Fréttablaðið - 17.12.2006, Blaðsíða 12

greinar@frettabladid.is
Lausnarorðið er frelsi
Margir halda að þeir sem berjast fyrir minnkandi ríkisafskiptum og lægri
sköttum séu að bjóða upp á einhverjar
„lausnir“. Þetta er misskilningur sem er
þveröfugur við hitt sem rétt er. Frjáls-
hyggjumenn boða engar lausnir. Þeir vilja
bara samfélag þar sem þeir sem hafa
lausnirnar fá frelsi til að prófa þær. Slík
er ekki raunin þegar stjórnmálamenn,
með sköttum og lögum, neyða alla til að samþykkja
sínar lausnir.
Þetta má útskýra með dæmi: Frjálshyggjumenn
vilja að rekstri skóla verði komið á hinn frjálsa mark-
að (og að skattar lækki og hamlandi skilyrðum og regl-
um á rekstri skóla fækki). Þetta þýðir samt ekki að
frjálshyggjumenn sem lýsa þessari skoðun sinni hafi
nokkuð vit á rekstri skóla eða menntun nemenda yfir-
leitt. Frjálshyggjumenn vilja einfaldlega að skólakerf-
inu sé komið í hendur þeirra einstaklinga sem kunna
að bjóða upp á góða menntun á hagstæðum kjörum, og
að foreldrar komist í stöðu kröfuharða neytandans
sem getur beint viðskiptum sínum þangað sem þeim
er mætt.
Allt tal um „lausnir“ frjálshyggjumanna er þess
vegna tómt tal. Þótt frjálshyggjumenn, eins og aðrir,
hafi oft ákveðnar hugmyndir um hvernig á að gera hitt
og þetta þá er ekkert heilagt við uppástungur þeirra.
Einstaklingar á hinum frjálsa markaði
finna lausnir sem virka með því að prófa
sig áfram í samkeppni við aðra, og á end-
anum verða þær hagkvæmustu og bestu
ofan á. Undantekningalaust uppfylla slík-
ar lausnir kröfur neytenda enda væri
enginn rekstrargrundvöllur fyrir þeim
öðruvísi. Þeir sem uppfylla ekki kröfur
neytenda fara á hausinn.
Þessu er þveröfugt farið þegar rekstur
er í höndum hins opinbera. Opinber fyrir-
tæki fara ekki á hausinn á meðan ríkis-
valdið hefur vald til að innheimta skatta.
Illa rekin ríkisfyrirtæki og -stofnanir þrífast eingöngu
í umhverfi sem hið opinbera heldur hlífiskildi yfir.
Þótt dæmi séu um vel rekin ríkisfyrirtæki þá eru þau
undantekningar frá reglunni. Vel rekin ríkisfyrirtæki
eiga að einkavæðast og fá frelsi til að sanna sig á
hinum frjálsa markaði. Þau eiga að fá að vera laus
undan endalausri afskiptasemi stjórnmálamanna sem
hafa engra persónulegra hagsmuna að gæta í rekstri
þeirra. Illa rekin fyrirtæki, hvort sem þau eru í eigu
ríkis eða einkaaðila, eða að fá að fara á hausinn. Neyt-
endum öllum væri gerður stór greiði með því.
Frjálshyggjumenn segja gjarnan að lausnarorðið
sé frelsi. Sjálfar lausnirnar hafa þeir hins vegar ekki.
Þær finnast af fólki sem dýfir hönd í kalt vatn og próf-
ar hæfileika sína og hugmyndir á hinum frjálsa mark-
aði.
Höfundur er stjórnarmaður í Frjálshyggjufélaginu
og starfar sem verkfræðingur í Danmörku
Það er ekki oft sem ég sé ástæðu til að hrósa þingmönn-
um Samfylkingarinnar, en það er
sjálfsagt að gera það þegar það á
við. Beiðni þeirra um skýrslu um
fátækt barna var góð, því
auðvitað eiga að liggja fyrir
töluleg gögn um þetta mikilvæga
mál. Stjórnvöld verða að reyna að
meta með reglulegum hætti
hversu mörg börn búa við fátækt,
hvaða þjóðfélagshópar þurfa á
mestri aðstoð að halda og hvernig
best er að veita aðstoð til þeirra
sem á henni þurfa að halda. Í
skýrslu forsætisráðherra um
fátækt barna og hag þeirra
kemur fram að gagnasöfnunin og
úrvinnsla gagna hafi verið mjög
tímafrek vegna þess að um var að
ræða frumvinnslu. Það má vænta
þess að framvegis verði um
reglubundna mælingu að ræða og
þannig fengið mat á það hvernig
okkur gengur að berjast gegn
fátækt í landinu, einkum fátækt
barna.
