Tíminn - 01.04.1980, Blaðsíða 9

Þriöjudagur 1. april 1980
13
Sofið
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUK
HEMMI eftir
VÉSTEIN LUÐVÍKSSON
(frumsýning)
Leikstjóri:
Marfa Kristjánsdóttir
Leikmynd og bdningar:
Magnús Páisson
Leikhljóö:
Siguröur Rúnar Jónsson.
Lýsing: Daniel Williamsson.
Þaö er oröiö allnokkuö siöan
maöur heyröi þaö eöa las, aö Vig-
dis Finnbogadóttir heföi haft pata
af þvi aö Vésteinn Lúöviksson,
rithöfundur, væri meö nýtt sviös-
verk i ritvélinni, og þaö var ekk-
ert óeölilegt viö þaö, aö Leikfé-
lagiö geröi tilraun til þess aö
tryggja sér sýningarrétt á slíku
vérki. Ber þar margt til.
Vésteinn Lúöviksson nýtur
nokkurs álits umfram jafnaldra
sina, sem bókarhöfundur og leik-
ritaskáld. Einkum þó vegna þess,
aö hann haföi ritaö ágætt leikrit,
Stalin er ekki hér.er Þjóöleikhús-
iö sýndi og hlaut góöar undirtekt-
ir. Þá liggur eftir höfundinn
slangur af skáldritum lika er
hlotiö höföu góöar viötökur.
.Hinugetur maöur á hinn bóginn
ekki litiö framhjá, aö þaö er tals-
verö áhætta því samfara fyrir
leikhús aö sanka aö sér óskrifuö-
um verkum og setja þau á starfs-
áætlun, áöur en þau veröa til.
Þaö getur haft i för meö sér
slæma stööu fyrir leikhúsiö, siöar
meir, ef leikritiö er vont, þvi þá
veröur leikhúsiö aö velja um þaö,
hvort þaö á aö niöurlægja höfund-
inn meö þvf aö neita aö sýna
verkiö, eöa hvort þaö á aö auö-
á sjöunda bekk
mykja áhorfendur, er flykkjast
sparibúnir i leikhúsið á yndislegu
vorkvöldi undir páska, til þess aö
njóta góörar listar.
Þaö er einrtiitt þess konar staöa
er kemur upp meö Hemma, og
þaö er þvi ekki sársaukalaust
fyrir imifjöllunarmenn blaöanna
aö setjast niöur og útskýra graut-
inn.
En viö þvi er vist ekkert aö
gera.
Jónas
Guðmundsson:
LEIKLIST
Nafn vikunnar
Hemmi hlaut miklar viötökur
hjá pressunni og ríkisfjölmiölun-
um. Maöur opnaöi vart svo út-
varp, aö ekki væri veriö aö tala
viö höfundinn um þetta leikrit.
Rauöa pressan hélt ekki vatni,
rauövinspressan ekki heldur og
Morgunblaöiö lét sitt ekki eftir
liggja, þannig að áhorfendur
hlutu aö búast viö miklum at-
buröum á viöinu, en viðfangsefniö
er þannig skýrt I Þjóöviljanum
þar sem rætt er viö höfundinn I
dálknum Nafn vikunnar. (Þaö er
blaöamaöur er spyr höfundinn):
(/ — Getur þú rakiö söguþráöinn I
stuttu máli?
—Verkiö gerist á okkar timum.
Þar segir frá ungum manni
Hemma, Hermanni Sverrissyni,
sem hefur verið viö nám erlendis,
en er nú kominn í sitt sjávarpláss
og uppgötvar, aö bak viö fágaö
yfirborö fjölskyldu sinnar eru
fólgnir heldur hrikalegir at-
buröir. Svo hrikaleeir aö Hemrni
veröur ekki sami maöur upp _fra
þvi. Móöir hans hefur gifst þeim
manni sem hefur veriö valdur aö
dauöa föður Hemma, en hann var
verkalýösforinginn á staönum, og
stjúpi hans er almætti staöarins.
