Tíminn - 12.04.1980, Page 9

Laugardagur 12. april 1980
13
Minning
Halla
Jónsdóttir
frá Kollslæk
Halla Jónsdóttir fyrrum hús-
freyja á Kollslæk i' Hálsasveit i
Borgarfiröi lést á föstudaginn
langa nær niræð aö aldri. Hún
veröur jarösett i Stóra-Asi i dag.
Halla Jónsdóttir fæddist 26.
sept. 1890. Foreldrar hennar voru
Jón Erlingsson bóndi á Noröur-
reykjum en siöar á Kollslæk og
kona hans, Þórunn Hannesdóttir.
Halla ólst upp hjá foreldrum sin-
um á Kollslæk. Hún átti einn
bróöur, Stefán, sem var bóndi á
Gröf i Lundareykjadal og er lát-
inn fyrir fáum árum. Um tima
dvaldist Halla i Reykjavik um
tvitugsaldurinn hjá hjónunum i
Ananaustum, og bar ætiö mjög
hlýjan hug til þess fólks.
Halla fór i Hvitárbakkaskóla,
og þar kynntist hún manni sinum,
Andrési Vigfússyni frá Asakoti i
Biskupstungum, en foreldrar
hansvoru Vigfús Vigfússon bóndi
þar og Valgerður Ingimundar-
dóttir.
Halla og Andrés gengu i hjóna-
band4. júli 1919og voru fyrstu tvö
árin á Uppsölum i Hálsasveit, en
fluttust siöan aö Kollslæk 1921 og
bjuggu þar til 1956, er þau fluttust
til dóttur sinnar aö Stóra-Asi og
áttu þar heima siöan. Andrés og
Halla eignuöust tvær dætur, Þór-
unni, f. 4. mars 1919, sem gift er
Magnúsi Kolbeinssyni bónda i
Stóra-Asi, og Valgeröi, f. 5. febr.
1920, en hún lést 15. júli 1921.
Andrés Vigfússon lést 1971.
Kollslækur er fremur landsmá
jörð efst i Reykholtsdal. En land-
iö er vel gróiö, hagsælt og kjarn-
gott. Halla og Andrés bjuggu
þama fremur litlu búi en nota-
drjúgu. Andrés var verkmaður
góöur og ágætur fjármaður, hag-
sýnn og búhagur i besta lagi.
Hann átti ekki jöröina framan af
búskap sinum og þaö hvatti ekki
til mikilla jaröarumbóta á þeim
dögum, og þegar þau Kollslækj-
arhjón eignuðust ábýli sitt, var
liöiö á dag hjá þeim. Búskapur
þeirra var þvl I eldri stil en al-
mennt geröist á þessum slóðum
um miöja öldina. En þar var vel
staöiö aö verju verki, öll umhiröa
frábær úti sem inni. Þar sat alúö-
in I öndvegi og bar ávöxt I rikum
mæli.
Halla á Kollslæk var friö kona,
greind og skapstillt, hjartaheit og
brigöalaus aö allri gerö. Hún var
hin myndarlegasta húsmóöir,
vandvirk, hagsýn og verkastór.
Heimiliö var riki hennar, þar sem
umhyggja og ástúö var lögmál,
og ekkert skorti á samheldni og
samlyndi hjónanna. Þar áttu
margir skjól og hlif, ellin I van-
mætti slnum og æskan á þroska-
leiö. Foreldrar þeirra hjóna
dvöldust þar meira eöa minna á
efstu árum og hlutu þar hvild og
umhyggju. Böm ættar- og vina-
fólks dvöldust oft á heimili þeirra
á sumrin, og tvö systurbörn
Andrésar ólu þau upp aö miklu
eöa öllu leyti. Annaö þeirra,
Eyjólf son Þorbjargar Vigfús-
dóttur og Siguröar Eyjólfssonar,
sem bjuggu I Bygggaröi á Sel-
tjarnarnesi og slðar I Reykjavik,
tóku þau þriggja ára I fóstur og
ólu hannupp. Þessi fjölskylda var
barnmörg, og þegar Þorbjörg
Vigfúsdóttir lést frá barnahópn-
um, tóku þau Kollslækjarhjón
einnig Baldur son hennar alveg I
fóstur tlu ára gamlan og önnuðust
hann til fullorðinsára. Þau voru
báöum þessum drengjum sem
foreldrar og þeir festu á þeim
varanlega sonarást. Eyjólfur býr
nú I Reykjavlk kvæntur Ingu
Torfhildi Magnúsdóttur, og Bald-
ur I Sandgeröi, kvæntur Þóru
Þorgilsdóttur.
Áriö 1930 reistu þau Andrés og
Halla sér bæ á Kolslæk. Þetta var
litiö ibúöarhús, byggt meö nokkr-
um bæjarsvip og vandaö hús aö
allri gerö, kjallari var steyptur en
aöalhæö úr timbri og torfþak á
járni á þaki. Þar voru verk svo
vönduðogvelumgengiðsföan, aö
þar hefur allt staðið og er enn
með svipuöum ummerkjum eftir
hálfa öld, meira að segja járniö
undir torfþakinu að mestu hiö
sama, en aö sjálfsögöu vikur nú
þessi gamli og fallegi bær upp I
dalshliðinni fyrir nýju og betra
húsinýs bónda áKollslækcg verö-
ur rifinn. En þaö var fallegt aö
horfa heim aö Kollslæk neöan af
veginum um miöja öldina, þar
sem lltill og stllhreinn bær stóö I
iðja grænu, hallandi túni meö úti-
hús friö aö veggjum og stöfnum,
oghvarvetna blasti viö hiröusemi
búenda, alúö og iöjusemi. Og
kæmi gesturinn heim á hlaö var
honum tekiömeö látlausri alúö og
ljúfri einlægni, og þegar inn var
komiö uröu húsakynnin stærri og
bjartari en hann haföi grunaö.
