Tíminn - 05.02.1980, Blaðsíða 8

8
Þriðjudagur S. febrúar 1980.
Skirnir.
Timarit hins Islenska bók-
menntafélags
153. ár.
Ritstjdri Ólafur Jónsson.
Reykjavik 1979.
Arsrit sem helgar sig islenskri
sögu og bókmenntum og gefiB er
út af hinu islenska bókmennta-
félagi ætti að vera merkisrit. Og
ekki þarf undan þvi að kvarta að
gengiö sé fram hjá þvi sem mali
skiptir þegar umræðueiru ervabð
i þennan árgang.
Alþýðleg orð
norðan
af Tjörnesi
Fremst i ritinu er alllöng grein
eftir Kristinu Geirsdóttur. Hún
nefnist Fáein alþýðleg orö.
Kristin byrjar og endar ritgerð
sina á þvi aö biöjast afsökunar a
þvi að ræöa opinberlega efni sem
að mestu hafa verið I höndum
lærðra manna og sérþjálfaðra
Það er þó óþarfi. Ritgerð hennar
sómir sér vel i umræðum um
fornar bókmenntir lslendinga.
Þessi ritgerö er skrifuð i áföng-
um, byrjuð 1974 og lokið haustið
1978. Hún er gerð til að mótmæla
þeirri skoðun að fornsögurnar séu
skrifaöar sem hreinn skáldskap-
ur án beinna tengsla viö liðna
sögu
Nú eru fornsögurnar með ýmsu
móti. A ritunartima þeirra voru
skrifaðar sögur sem voru hreinn
skáldskapur. Ekkert var eðli-
legra en einhverjar slikar sögur
væru látnar gerast á Islandi. Þó
Kristin Geirsdóttir
svo væri sannar þaö ekki aö öll
sagnaritun væri af þeim toga.
I þessari ritgerö Kristlnar er
atriði sem undarlega hljótt hefur
verið um. Kristin bendir á aö
vissir menn séu nefndir i fleiri
sögum en einni. Þeir sem skrif-
uðu sögurnar vissu að þessir
menn höfðu veriö til. Þaö bendir
mjög til þessaö um þá hafi geng-
ið munnmæli, þéi aö ekki er lik-
legt að nýsamin saga, þar sem
allar persónur voru tilbúningur
höfundarins, hafi óðara veriö
alþjóö kunn. Um suma þessa
fornmenn er rætt i Sturlungu eins
og kunnar persónur. Það virðist
þvi ekki vera vafamál að af
þessum mönnum fóru sögur svo
aö þeir voru alþjóð kunnir. Hitt er
svo annaö mál aö hve miklu leyti
þessar sögur voru sannar. Þar
hefur auðvitaö ýmsu skeikaö eins
og alltaf og enn á sér stað.
Ýmis teikn eru nú til þess að
„islenski skólinn” hafi lifaö sitt
fegursta og sagnfestukenningin
sé aftur að risa til vegs og virö-
ingar. Grein Kristinar er
skemmtilegt dæmi þess hve
gagnlega ,,kona norður 1 landi,
litt skólagengin og næsta litils
megnug” svoaö notuð séu hennar
eigin orð, getur tekið þátt i um-
ræðu um þessi fræöi. Þaö sannar
m.a. aö þrátt fyrir allt eru þetta
þjóöfræði Islendinga enn sem
komið er.
Upphaf
höfuðstaðar
Hér birtist erindi sem Lýður
Björnsson flutti á aöalfundi bók-
menntafélagsins 1978 um Reykja-
vik er hún var aö verða höfuö-
staöur landsins, en þaö var á
seinni hluta 18. aldar er reynt er
aö efla þar iðnaö og útveg og
helstu höföingjum og stofnunum
landsins er safnað þangaö og i
na«ta nágrenni.
Undarleg er saga Reykjavikur.
Hvaö á að segja um helgisöguna
um öndvegissúlur fyrsta land-
Líklegt og
maklegt
umræðuefni
SKÍRNIR
TJMARIT
HIN5 ISLENSKA BÓKMENNTAFÉLAOS
námsmannsins? Enginn ber
brigður á að hún er fest á bók þeg-
ar Reykjavik er svo ómerkilegur
staður að hún er ekki nefnd á nafn
I Sturlungu. Annars lægi beint við
að segja að þetta væri bara til-
búningur höfuðborginni til dýrð-
ar. Þó vitum við ekki neitt sem
bendi til að nokkur hafi séö fyrir
hvilikur öndvegisstaöur Reykja-
vik yrði.
