-
vörn, en það var hvorki meira
né minna en Lajos konungur
Þebu, sem var á einhverju
ferðalagi.
Nokkru siðar vinnur hann
pólitiskt afrek og sem erlendur
frægðarmaður fær hann drottn-
ingu þess nýja lands að launum
(móður sfna) og konungdóm i
Þebu. Siðan gerist restin af
harmleiknum, samanber hér að
framan.
ödipús konungur er kænlega
samið verk, jafnvel á nútima-
visu. Stjórnmál og guðfræði
blandast saman og orðfærið allt
er háleitt og auðskilið i senn.
Um þýðingu Helga Hálfdánar-
sonar brestur mann i raun og
veru öll orð. Hún er slikt
snilldarverk i sjálfu sér að mál
vort og tunga er hafið á nýtt
stig.
Að visu hafa sjómenn ekki
neinn frumtexta undir höndum
til þess að styðjast við til þess að
láta segja sér hvað sé hvurs, en
nógum það. Samt vil ég vikja að
aðeins einu orði, orðinu „bófi”.
Það hrynur einhvern veginn úr
hinum samslungna texta. Það
má hafa til athugunar siðar.
Leikgerð
Þjóðleikhússins
Sem áður kom fram, þá leik-
stýrir Helgi Skúlason þessu
verki. Hann velur þá auðskildu
leið, að láta textann bera það
uppisem mest. Sviðið ereinfalt
og aðeins eitt, búningar einfald-
ir og gætt er stillingar á sem
flestum sviðum. Þetta er frjálst
og látlaust spil og hittir i mark.
Maður hverfur ósjálfrátt aftur i
aldir.
Gunnar Eyjólfsson fer með
Framhald á 14. siðu
Dioniosarleikhúsiö i Aþenu eins og þaö lltur nú út.
Fyllingarefni
Húsbyggjendur
Verktakar
Höfum til afgreiðslu alla virka
daga fyrsta flokks sjávarefni til
fyllingar i grunna, brautir og
skurði, bæði harpað og óharpað.
Efnið er ófrosið, hreint og
þjöppunareiginleikar hinir
ákjósanlegustu.
Efnið, sem engan
svíkur
BJÖRGUIM H/F
Sævarhöfða 13, simi 81833.
Húseigendur