Leikritiö fjallar siöan um
hvernig Hemmi reynir aö sanna
þessa vitneskju og notfæra hana
til aö breyta valdahlutföllum á
staönum. Inn I söguþráöinn
blandast ástamál drengsíns, fyrr-
verandi kærasta hans og núver-
andi ástmey hans.
— Söguþráöurinn minnir
óneitanlega á „Hamlet” eftir
Shakespeare?
— Já, kjarninn er sóttur i
Hamlet. Eöa réttar sagt þemaö.
Aö ööru leyti er verkiö óskylt hinu
sigilda leikriti Shakespeares.
Þarna er kannski fyrst og fremst
lýst átökum tveggja hreyfinga,
auðvalds og verkalýöshreyfingar "
Þvi veröur sumsé ekki á móti
mælt aö Hemmi hefur staöiö sig
vel í fjölmiölunum og i Þjóövilj-
anum er hann settur á bekk meö
sjálfum Shakespeare, minna
dugar ekki, og hefur Vésteinn
Lúöviksson þó ekki veriö I hópi
þeirra skáldsnillinga er einkum
lifa I fjölmiölunum, en deyja svo I
verkunum.
Á leiksviöinu gegnir hinsvegar
allt ööru máli. Þetta leikrit er
nefnilega þvæla þar sem áheyr-
endur berjast meira viö svefninn
en önnur viöfangsefni, og maður
hlýtur aö áfellast sjálft leikhúsið
fyrst og fremst, fyrir aö taka
Hemmi: Harald G. Haraldsson.
verkiö til sýningar. Bæöi frá list-
rænu sjónarmiöi og einnig frá þvi
sjónarmiöi aö Reykjavikurborg
greiöir nú 40manns föst laun fyrir
vinnu viö leikhúsið og veröur aö
hækka útsvör upp í 12.1% til aö
geta haldiöáfram aö halda menn-
ingu og þjónustu f borginni uppi.
Skera veröur niöur á flestum
sviöum útaf peningaleysi. Meö
svona framhaldi hlýtur veruleg
óvissa aö rikja um frambúðar-
leikhús i borginni.
Vonbrigði.
Þaö getur auövitaö alltaf komiö
fyrir, aö leiksýningar mislukkist.
Leikhúsin eiga sinar stóru stundir
og sigla lika i djúpa öldudali. En
hér gegnir ööru máli. Hér er um
svo augljóslega vont verk aö
ræöa, aö þaö hlýtur aö hafa veriö
ljóst frá byrjun, aö þaö myndi
ekki geta gengið. Myndi aoeins
skaöa, annars góöan rithöfund, og
valda vonbrigöum.
Þaö skal fúslega viöurkennt aö
mjög rik þörf var einmitt nú fyrir
pólitiskt leikrit, til þess aö stugga
viö daufri launþegaforystu. Það
liggur nú fyrir aö leysa hluta af
vanda stjórnvalda, meö þvf aö
neita fólki um grunnkaupshækk-
anir, og enn hefur ekki (þegar
þetta er ritaö) tekist aö skrá
verö á fiski upp úr sjó, þótt langt
sé liöiö á vertíöina. Verkalýös-
hreyfingunni heföi þvi veriö mik-
ill styrkur aö góöri áminningu
einmitt núna, er hresst heföi upp
á baráttuandann í landinu þar
sem umræöa og fundarhöld um
Höföabakkabrúna og Ikarus-
strætisvagnana ber hærra en kjör
hinna bágstöddu.
Um sýninguna sjálfa (annað en
textann) er það aö segja, aö leik-
stjóri sem lært hefur aö leikstýra
I Austur-Evrópu, landi þar sem
verkföll eru bönnuö meö lögum,
hefur ef til vill ekki mikla reynslu
i svona viöfangsefnum. Samt er
sýning hennar frjálst og gott spil.
Hún hefur bara ekkert til að
vinna úr. Svona einfalt er þaö, og
bilunin leiöir siöan út I allt kerfiö.
