Fréttablaðið - 25.03.2007, Blaðsíða 78

M
argvíslegir
erfiðleikar
fylgja því að
fæðast af röngu
kyni og fylgir
því oft áralöng
barátta, fordómar, sjálfsvörn og
líkamlegar breytingar. Talað er
um kynáttunarvanda þegar átt er
við skynjun einstaklings á sjálf-
um sér sem karlkyns eða kven-
kyns. Einstaklingarnir geta haft
sterk og þrálát óþægindi í sam-
bandi við líkamlegt kyn sitt,
löngun til að hafa líkama hins
kynsins, óþægindi gagnvart kyn-
hlutverki sínu og óska þess heitt
að aðrir sjái sig í því kyni. Þessi
vandi hefur oft staðið frá því í
æsku en sérstaklega verða ungl-
ingsárin erfið því að þá breytist
líkaminn í karls- eða konulíkama
og um leið er skrúfað fyrir vænt-
ingar um að verða af réttu kyni á
fullorðinsaldri.
Transsexúalismi hefur ekkert
með kynhneigð, kynlíf eða kyn-
hegðun að gera.
Einstaklingar sem fæðast í
röngum líkama verða að ganga í
gegnum margar breytingar, bæði
líffræðilegar og líka breytingar
sem snúa að lagalegri stöðu, til
dæmis breytingu á nafni. Ekki
bætir úr skák að engin lög segja
til um hvernig allar þessar breyt-
ingar eigi að ganga fyrir sig og
virkar það nánast eins og trans-
sexúalistar séu ekki til, eins og
kemur fram í ritgerðinni, hvað
þá að kveðið sé á um rétt þeirra.
Í dag er því verið að fara fram-
hjá lögum eða notast við lög sem
eiga engan veginn við um þetta
fólk, til dæmis lög um afkynjun
og kynferðisofbeldi.
Kynleiðréttingaraðgerð er
áhættusöm. Hjá einstakling-
um sem fara í konu-í-karl að-
gerð er myndaður getnaðarlimur
frá svæðinu umhverfis snípinn.
Svæðið er skorið og losað frá til
að mynda liminn og taugaendum
og næmni haldið við. Limurinn er
oftast svo lítill að ekki er hægt að
stunda samfarir. Aðrar breytinga-
leiðir eru mögulegar en það eru
flóknari aðgerðir.
Hjá einstaklingum sem fara í
karl-í-konu aðgerðir er húð getn-
aðarlimsins notuð til að mynda
leggöng og búið til op fyrir þau.
Snípur er myndaður úr tauga-
endum og húð frá getnaðarlimn-
um. Flestir einstaklingarnir geta
stundað fullnægjandi kynlíf og
kynfærin líta eins út og á líffræði-
legum konum.
Minnst sex Íslendingar hafa
lokið kynleiðréttingaraðgerðum
en aðeins tveir hér á landi, hvor
í sína áttina. Einstaklingur sem
vill fara í kynleiðréttingu þarf að
hafa náð 18 ára aldri og hafa búið
í réttu kynhlutverki í minnst tvö
ár. Kynleiðrétting er algjörlega
í höndum vinnuhóps fimm karl-
kyns lækna sem vinna í sjálfboða-
vinnu.
Læknarnir skilgreina hverj-
ir eru transsexúalistar, hvað það
er að vera kona og karl og hverj-
ir eru tilbúnir til að gangast undir
kynleiðréttingu og fá að gera það.
Í ritgerðinni kemur greinilega
fram að aðgerðirnar byggja á vel-
vilja Landlæknis og læknahóps-
ins enda hvorki lög né formlegar
reglur fyrir hendi sem hægt er að
styðjast við. Vinnuhópurinn fer
eftir dönskum vinnureglum sem
hafa dregist aftur úr í þróuninni.
„Má því ætla að endurskoðun
á reglum og sveigjanleika vinnu-
hópsins hér á landi sé tímabær,“
segir Svandís Anna í ritgerð
sinni.
Kynleiðréttingaraðgerðin er gerð
á spítala. Hér á landi byggist
fyrirkomulagið á góðvild Land-
læknis sem sér til þess að sjúk-
lingurinn fari í og komist í gegn-
um aðgerðina. Kostnaðurinn er
greiddur af Tryggingastofnun
ríkisins. Stofnunin greiðir þó að-
eins fyrir aðgerðina sjálfa, ekki
aðrar aðgerðir sem tilheyra, til
dæmis brjóstastækkunaraðgerð-
ir, og er þannig skemmra á veg
komin en tryggingastofnanir er-
lendis.
Aðeins einn skurðlæknir gerir
leiðréttingaraðgerðir hér á landi
og eru aðgerðirnar ekki nógu
margar til að halda honum við
svo að leitað hefur verið eftir
samstarfi við Danmörku.
Svandís Anna segir að lífið sé
ekki fullkomið þótt leiðréttingar-
aðgerð sé lokið. Lífið geti orðið
einmanalegt og erfitt geti reynst
að vera stimplaður „kynskipting-
ur“, sérstaklega þegar viðkom-
andi skilgreinir sjálfan sig opin-
berlega sem transsexúalista. „En
kjarkurinn sem það fólk sýnir er
ómetanlegur í baráttunni gegn
fordómum og hræðslu,“ segir í
ritgerðinni.
Erlendis hafa komið upp mál
þar sem fólk vill ganga í gegn-
um leiðréttingarferlið án þess
að fara í skurðaðgerð en slík mál
hafa ekki komið upp hér á landi.
Ekki er víst að það væri hægt, til
dæmis þar sem ekki eru til nein
lög eða reglur um nafnbreytingu
þeirra sem ætla að fara í aðgerð
eða þá sem vilja nafnabreytingu
án aðgerðar. „Það er ekki í boði
hér á landi,“ segir Svandís Anna
í ritgerð sinni.
Svandís Anna gerir fordóma
að umtalsefni og segir að fólk sé
dæmt eftir kynferði, til dæmis
þegar þetta fólk sæki um nafna-
breytingu, því að það sé ekki
leyft fyrr en kynfærum hafi
verið breytt. Þá sendi vinnuhóp-
ur lækna bréf um að einstakling-
urinn séu kominn í rétt kynhlut-
verk. Breytingin gerist þá sam-
dægurs.
„Í stað þess að sjá hugrekki
fólks í því að bera utan á sér sinn
innri veruleika er talið að fólk
sé svikult ef það samræmir ekki
kyngervi og kynfæri við það sem
telst „eðlilegt“. Því er ekki að
furða að fólk gangi í gegnum erf-
iðar aðgerðir og langt ferli til að
falla inn í ríkjandi kerfi,“ segir
hún.
Í lagalegu tómarúmi
Einstaklingar sem vilja leiðrétta kyn sitt á Ís-
landi eru í lagalegu tómarúmi og hafa engin
lög eða reglur að styðjast við þegar kyn er
leiðrétt. Svandís Anna Sigurðardóttir hefur
unnið BA-ritgerð um þetta mál. Guðrún Helga
Sigurðardóttir kynnti sér verk hennar og las
um þá erfiðleika sem fylgja því að fæðast í
röngum líkama, hvernig það er leiðrétt og
hvernig staðið er að slíku hér á landi.
Í stað þess að sjá hugrekki fólks í því að bera utan á sér sinn
innri veruleika er talið að fólk sé svikult ef það samræmir
ekki kyngervi og kynfæri við það sem telst „eðlilegt“.