Vandi er að mæla fátækt,
þannig að hægt sé að nota slíka
mælingu að gagni. Ýmsir mæli-
kvarðar eru til og enginn einn er
algildur. Það er hægt að rífast
endalaust um slíka mælikvarða,
gagnsemi þeirra og nákvæmni. En
það er ekki hægt að deila um það
að það er til fátækt í okkar samfé-
lagi rétt eins og í öðrum. Það er
hvorki hægt að reikna fólk til
fátæktar né frá henni og fátækt er
sár fyrir þá sem við hana búa,
hvað sem öllum opinberum mæli-
kvörðum líður. Það má vissulega
finna ýmislegt að aðferðinni sem
beitt er til að mæla fátækt barna í
skýrslu forsætisráðherra en það
breytir ekki því að samkvæmt
henni má ætla að 6,3% íslenskra
barna hafi verið innan fátæktar-
marka árið 2004. Full ástæða er til
þess að taka þá niðurstöðu alvar-
lega. En það er jafnframt ástæða
til að skoða hvað hefur verið gert
til að lækka þetta hlutfall frá árinu
2004 og eins er nauðsynlegt að
hafa í huga aðrar niðurstöður sem
finna má í skýrslunni.
Í fyrsta lagi kemur það fram í
skýrslunni að ef ekki kæmu til
aðgerðir í skatta – og bótamálum
myndi fátækt barna mælast yfir
12%. Barnabætur leika stórt hlut-
verk í því að ná þessu hlutfalli
niður um helming. Það skiptir því
miklu máli að frá árinu 2004 hafa
barnabætur verið hækkaðar mjög
mikið sem og tekjuskerðingar-
mörk barnabótanna. Þessar
aðgerðir skiptir miklu máli og
þegar hún verður öll kominn til
framkvæmda þá er ekki vafi á því
að hlutfall barna sem býr við
fátækt mun lækka verulega.
Í öðru lagi er sú staðreynd leidd
fram í skýrslunni að aukinn kaup-
máttur allrar þjóðarinnar á árun-
um 1994 til 2004 hefur leitt til þess
að reiknuð fátæktarmörk hafa
hækkað um allt að 50% á þessu
tímabili. Árið 1994 bjuggu 6%
barna við fátækt samkvæmt þess-
ari mæliaðferð. Tíu árum síðar er
hlutfallið óbreytt en hagur þeirra
sem minnst eiga hefur batnað
umtalsvert. Fyrir þá sem hafa úr
minnstu að spila er þetta kannski
mikilvægast. Hvort sem fátækt er
mæld með þessari aðferðinni eða
hinni þá hlýtur það að skipta mestu
máli að þeir sem eru fátækir hafi
nú úr meiru að spila en fyrir 10
árum síðan. Þessi staðreynd dreg-
ur hins vegar ekkert úr mikilvægi
þess verkefnis að berjast áfram
gegn fátækt, en það er mikilvægt
að átta sig á þessu. Mæliaðferðin
sem stuðst er við felur í sér þá
skekkju ef svo má að orði komast
að þó allri þjóðinni vegni vel, þó
tekjur allra hækki verulega á
ákveðnu tímabili, þá mælast jafn
margir fátækir áfram. Þetta
skekkir til dæmis allan alþjóðleg-
an samanburð.
Í þriðja lagi var jákvætt að sjá í
þessari skýrslu að samfélagið
okkar virðist hafa þann mikla kost
að barnafjölskyldur festast ekki í
fátækt. Hópurinn sem mældist
fátækur árið 2000 var skoðaður
sérstaklega og síðan kannað
hversu margar fjölskyldur sem
voru í þeim hópi það ár voru það
ekki árið 2004. Í ljós koma að ¾
þeirra fjölskyldna sem töldust
fátækar árið 2000 voru það ekki
lengur árið 2004. Hörmulegt hefði
verið ef það væri svo í okkar sam-
félagi að fátækar barnafjölskyld-
ur ættu engan möguleika á því að
vinna sig út úr fátækt.
Skýrslan varpar ljósi á hvaða
hópar barnafólks það eru sem lík-
legastir eru til að búa við fátækt á
hverjum tíma, hún er því gagnlegt
innlegg í baráttunni gegn fátækt í
landinu. Í þeirri baráttu skiptir
miklu að beina aðstoð hins opin-
bera í rétta farvegi þannig að
skattfé nýtist sem best. En mestu
skiptir að efnahagslífið sé öflugt,
atvinnuleysi lágt og að laun og
kaupmáttur vaxi jafn og þétt. Það
ásamt öflugu menntakerfi eru
bestu leiðirnar sem við höfum til
að búa til samfélag þar sem öll
börn hafa jöfn tækifæri í lífinu,
óháð efnahag foreldra þeirra. Að
því marki eigum við að stefna.