Efnislega (í fjölmiölum) gerist
leikurinn i sjávarplássi.
Þaö gerir hann ekki I leikhúsi.
Niöurinn, lifsmynstriö meö trill-
um, þangi, þykkum kálgörðum og
stööugum vindnúningi er þarna
ekki. Leikmyndin er einföld og
þaö myndi engu breyta þótt
netadræsur og linubelgir væru
dregnir inn á sviöiö. Þetta er
textaverk og þaö er textinn er
bregst. Myndrænir möguleikar
eru ekki reyndir og skirskotun er
meö þeim hætti aö öngvan varöar
um önnur mál en svefnfriöinn í
leikhúsinu.
Þetta var ömurlegt kvöld, þrátt
fyrir fegurð himinsins.
Jónas Guömundsson
Játningar franskrar
vændiskonu
en hún kom upp um 24 hórmangara
Nadine.
Svo hringir Felix og þaö fyrsta,
sem mér dettur I hug, er þaö, aö
nú veröi ég aftur send i Arabana,
— friiö sé á enda. Þar skjátlaöist
mér.Felixvildi aöeins kynna mig
fyrir bróður sinum, Aldo. Og eftir
aö hafa hitt Aldo, geröist, þaö,
sem ég heföi ekki getaö trúaö aö
óreyndu. Ég varö ástfangin af
honum. Slika ást haföi ég ekki
þekkt frá barnæsku, enda var
maðurinn fallegur og ekki spillti
sportbillinn fyrir. Mér mátti
skiljast, aö hann kynni vel aö
koma sér áfram í lifinu án mikill-
ar fyrirhafnar. Full trúnaöar-
trausts fór ég aö búa irteö Aldo og
áttum viö dásamlegar stundir
saman i tvo mánuöi. A þessum
tima fór hann með mig á finustu
veitingastaöina og I bestu búöim-
ar, þar sem ég gat verslað. En aö
tveimur mánuöum liönum sagöi
hann, aö viðskipti sin gengju illa
og ég yröi aö fara út á götumar 1
smátima til þess aö rétta rekstur-
innvið. Hann talaði frjálslega um
hjónaband okkar væntanlegt og
veitingastaö sem viö myndum
eignast, ef ég tæki til höndunum
aö nýju. I stuttu máli, ræöa hans
liktistræöum allra hórmangara...
1 þrjá mánuöi létég ginnast og fór
út á götumar aftur i fylgd meö
Christine, sem var eiginkona Jo,
eins af bræörum Felix og Aldo.
Min var sem sagt vel gætt. Viö
Christine störfuöum i bilum frá 9
á kvöldin til þrjú á nóttunni. Af-
koman var mjög góö og Aido
veitti mér þó nokkur fjárráö I
fyrstu en þar kom, aö ég fékk
varla aö halda nokkru af tekjum
minum eftir nema þvi sem fór í
húsaleiguna. Ég haföi nefnilega
oröiö aö flytja frá Aldo i litiö her-
bergi úti I bæ, til þess aö lögregl-
an kæmist ekki á snoöir um sam-
band mitt viö Aldo. Einn daginn
stal ég dálitlu undan og varö þá
aö þola misþyrmingar af hálfu
Aldos, sem fannst hann ekki fá
nóg. Ég grét sáran yfir heimsku
minni og trúgirni og ofan á allt
saman komst ég aö þvi að ég var
ólétt. Ég var komin fjóra mánuöi
á leiö. Þaö skrýtna var, aö til-
hugsunin um litið barn, geröi mig
hamingjusama. Ég haföi alltaf
álitið aö bam myndi bjarga mér
frá frekari glötun. Aldo tók frétt-
inni illa sagöi sem var, aö nú
þyrftum viö fyrst á peningum aö
halda og I þrjá mánuöi til viöbót-
ar mátti ég halda götuvændinu
áfram. Ef ég birtist of seint meö
afraksturinn, hikaöi hann ekki viö
aö misþyrma mér. Otblásinn
maginn skipti hann engu máli.