En hvað sem um þaö er var
eðlilegt aö velja höfuðborginni
stað þar sem gert var þegar fariö
var að leggja grundvöll að höfuð-
staö á 18. öldinni. Lýður tekur
fram þau rök sem til þess lágu.
Og mörg þeirra eru enn í fúllu
gildi.
Jón Sigurðsson
Fjarvera
Jóns
Sigurðssonar
1874
Lúövik Kristjánsson skrifar hér
grein um þaö hvers vegna Jón
Sigurðsson kom ekki á þjóöhátið-
ina 1874.
Lúðvik er allra manna fróöast-
ur um sögu Jóns forseta enda má
segja að verulegur hluti af h'fs-
starfi hans hafi verið að kanna
hana og hefur hann þar leitt
margt i ljós sem öörum var hulið.
Hér leiðir hann ótviræð rök að þvi
að Jón hafi talið hentugast að
ýmsu leyti aö hann kæmi hvergi
nærri þeim hátiðahöldum.
Jóni forseta hafi sárnað að hann
var ekki boðinn á þjóöhátiðina
eins og Benedikt Gröndal segir.
Hins vegar segir Gröndal að Jón
léti ekki á þvi bera. Og hér var
margs aö gæta. Jón fagnaði
stjórnarskránni af þvi hún veitti
Alþingi löggjafarvald og fjárfor-
ræöi og þetta var þannig aö þingiö
þurfti ekki að samþykkja hana.
Þaö var ekki að játast undir neitt.
Hann taldi sjálfsagt að halda á-
fram baráttu fyrir þjóölegum
réttindum og gerði það. En alveg
eins og hann gætti þess að And-
vari meö ritgerð hans um stjórn-
arskrána bærist ekki til islands
fyrr en ef tir hátiðahöldin þar sem
konungi var þakkað o.s.frv. mun
hann hafa taliö hugkvæmt og á-
ferðargott að sjálfur væri hann
laus við þátttöku i þvi öllu saman.
Hann var ákveðinn I þvi aö benda
siðan á vanefndir á fyrirheitum
konungs.
Niðurstaða Lúðvikser þvi harla
nærri þvi sem Páll Eggert segir,
að Jón „gat vart hugsað sér i alla
þá halarófu lofsyngjandi skrum-
ara og skjallara er þar létu
hæst”.
Undarleg pennaglöp eru i þess-
ari ritgerö Lúðviks þar sem seg-
ir: „Friðrik VII. hafði látist og
viö hafði tekið sonur hans Krist-
ján IX”.
Þetta er dæmi þess hvernig
manni geta orðið á mistök gegn
betrivitund. Allir þeir sem komn-
ir eru á efri ár hafa heyrt og séö
svo margt um Glúkksborgarætt
og Aldinborgarætt að þeir vita
þaö, aöættleggurdóútmeð Frið-
Lúðvlk Kristjánsson
rik VIII. og leita þurfti aftur i
aldir til að finna rikiserfingja
enda stóö lengi I þófi um það hver
yrði valinn. Þessi missögn er á-
minning um það, að allt sem
vanda skal skyldu fleiri glöggir
menn lesa yfir en höfundur einn
áður en það fer i prent.
Samanburður
við Sörlaþátt
Forkunnarsýn I Sörlaþætti heit-
ir smágrein eftir Hermann Páls-
Hermann Pálsson
son. Það er dálitil hugleiðing
kringum orö Þórdisar á Mööru-
völlum: „Nú er mikið um sólskin
og sunnanvind og riöur Sörli i
garö’LÞar er vitnað til annarra
dæma úr bókmenntum innan
lands og utan. Um þaö er ekki
margt aö segja.
Jón Thoroddsen
Gleymt skáld
Perlan og blómiö nefnast
nokkrar hugleiðingar um Jón
Thoroddsen yngra og verk hans
eftir Svein Skorra Höskuldsson.
Þetta er merkileg ritgerð og
mjög vel samboðin Skirni. Jón
Thoroddser var svo merkilegur
höfundur aö vel máminnast hans.
