Tíminn - 02.03.1979, Qupperneq 9

Föstudagur 2. mars 1979
9
Stefán Valgeirsson alþingismaður:
Óska félagasamtök
eftir lögboðinni
kosningatilhögun?
Stefán Valgeirsson alþingismaOur.
1. umræðu um frumvarp
Finns Stefánssonar (A) um
beinar kosningar til stjórnar I
Sambandi isl. samvinnufélaga
var fram haldið fyrir skömmu.
Stefán Valgeirsson (F)flutti
itarlega ræðu við það tækifæri
sem hér fer á eftir.
Fjölmiðlarnir hefðu
mest áhrif
Frumvarp það sem hér er til
umræðu er um það eitt, að
stjórn Sambands isl. samvinnu-
félaga skuli kosin beinni kosn-
ingu, sem fram fari samtimis i
öllum aðildarfélögum sam-
bandsins. En fram aö þessu
hefur sambandsstjórn verið
kosin á aðalfundi Sambandsins
allt frá þvi að það var
stofnað. Ekki kemur fram i
frumvarpsgreininni, hvernig
fyrirkomulag kosninganna eigi
að vera. Þetta frumvarp er fyrir
margra hluta sakir athyglis-
vert, og ekki siður rök-
stuðningurinn fyrir þvi, sem
fram kemur i greinargerðinni,
sem fylgir frumvarpinu. Ekki
getur hjá þvi farið, aö ýmsar
spurningar komi upp i hugann,
þegar þetta mál er skoðað, en
áður en ég ræði það frekar vil ég
lesa hluta upp úr greinargerð-
inni:
„Núgildandi lög um sam-
vinnufélög eru við þessar
breyttu aðstæður mjög ófull-
nægjandi orðin. Skortir einkum
á, að almennum félagsmönnum
séu tryggð nægileg áhrif á
stjórn Sambandsins og sam-
bandsfyrirtækjanna, sem þó
óumdeilanlega er réttur þeirra.
Skalþettaskýrt meö því að taka
dæmi af réttindastöðu félags-
manns I venjulegu deildaskiptu
kaupfélagi. Félagsmaðurinn
neytir félagsréttinda sinna á
deúdarfundi, þar sem kosnir
eru fulltrúar til setu á aðalfúndi
kaupfélagsins. A aðalfundi
kaupfélagsins eru kosnir aðrir
fulltrúar, sem fara á aðalfund
Sambandsins. A aðalfundi Sam-
bandsins eru stjórn Sambands-
ins kosinog hún ræður sföan for-
stjóra og framkvæmdastjóra og
skipar framkvæmdastjóra.
Þessir aðilar munu siðan skipa i
stjórnir samstarfsfyrirtækj-
anna.
Það sést af þessari upptaln-
ingu, að milliliðir eru margir
milli hins óbreytta félagsmanns
og hinna æðstu stjórnenda og
nánast ómögulegt fyrir félags-
manninn að koma fram áhrif-
um. Þessu eru mikilvægt að
breyta og er þvi gerö i þessu
frumvarpi tillaga um, aö teknar
Gunnlaugur Finnsson hefur
tekiö sæti á Alþingi i fjarveru
Steingrims Hermannssonar
landbúnaöar- og dómsmálaráö-
herra, sem er erlendis.
verði upp beinar kosningar i
stjórn Sambandsins. Með þvi
móti er komið á beinum
ábyrgðartengslum milli félags-
manna og stjórnarinnar og lýð-
ræði þar með stóraukið”. Til-
vitnun lýkur.
Flutningsmenn þessa frum-
varps segja, að tilgangurinn
með flutningi þess sé að auka
lýðræðið i samvinnufélögum.