Fátækt barna
H
ópur ungra karlmanna fer um og áreitir jafnaldra sína
á almannafæri þangað til þolinmæði þeirra brestur og
orðaskipti leiðast í handalögmál og ofbeldis. Orsökin er
óljós, segir lögregla. Eineltisbragurinn á átökunum blas-
ir við. En við bætist að deiluaðilar eru af tveimur kyn-
þáttum, tala tungumál svæðisins með ólíkum hreim.
Deilan á sér djúpstæðan grunn í kynþáttahatri – rasisma.
Óvild í garð útlendinga er landlæg í Evrópu. Þegar héraðsbönd hins
staða og forna landbúnaðarsamfélags bresta og íbúar fara á flakk um
löndin vex hún hratt ef jarðvegur er frjór: samfélagið hefur um langa
hríð gengist upp í eigin ágæti og sérstöðu fyrir atbeina og orðræðu
þjóðrembumanna og lýðskrumara. Ef hallar á einhvern hóp samfé-
lagsins eykst hættan á að upp spretti aðgangsharðar klíkur sem eiga
það eitt haldreipi í lífinu að þeim séu ein örlög búin í ljósi litarháttar,
lífshátta, menntunarleysis.
Að undanförnu hafa borist hingað upp fréttir af íslenskum karl-
mönnum sem lenda í átökum við danska jafnaldra sína. Stundum rata
slíkar fréttir í fjölmiðla, stundum ekki. Danskt samfélag býr við þær
aðstæður nú að rasismi veður þar uppi. Sömu sögu er að segja í Þýska-
landi, Frakklandi, Póllandi og víðar um Evrópu. Andúðin beinist að
nánast hverjum þeim sem er aðkominn í þessum löndum, jafnvel þó
hann hafi alið þar allan sinn aldur og sé af innflytjendum í þriðja lið.
Landnemaþjóð eins og Íslendingar fer ekkert varhluta af þessu,
jafnvel þó hún reki upphaf sitt til fólksflótta úr þéttbýlum löndum
og eigi bæði keltneskan og norrænan uppruna. Jafnvel þótt hingað
hafi frá alda öðli drifið fólk víða að: Englendinga, Frakka, Hollend-
inga, Norðmenn, Færeyinga, Þjóðverja og gyðinga. Allt það fólk hefur
gengið inn í íslenskt samfélag og auðgað okkar rann. Sumt hefur hald-
ið áfram leit sinni að heimahögum, annað horfið inn í þjóðarbrotin
sem hér settust að í upphafi.
Og á síðari tímum hafa komið hingað menn frá Suðaustur-Asíu,
Serbar, fólk af persneskum stofni og arabískum. Jafnvel þeldökkir
menn, þó rasisminn íslenski standi svo djúpum rótum að rétt hálf
öld sé liðin frá því blökkumönnum var bannaður aðgangur að veit-
ingastöðum í Reykjavík og stjórnvöld óskuðu sérstaklega eftir því
við ameríska herinn, að hér væru ekki þeldökkir menn – og jafnvel
hinir hefðu ekki nema takmarkaðan aðgang um landið sem þeir áttu
að verja.
Fyrir rúmum tveimur áratugum þegar rasistar í Bretlandi svöluðu
lund sinni með því að hella bensíni inn um bréfalúgur fólks sem átti
ættir að rekja til Indíalanda og bera eld að, sagði Salmon Rushdie sem
þá var óþekktur höfundur í heiminum, að vandinn væri ekki þeirra
lituðu: rasisminn væri vandi okkar, þeirra hvítu, heimamanna gömlu
Evrópu. Og enginn gæti leyst þann vanda okkar nema við sjálf.
Og næstu dægrin þegar við höfum hátt um kristið innræti okkar
er þess hollt að minnast að í jólaguðspjallinu er greint frá fæðingu
barns sem er af heimilislausu flóttafólki komið, fólki sem bjó í her-
setnu landi þar sem ríkur rasismi skildi að kynþætti.
Sjálf verðum við að þreifa í vitund okkar eftir þeim hugmyndum
sem ala af sér andúð á öðrum kynþáttum, andúð á öðrum, skilja hvern-
ig við mismunum fólki eftir litarhætti og svokölluðu þjóðerni.
Það er okkur hollt svo við skiljum betur hvernig við mismunum
hvort öðru eftir kyni, aldri og félagslegri stöðu.
Yfirburðir hvíta
kynstofnsins