Svo var einnig meö viöskiptavin-
ina, þó á annan veg væri. Ég
eignaöist fyrirburöarbarn, dreng,
er ég var komin sjö mánuöi á leiö
og flúöi ég meö hann til ömmu
minnar. Þar var góöur felustaöur
og i þrjá mánuöi vann ég viö
hreingerningar til þess aö hafa
einhver fjárráö. Pillur snerti ég
varla lengur. En Italir eru mál-
glaöir og á endanum fann
Christine mig. Hún sagöist skilja
mig vel, sjálf væri hún búin aö fá
alveg nóg og væri einmitt á leiö til
Torinó á Italiu i smáfrl. Þvi ekki
aö fara saman og meö barnung-
ann. Ég lét til leiðast, en þegar
við stigum út úr lestinni i Torinó,
séég, aö ég hef veriö blekkt. Jo er
mættur, hrifsar af mér barnið og
segir aö ég fái ekki aö sjá þaö aft-
ur, nema ég fari aftur aö vinna.
Ég hugsaöi ekki um annaö en
bamið mitt og breiddi aö nýju
faöminn mót götunum, nú í
Torinó. Stráknum var komiö fyrir
hjá ættingja Jo og ég fékk aö sjá
hann á sunnudögum.
„...rænulaus, þegar þeir
sóttu mig”
En mér óx kjarkur dag frá degi
og þar kom, aö ég ruddist inn til
fóstru sonar mins og náöi af henni
baminu. Þá nótt dvöldum viö á
hóteli. Um morguninn stökk ég
upp i lestina til Grenoble. Min var
beöiö á brautarpallinum og ég
varö aö gefast upp enn einu sinni.
Lofaöi ég aö taka upp þráöinn aö
nýju ef þeir leyföu mér aö hafa
son minn hjá mér.
Auðvitað reyndi ég aö stinga
eins miklu undan handa barninu
og ég mögulega gat. Þetta þýddi,
aö ég var barin, brennd meö log-
andi sigarettum og ógnaö á hinn
hræðilegasta hátt. Þegar mikið lá
viö, hegndu þeir mér meö þvi aö
binda mig fasta við tré úti I skógi
heila nótt. Þar baröist ég viö snjó
og kulda og var rænulaus, þegar
þeirsóttu mig. Er heim var kom-
iðvarð ég aö vinna tvöfalt til þess
aö ná tapinu upp. Eitt sinn er ég
haföi óhlýönast, sló Aldo allar
tennurnar úr mér úr efri góm,
neyddi mig síöan til þess aö fara
út aö vinna strax um kvöldiö. Þar
sem ég gat ekki talaö varö ég aö
gefa upp veröiö á fingramáli...
Þaö veröur aö segjast eins og
þaö er, aö viöskiptavinirnir voru
nú oft ekki heldur nein lömb aö
leika sér viö. Hverja nótt hitti
maður á einhvern afbrigöilegan.
Sum tilbrigöin voru ekkert til
þess aö hafa áhyggjur af. Menn,
sem t.d. stungu mann smávegis i
rasskinnarnar meö nálum, eöa
léku Drakúla meö þvi aö bita
mann á háls. Svo ég tali nú ekki
um fifl, sem vildu aö maöur af-
klæddist, baöaöur i billjósum.
Aörir voru mun hættulegri.
Menn, sem ekki vildu stööva bil-
inn, eftir aö hafa fengiö af-
greiöslu. Eitt sinn lá ég meö-
vitundarlaus i tvo daga, eftir aö
hafa oröiö aö stökkva út úr bil á
ferö. I annaö skipti var ég gripin á
hárinu, þegar ég var aö stiga út
úr bil og meö aöra hönd á stýri og
hina i hári mér ók viöskiptavinur-
inn nokkur hundruö metra áöur
enhann sleppti takinu. Fólk hefur
ekki komist hjá þvi aö sjá aö-
farirnar, en enginn skipti sér aö
þessu. Maöur ómakar sig ekki
fyrir vændiskonu! Þegar þetta
geröist var ég komin fimm
mánuöi á leiö. óteljandi eru þau
skipti sem ég var rænd hýrunni.