Þeir telja sig ná þessu mark-
miðimeðþvieinu að gera öllum
félagsmönnum, hvar sem þeir
kunna að búa á landinu, kost á
að kjósa beinni kosningu i sam-
bandsstjórn. Meö þessu móti er
búið að tryggja nægileg áhrif
hvers félagsmanns á stjórn
Sambandsins aö sögn flutnings-
manna. Annað þarf ekki til að
koma að þeirra dómi. En skyldu
nú komast á persónuleg tengsl á
milli einstakra félagsmanna og
stjórnar Sambandsins með þvi
að taka upp beina kosningu? En
þvileggja þeir þá ekki einnig til,
að stjórnir kaupfélaganna séu
kosnar með þessum hætti'?Fé-
lagsmenn þeirra hvers um sig
ættu að þekkja persónulega fé-
lagsmenn þess kaupfélags, sem
þeir eru meölimir i og gætu
a.m.k. frekar gert sér grein
fyrir hvers megi vænta af
hverjum og einum i félagsstörf-
um heldur en þegar um er aö
ræða að kjósa stjórn Sambands-
ins, þar sem mjög fáir af félags-
mönnum, sem búa viðs vegar
um allt land geta þá ekki vegna
persónulegra samskipta og
eigin kynna gert sér grein fyrir,
hvers megi vænta af þeim i
stjórnarstörfum og er þvi ekki
hætta á þvi, að með slikri breyt-
ingu myndi engan veginn nást
það markmið, sem flutnings-
menn segjast ætla að ná með
þessari breytingu, að auka áhrif
hins almenna félagsmanns I
stjórn Sambandsins. Liklegt, er
aö ef stjórnarkjör Sambandsins
færi fram með þeim hætti, sem
frv. gerir ráð fyrir, þá myndu
það veröa fjölmiðlarnir, sem
mest áhrif heföu á það, hverjir
kosningu hlytu hverju sinni.
Menn geta auðvitað deilt um,
hvort með slikri breytingu sé
horfið til lýðræðislegra
Lagafrumvörp rikisstjórnar-
innar um timabundið ollugjald til
fiskiskipa annars vegar og um
breytingu á lögum um útflutn-
ingsgjald af sjávarafuröum hins
vegar komu til umræöu i neöri
deild i gær eftir afgreiöslu efri
deildar.
Er sjávarútvegsráöherra
Kjartan Jóhannsson mælti fyrir
frumvarpinuum oliugjaldiðsagði
hann m.a.:
„Frumvarp það, sem hér er til
fyrstu umræöu, gerir ráð fyrir
2,5% álagi áfiskverð til útgerðar
eingöngu og er þannig þáttur i
ráðstöfunum til þess að snúast við
þeim vanda, sem þessi stórfellda
stjórnarhátta eða ekki.
Teygjanlegt hugtak
En þá getur komið upp I hug-
ann sú spurning, hvers konar
lýðræði er verið að tala um. Það
virðist vera orðið teygjanlegt
hugtak. En ef við gerum ráð
fyrir að breyting sú á kosningu i
sambandsstjórn, sem þetta
frumvarp felur i sér, sé spor til
lýðræðislegra stjórnarhátta og
flutningsmenn trúi þvi a.m.k.,
að svo sé, hvers vegna leggja
þeir ekki einnig til að viðhaft sé
sams konar fyrirkomulag við
kosningu í öll önnur félög,
stjórnmálasamtök og einnig I
stjórnir stjórnmálaflokkanna?
Þarf ekki að auka lýðræðislega
stjórnarhætti viðar en hjá Sam-
bandi isl. samvinnufélaga? Þvi
leggja þeir ekki einnig til að
stjórnarkjör fari fram með
þessum hætti i öllum stéttarfé-
lögum og i stjórn Alþýðusam-
bands Islands, kjördæma-
stjórnir og i stjórnir stjórn-
málaflokkanna? Sem sagt, upp
sé nú tekin þessi regla um aö
allt stjórnarkjör hvernig sem
félögin eru og hvort sem um
smáar einingar eða um fjölda-
hreyfingu sem nær yfir allt
landiðer að ræða. Ég vil spyrja
flutningsmenn sérstaklega að
þvi, hvort þeir munu ekki beita
sér fyrir þvi, að þessi regla
verði yfirleitt tekin upp við
stjórnarkjör hinna frjálsu fé-
laga.
