Fréttablaðið - 28.10.2006, Blaðsíða 30

28. október 2006 LAUGARDAGUR30
Þ
egar borin eru saman
heildarlaun karla og
kvenna í fullu starfi eru
konur nú með tæp 68
prósent af launum karla
að því er kemur fram í
nýrri viðamikilli rannsókn sem
Capacent vann fyrir félagsmálaráðu-
neytið um launamyndun og kynbund-
inn launamun og kynnt var í seinustu
viku. Í sambærilegri könnun frá
árinu 1994, sem notuð var til viðmið-
unar, voru konur með 65 prósent af
heildarlaunum karla.
Meira en 40 ár eru síðan fyrstu
lögin um jöfn laun karla og kvenna
voru sett. Samkvæmt þeim launum
átti að útrýma kynbundnum launa-
mun á næstu sjö árum eftir setningu
laganna.
Kynbundinn launamunur í töxtum
Formlegt launamisrétti var afnumið
í byrjun sjöunda áratugarins að sögn
Ingólfs Gíslasonar, sviðsstjóra rann-
sóknarsviðs hjá Jafnréttisstofu.
„Allt fram á sjöunda áratuginn sömdu
mörg stéttarfélög um tvo taxta að
sögn Ingólfs. Var annar fyrir karla
og hinn var fyrir konur og unglinga.
„Laun kvenna og unglinga voru
gjarnan um 30 til 35 prósent lægri en
laun karla samkvæmt þessum töxt-
um. Síðan var það skilyrði Alþýðu-
flokkskvenna fyrir stuðningi við Við-
reisnarstjórn Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins að þetta yrði
afnumið. Og það var semsagt gert í
upphafi sjöunda áratugarins.“
Aðspurður um andstöðu við þess-
ar breytingar segir Ingólfur að flest-
um hafi verið orðið ljóst á þessum
tíma hveru mikið óréttlæti fólst í
mismunandi töxtum kynjanna.
„Þetta gerist líka á byltingarára-
tugnum þegar giftu konurnar
streymdu út á vinnumarkaðinn.
Þarna afnemum við hið formlega
launamisrétti. Svo er það hið raun-
verulega launamisrétti sem ætlar að
reynast okkur ansi torsótt. Fólk hélt
að með þessu yrði komið í veg fyrir
launamun en raunveruleikinn hefur
reynst flóknari.“
Ingólfur hefur skoðað hvernig
launamunur kynjanna birtist í skatt-
framtölum. Samkvæmt þeim hefur
jafnt og þétt dregið saman með kynj-
unum seinasta áratuginn allt til árs-
ins 2004 en þá átti sér stað stöðnun.
„Þegar farið er að rýna nánar í þetta
þá heldur áfram að draga saman í
launum þeirra sem eru giftir eða í
sambúð. En hins vegar eykst gífur-
lega munur á tekjum ógiftra karla og
ógiftra kvenna. Hluti af skýringunni
á þessari stöðnun er að launamunur-
inn jókst úti á landi en minnkaði á
höfuðborgarsvæðinu. Og það er sama
hvar þú drepur niður fæti. Staðan er
einfaldlega sú að það er betra fyrir
konur að vera á höfuðborgarsvæð-
inu, alveg sama hvort það er miðað út
frá launamun, viðhorfi eða menntun.
Enda eru konur þar fleiri og meðvit-
aðri um þetta.“
Ingólfur segir merkilegt að hugsa
til þess að þegar launamunur var
bundinn í mismunandi taxta voru
konur með um 65 til 70 prósent af
launum karla sem er svipaður munur
og birtist í dag samkvæmt skattfram-
tölum. „Að vísu fengu konur á þess-
um tíma mikið minna greitt fyrir
jafnlangan vinnudag og skattfram-
tölin taka náttúrulega ekki tillit til
vinnutíma. En ef maður grófreiknar
vinnutímann inn í skatttölurnar með
því að deila honum upp í atvinnutekj-
ur þá eru konur með um 75 prósent
af launum karla.“
Kynbundinn launamunur
í sérsamningum
Miklar breytingar hafa orðið frá
árinu 1994 á því hvernig laun og kjör
eru ákveðin. Árið 1994 fengu um 85
prósent kvenna greidd laun eingöngu
samkvæmt taxta stéttarfélags og um
60 prósent karla. Gífurleg aukning
hefur orðið á sérsamningum á milli
starfsfólks og vinnuveitenda síðan
og er það fyrirkomulag nú orðið jafn
algengt og að einungis sé um greiðsl-
ur samkvæmt taxta stéttarfélags að
ræða.
Langstærstur hluti þeirra sem eru
á sérsamningum er á svokölluðum
fastlaunasamingum þar sem þeir eru
með ákveðna upphæð fyrir sína
vinnu, burtséð frá lengd vinnutíma,
að sögn Guðrúnar Andreu Jónsdótt-
Afnám kvennataxta breytti litlu
Fram á byrjun sjöunda áratugarins var kynbundinn launamunur bundinn í taxta stéttarfélaga og voru konur þá með um 65 til
70 prósent af launum karla. Rúm 40 ár eru síðan fyrstu lög um jöfn laun kynjanna voru sett. Í dag eru konur með tæp 68 prósent
af heildarlaunum karla. Sigríður Dögg Guðmundsdóttir skoðaði launamun samkvæmt töxtum og fastlaunasamningum.
Staðan er ein-
faldlega sú að
það er betra
fyrir konur að
vera á höfuð-
borgarsvæð-
inu, alveg
sama hvort
það er miðað
út frá launa-
mun, viðhorfi
eða menntun.