Þjófarnir vissu, aö ég geymdi
peningana I stigvélunum og þess
vegna stálu þeir þeim llka. Ég
þarf ekki aö orölengja brjálæöi
Aldos, þegar ég birtist á sokkun-
um... Lögregluþjónar tóku mig
stundum upp i og voru mjög vin-
gjarnlegir viö mig. Þeir sögöu aö
hörmungar mlnar yröu úr sög-
unni.efégaöeins vildi segja þeim
allt af létta. En ég var barn göt-
unnar og óttaöist, þótt undarlegt
megi viröast, hiö eölilega lif.
„Lögreglan náði 24 hór-
möngurum fyrir mín
orð”
Ég vissi ekki, aö brátt myndi ég
kynnast lifinu á ljúfan hátt i gegn-
um Paul, bróöur einnar af starfs-
systrum minum. Viö búum enn
saman.Égfann, aö Paul var ööru
visi en aörir, sem ég haföi veriö I
slagtogi meö, ljúfur, vinnusamur
og áreiöanlegur maöur. Hann tók
mig meö sér i tveggja daga fri og
ég komst aö þvi aö h'fiö á daginn
er ekki sem verst. Aldo varö viti
sinu fjær, þegar ég mætti ekki til
vinnu, og lét beltishöggin dynja á
mér. Eg hugsaöi þá meó mér:
„Aldreiframar, skal ég láta hann
gera þetta viö mig”. Ég tók leigu-
bll og fór beint á lögreglu-
stööina...
Framhaldiö þekkja menn:
Tuttugu og fjórir hórmangarar
teknir höndum i einu, — undir-
heimurinn var aö hruni kominn.
Fyrir réttinum reyndu dólgarnir
aökalla okkur lygara, en stúlkun-
um haföi vaxiö hugrekki og ein
eftir aöra sögöu þær dómaranum
sögu sina.
Framtiöin? Ég veit ekki. Hún
byggist á Paul. Ég er þrátt fyrir
allt ekki gömul, — aöeins 22 ára
og ég vona aö ég geti lifað lifinu á
eölilegan hátt. Ég get reyndar
ekki eignast fleiri börn og hef
andstyggö á kynllfi, en læknarnir
segja, aö þaö geti lagast meö
timanum. Paul hjálpar mér i
gegnum þetta. Hiö versta er, aö
ég er stööugt minnt á fortiö mina.
Menn muna eftir mér og hrópa,
hvortégsé hættaö selja mig. Mér
finnst verst, þegar Paul og vinir
hans heyra þetta. Ég fann mér
vinnu i nálaverksmiöju og allt
gekk vel, þar til forstjórinn komst
aö fyrri atvinnu minni. Hann
haföi fengiö sendar rukkanir frá
hinu opinbera. Ég lofaði aö borga
en hann sagöi, aö ég þyrfti þess
ekki, ef ég aöeins sýndi honum
bliöu. Ég neitaöi og var rekin.
Faöir minn vísaöi mér einnig á
dyr, kallaöi mig mellu og vildi
ekki viöurkenna, aö ég heföi snú-
ist til betra lífs. Mér varö svo
mikiö um, aö ég ákvaö aö snúa út
á götuna aftur. Fólk sæi mig
hvort sem væri ekki annars
staöar. 1 stigvélunum minum og
meö feröatösku I hendi hélt ég af
staö. En beint á lögreglustööina.
Sem betur fer, hitti ég þar vini
fyrir. „Þú ert engin skækja, þaö
vitum viö”, sögöu þeir. „Viö er-
um ef til vill þeir einu”. Þaö er
satt, siögæöisvemdararnir minir
vita, hver ég er nú. Weisbuch
dómari veit þaö lika. Paul... og
svo ef til vill þér, herra”.
Þetta voru síöustu orö Nadine
viö blaöamanninn, sem hún
skriftaöi fyrir. Flþýddi