Lýðræði aukið með
frelsisskerðingu
Ég vil vekja athygli á þvi að
stjórnarkjör I samvinnufélög-
unum fer fram með sama hætti
og i flestum félögum i landinu
ogef breytingu á aö gera I þessu
efni hlýtur að vera eðlilegt, að
það sama sé látið ganga yfir
alla. Það er lika þess vert að
leiða hugann að þvi, hvort eðli-
legt sé og æskilegt, aö löggjaf-
inn taki sig til og ákveði með
lagaboði með hvaða hætti
stjórnarkjör eigi að fara fram i
hinum ýmsu frjálsu félögum i
landinu. Er það nú alveg vist, að
með þvi móti sé verið að auka
hækkun oKuverös veldur Islensk-
um sjávarútvegi.
Hækkun gasoliuverös úr kr.
57,50 I 68,90 á litra veldur
kostnaðarauka hjá fiskiskipaút-
gerð um 2.000 m.kr. á heilu ári.
Auk þess munu aðrir kostnaðar-
liöir, t.d. veiðarfæri, væntanlega
hækka i kjölfar oliuveröhækk-
unarinnar. Jafnvel þótt nú sjáist
þess nokkur merki, að oliuveröið
sé á niðurleið, þá er engu aö siöur
ljóst, að sú hækkun oliuverðs úr
kr. 57,50 i kr. 68,90 á hvern litra,
sem þegar er komin fram er of
viða stórum hluta fiskiskipafiot-
ans. Óvissan i oliuviðskiptum
gerir það að verkum, aö ekki
lýðræðiö i landinu. Sumir virð-
ast vilja auka lýðræðið með þvi
aö takmarka frelsið, en getur
þetta farið saman? Hins vegar
er það mjög áhugavert verkefni
að taka til athugunar með hvaða
hætti er hægt að auka raunveru-
legt lýðræöi i landinu á sem
flestum sviðum, minnka að-
stöðumuninn eftir þvi sem kost-
ur er á öllum sviðum. En þar á
ég við raunverulegt lýðræöi og
réttlæti.
Aö siðustu vil ég leggja eftir-
farandi spurningar fyrir fram-
sögumann: Hefur hann gert
könnun á þvi, hvort áhugi sé
fyrir þvi hjá samvinnumönnum
að taka upp það kosningafyrir-
komulag, sem felst i þessu
frumvarpi, bæöi er varðar
kaupfélögin og i sambands-
stjórn? Hefur verið gerð könnun
á þvi i verkalýösfélögunum að
taka upp slikar kosningar i
landshlutasambönd og viö
stjórnarkjör hjá Alþýöusam-
bandi íslands? Og hvað um
stjórnmálaflokkana, t.d. Al-
þýöuflokk, já og aðra flokka
einnig? Er ekki rétt að kanna
hug þeirra um að setja það í lög,
hvernig kosningar skulu fara
fram á þeirra vegum, I meiri
háttar trúnaröarstöður a.m.k.?
Það væri fráleitt aö setja lög að-
eins um stjórnarkjör hjá Sam-
bandi ísl. samvinnufélaga. Ef
rétt er talið að lögfesta það
hvernig stjórnarkjör i frjálsu
félagi eigi aö fara fram. Þá
hlýtur sUkt lagaákvæði að eiga
að ná tíl allra slikra félaga, og
þá óska ég eftir að þetta frum-
varp verði sent til umsagnar
verður metíð með vissu, hvort
verðhækkun sú, sem oröiö hefur,
er timabundin eöa varanleg.