INGÓLFUR GÍSLASON

SVIÐSSTJÓRI
RANNSÓKNARSVIÐS
HJÁ JAFNRÉTTISSTOFU
JAFNRÉTTI KRAFIST Á SKÓLAVÖRÐUHOLTI Konur söfnuðust saman á Skólavörðuholti og gengu síðan fylktu liði niður á Ingólfstorg þar sem fimmtíu þúsund konur fögnuðu saman Kvennafrídeginum í fyrra.FRÉTTABLAÐIÐ/HEIÐA
ur, rannsóknarstjóra hjá Capacent,
sem stýrði fyrrgreindri rannsókn.
„Þegar við skoðum mun á körlum
og konum sem eru með fastlauna-
samninga virðist vera ennþá meiri
launamunur þar. Því hefur maður
áhyggjur af hvort verið sé að festa
kynbundinn launamun inni í þessum
fastlaunasamningum,“ segir Guðrún
Andrea. Af þeim sem eru með fast-
launasamninga eru konur með nítján
prósent lægri laun heldur en karl-
menn. En þar sem ekki er um slíka
samninga að ræða er launamunurinn
þrettán prósent.
Guðrún Andrea segir erfitt að meta
hvað skýri þennan mikla launamun í
fastlaunasamningum. „Það er búið að
taka þarna inn meira af aukagreiðsl-
um sem hafa kannski verið meira dul-
búnar hingað til. Karlarnir hafa verið
að fá meira af aukagreiðslum en kon-
urnar. En það virðist sem það sé bara
búið að festa það inni í fastlaunasamn-
ingum. Ein skýringin getur líka verið
að konurnar geri minni kröfur og fari
fram á lægri laun í upphafi þegar þær
eru að ráða sig. Þá er erfitt fyrir þær
að taka einhver stökk til þess að jafna
þann mun sem skapast.“
Guðrún Andrea segir erfitt að nota
vinnutímann og vinnuframlagið
almennt til skýringar og nauðsynlegt
sé að gera úttekt á fastlaunasamning-
um. „Þegar það er verið að semja í
fastlaunasamingum er náttúrulega
líka verið að reyna að semja um tiltek-
inn vinnutíma en hann er ekki skráður
neins staðar.“ Guðrún segist verða vör
við ákveðinn tvískinnung varðandi
fastlaunasamningana. „Það er alltaf
sagt að í fastlaunasamningum sé verið
að greiða fyrir ákveðin verkefni. Og
svo þegar farið er að spyrja af hverju
konurnar eru samt með lægri laun en
karlar og hvort þær séu ekki að klára
sín verkefni er því svarað að karlarnir
vinni nú alltaf meira.“
Launamunur kynjanna er yfirleitt
minni þegar fast er farið eftir töxtum
stéttarfélaganna, að sögn Guðrúnar
Andreu en bara ef fólk raðist á sama
stað í launaþrep. „Það er ákveðin til-
hneiging sem við vitum um að konurn-
ar raðist lægra. Enda sjáum við að það
er meiri launamunur hjá þeim sem
eru í láglaunastörfunum sem fá oftar
greitt samkvæmt taxta stéttarfélag-
anna og kjarasamningum. Það virðist
vera að karlar raðist hærra í þeim
störfum sem getur skýrst af því að
karlar hafi önnur starfsheiti en konur
og raðist af þeim sökum hærra þó að
um sambærilega vinnu sé að ræða.
Það þyrfti að skoða innihald starfanna
og kröfur sem verið er að gera.“
Aðgerðir gegn launamun
Ekki er hægt að benda á neitt sér-
stakt atriði sem gert hefur verið sér-
staklega með kynbundinn launamun í
huga að sögn Ingólfs. „Ég hugsa að
allir yrðu glaðir ef hægt yrði að benda
á sérstaka aðgerð sem myndi leysa
þetta en ég sé ekki neina svona hand-
aflsaðgerð sem gæti leyst þetta fyrir
vinnumarkaðinn í heild.“
Ingólfur sér fyrir sér að menntun-
arbylting kvenna muni smátt og smátt
breyta þessu. „Í þessari könnun Capa-
cent sér maður að það hefur orðið
mikil viðhorfsbreyting meðal kvenna
til vinnu sinnar. Þær líta ekki lengur á
þetta sem svona hobbí milli barneigna
heldur sinna sínum starfsframa á
vinnumarkaðnum. Það kemur að öllum
líkindum til með að hafa jákvæð áhrif.
Jafnframt fjölgar jafnt og þétt þeim
fjölskyldum þar sem konan þénar
betur en karlinn og er hlutfall þeirra
fjölskyldna komið upp í 20 prósent á
landinu og 23 prósent bara á höfuð-
borgarsvæðinu. Þannig eru í raun
færri og færri karlar sem eru megin-
fyrirvinna heimilsins sem ætti líka að
hafa jákvæð áhrif. Fæðingarorlof
karla mun líka hafa jákvæð áhrif ein-
faldlega vegna þess að fjölskyldu-
ábyrgð kynjanna kemur til með að
jafnast. Svo geta vinnustaðir gert það
sem SPRON hefur verið að gera. Þar
er farið árlega yfir launamálin með
það sérstaklega í huga að skoða hvort
munur sé á launum kynjanna og það
þá leiðrétt ef svo er.“ SPRON var í
seinustu viku úthlutað jafnréttisverð-
launum jafnréttisráðs fyrir árið 2006.
„Það sem er svekkjandi í þessu öllu
saman er að vinna að framgangi máls
sem enginn er á móti en samt gerist
ekki neitt. Það segir manni hvað þetta
er gríðarlega flókið mál og erfitt.“ ■