A undan ritgeröinni eru birt tvö
kvæði eftir Jón.
Jón Thoroddsen hefur verið
vinsæll almennt meðal skóla-
bræðrasinna og félaga. Ekki þýð-
ir aö spá hvaö hann hefði orðið
heföi honum orðiö lengra lifs auð-
ið. Hann var tvimælalaust efni
bæði i skáld og stjórnmálamann.
Svcinn Skorri Höskuldsson
Sveinbjörn Rafnsson
Og þegar rætt er um brautryöj-
endur á sviði órimaðraljóða hér á
landi sæmir ekki að láta ógetíð
um Jón Thoroddsen og Flugur
hans.
Þessi ritgerð Sveins Skorra
birtir mörg fróðleg umhugsunar-
efni frá æskuárum þeirra sem
urðu áhrifamenn i stjórnmálum
og bókmenntum um miðja öldina.
Samkvæmt
irskum
skrif tabókum
Sveinbjörn Rafnsson skrifar
um kristnitökufrásögn Ara fróða.
Hann segir aö íslendingabók sé
„beinn vitnisburður um þær hug-
myndir sem Ari Þorgilsson, og
væntanlega Teitur ísleifsson,
geröu sér eða vildu gera sér um
kristnitökuna”.
Þessi orö „vildu gera sér” eru
undarleg. Sé frásögnin ekki
heimild um þær hugmyndir sem
mennirnir geröu sér og höfðu eru
þær heimild um hugmyndir sem
þeir vildu gera öðrum. Menn
breyta ekki eigin hugmyndum um
veruleikann þó að þeir segi öðru
visi frá.
Siðan talar Sveinbjörnum „tvi-
eöli frásagnarheimilda I sagn-
fræöilegri heimildaflokkun .
Annars vegar eru þær frásagnir
meösögumann eöahugsandi veru
(súbjekt) að miðli, hins vegar eru
þær beinharður, sögulegur vitnis-
burður um hina hugsandi veru
eða miðlarann”.
Þetta er auövitað mikill lær-
dómur. Svo skilst mér aö Svein-
björn telji að ákvæði þau sum
sem tslendingabók segir aö lög-
fest hafi verið við (cristnitökuna
séu I samræmi við Irskar skrifta-
bækur og muni lýsa handbókum
Ara fróða „i prestsstarfinu til
uppihalds góðum siðum og guðs
kristnii landinu”.Ekkiget ég séð
af þessari frásögn neitt það sem
mæli þvi í gegn að þetta skrifta-
boð eða efni þeirra haf i verið lögö
til grundvallar þeirri löggjöf sem
samþykkt var á Alþingi þegar
kristni var lögtekin.
Ádeila
á málvernd
Þá er komiö aö þeirri ritgerö
sem hér veröa flest orðin höfð
um. Vont mál og vond málfræði
heitir hún og er eftir Gisla Páls-
son. Kallar hann að hún sé um
málveirufræði.
Mér skilst að hér séu dregin
saman rök þeirra manna sem
segja aö litla áherslu beri að
leggja á það að kenna islenskt
mál og alls ekki sporna við þvi aö
það fái að breytast svo sem þvi sé
eðlilegt. En margt er skrýtið i
fræöum þessum og mun nú vikiö
að ýmsu.
Undarlegt virðist það ef ís-
lenskir skólar eiga að leggjakapp
á aðkenna dönsku, ensku, þýsku,
frönsku o.s.frv. rétt, en leggja
enga rækt við islensku og telja
þar öll töluð afbrigði jafngóð.
Minnir sú kenning vissulega á hiö
fornkveöna: Leiðir þykja mér
þeir fuglar sem i hreiður sitt
skita.
Gisli segir að þjóðernisleg mál-
vöndunarstefna hafi komið aö
notum i sjálfstæðisbaráttu þjóð-
arinnar á sinum tima. Þvi er eðli-
legt að spyrja hvað nú sé breytt
svo að málrækt og málvernd hafi
ekki hlutverki að gegna i viönámi
gegn erlendum áhrifum hvort
sem þau eru frá Ameriku, Bret-
landi eða annars staðar frá?
Þá segir Gisli að „öfgar hrein-
tungustefnunnar” hafi leitt til
þess aö „drjúgur hluti lands-