Hlutaskiptaákvæði kjarasamn-
inga sjómanna og útvegsmanna
gera þaö aö verkum, að ekki er
unnt að mæta kostnaöarauka af
þessu tagi með hækkun almenns
fiskverðs án þess að hlutir sjó-
mannahækkium leiö. Þettaþýðir
einfaldlega,aö tilþess aökoma til
skila fjármunum til aö standa
undir íokrónaolluhækkun þarf aö
óbreyttu 17 króna tekjuauka hjá
útgerðinni. Forystumenn sjó-
mannasamtakanna hafa lýst þvi
yfir, aö þeir vilji ekki hagnast á
þvi óhappi, sem oliuveröhækkun-
in er fyrir þjóöina. Fullt samráð
hefur verið haft viö sjómanna-
samtökin um þetta mál og láta
þau óátalið að timabundið oliu-
gjald af þvi tagi, sem lagt er til i
1. gr. þessa frumvarp6 og er
meginefni þess, verði á lagt.
öllum félögum I landinu, svo
sem öllum stéttarfélögum,
kaupfélögum, æskulýðsfélög-
um, st jórnm ála flok kum
o.sv.frv. og þeir spurðir að þvi
hvort þeir æski þess, aö lögfest
verði að stjórnarkjör fari fram i
öllum félögum og samböndum
þeirra, hverju nafni, sem þau
nefnast, meö þeim hætti, sem i
þessu frumvarpi felst og hvort
þau telja slikt stjórnarkjör muni
auka lýðræðislega stjórnarhættí
i þeirra félögum á einhvern
hátt, hverjir séu kostirnir með
sliku kjöri og hverjir séu kost-
irnir meö sliku kjöri og hverjir
annmarkarnir séu. Og er þá
ekki rétt aö taka upp hlutfalls-
kosningar, t.d. i stéttarfélög-
um? Mér virðist menn greina á
um það, hvort kosningafyrir-
komulag.sem þar viðgengst, sé
nægilega lýðræöislegt og heyrt
hef ég það all viöa, að þar ætti
að taka upp skilyrðislaust hlut-
fallskosningu. Það væri mjög
æskilegt að fá umsagnir um það
atriði frá hlutaðeigandi aðilum,
hvortþeir viljiekki breyta til og
taka upp lýðræðislegra kosn-
ingafyrirkomulag, þ.e.a.s. hlut-
fallskosningar.
1 frumvarpsgreininni er gert
ráð fyrir, að fram fari árlega
stjórnarkjör I stjórn Sambands-
ins. Er ekki rétt að leiða hugann
að þvi enn fremur, hvort þaö
yrði ekki nokkuð viðamikið aö
láta kjósa árlega meö þeim
hætti eins og lagt er til i frum-
varpinu og vilja ekki alþingis-
menn athuga það nánar a.m.k.
áður en slikt fyrirkomulag
verður lögfest hér á Alþingi.
Þessi afstaöa er á þvi byggö, að
oliuhækkunin kunni að vera tima-
bundin og ákvæðin um oliugjald
verði endurskoðuö, þegar á árið
liður. Fulltrúar sjómanna and-
mæla hins vegar ákvæöi 2. gr. um
1,0% frádrátt frá söluverðmæti
við landanir erlendis og benda á,
aö útvegsmenn fái 1% lækkun út-
flutningsgjalda af söluverðmæti
erlendis skv. þvi frumvarpi sem
flutt er jafnhliöa þessu og ég vik
nánar aö siðar.
Frumvarp þaö, sem hér er
flutt, hefur einnig veriö kynnt
Landssambandi islenskra út-
vegsmanna og samtökum fisk-
vinnsluaðila, og geta þeir i
meginatriðum fallist á þessar
tillögur, en benda á aö mildlvægt
sé aö frádráttur skv. 2.gr. veröi
helst meiri eöa a.m.k. svo hár
sem hér er lagt til, til þess að
skiptakjör við landanir erlendis
Framhald á bls. 8
Lúðvík skammar undirráðherra sína:
Standa að frumvarpi
sem skerðir samninga
sj ómanna