Hreinlætiog umhiröa blasti hvar-
vetna viö, og Halla húsfreyja bar
fram höföinglegar veitingar, þar
sem ekkert varskorið viö nögl, og
þó stillileg og nærgætin umhyggj-
an sist af öllu.
Þegar ,þau Kollslækjarhjón
voru rúmlega hálfsjötug aö aldri
brugöuþaubúi 1956 og fluttust aö
Stóra-Asi til Þórunnar dóttur
sinnar og Magnúsar manns henn-
ar. Þauvoru þóenn I góðu fjöri og
lögöu ekki hendur I skaut. Andrés
stundaöi einkum fjármennsku
kvikur á fæti og verkahraöur, en
Halla vann margt innan bæjar.
Andrés hélt fjöri og starfsorku
þangað til banameiniö tók af
skariö. Halla hélt góðri heilsu og
var vel ern fram yfir áttrætt, en
þá tók aö sjálfsögöu aö halla und-
an, og um þeð Ieyti varö hún fyrir
þvl óhappi aö lærbrotna, og eftir
þaövarð húnaönota hjólastól. En
hugarstyrk, stillilegri gleöi sinni,
sjón og heyrn hélt hún fram á siö-
ustu ár, og fötum fylgdi hún flesta
daga fram á þetta ár, en aö sjálf-
sögöu þurfti hún mikillar hjúkr-
unar viö. A þá umhyggju skorti
ekkert af hendi dóttur og tengda-
sonar og annarra, er næst henni
stóöu. Henni voru þaö gleöistund-
ir þegar sveitungar, vinir og ætt-
ingjar settust hjá henni og ræddu
um liöna tiö. Þá varö bros hennar
milt og svipurinn ylhýr. Enginn
veit að visu til hlltar um lifsham-
ingjuna I annars garöi, en ég er
illa svikinn, ef hún hefur ekki
veriö heimagangur hjá þeim
Hölluog Andrésiá Kollslæk langa
ævi þeirra. Þau voru fátæk aö
veraldarauöi eins og flestir af
bændakynslóö þeirra I islenskum
sveitum, en þau áttu meira aö
gefa en margir þeir, sem ganga
meö fulla vasa fjár, og þeim brást
aldrei það örlæti sem máli skiptir
I li'finu. Halla á Kollslæk bar þá
prýöi, sem húsmóöir á Islenskum
sveitabæ getur bestri skartaö og I
hugum þeirra, sem þekktu hana
vel, ber hana hátt I þeim fjöl-
menna systrahópi.
Andrés Kristjánsson
Blómgaö ribs.
sjálfsáningu og er oröiö þar al-
gerlega ilent.
Nauösynlegt getur veriö aö
úöa ribs meö lyfjum gegn skóg-
armökum og loftlúsum. Skógar-
maökar eru fiðrildalirfur, fleiri
en ein tegund. Þeir naga lauf
ribs (o.fl. runna og trjáa) svo
þau veröa götótt, visna jafnvel
og falla. Blaölýsnar sjúga safa
úr blöðunum, sem fá föla bletti
og vefiast stundum utan um
lýsnar og maökana. Þarf aö úöa
áður en svo veröur — á vorin
eöa framan af sumri. Tlö úöun á
blööin meö vatni gerir nokkurt
gagn.
Þaö sem hér er sagt um ribs,
gildir einnig um sólber, en sól-
berjarunninn er heldur viö-
kvæmari en ribs, náskyldur og
svipaður, en stæk lykt er af
blööum hans og berin svört.
Ribsber eru venjulega rauð, en
til eru afbrigöi meö hvit ber.
Rauöar vörtur sjást alloft á
greinum ribs og sólberja, af
völdum svepps. Ber aðallega á
þeim á dauöum eöa lasburöa
greinum og skal sniöa þær af.
Myndin sýnir ribsgrein meö
blómaklösum og nýsprottnu
laufi. Er auðvitaö mikilsvert aö
Ingólfur Daviðsson:
Muniðaðlaga
ribsrunnana
Ribs, ööru nafni rauöberja-
runnar, þrifst vel viða um land
og þroskar ber flestsumur. Ribs
er ræktaö til skjóls, skrauts og
berjatekju, og mun vera al-
gengasti garðrunni hér á landi
sem stendur. Arið 1871 er getiö
um ribs á 2-3 stööum I Reykja-
vik, og 1885 segir Schierbeck
landlæknir aö nokkrir ribsrunn-
ar og einstöku reynitré vaxi i
Reykjavik. Talið er aö eitthvaö
af ribsi hafi verið flutt til
Reykjavikur frá Danmörku um
1850. Nú vex ribs svo aö segja I
hverjum garði og hafa fáar
tegundir þrifist eins vel og þaö.
„Ribsiö hefur mikiö verið
ræktaö hér á landi, einkum siö-
an um aldamótin”, ritar Einar
Helgason garöyrkjumaöur og
hvetur jafnframt til aö fjölga
þvi hér heima með græölingum,
þaö sé réttara en að flytja allt
inn. Fjölgun meö sveiggræöslu
lánast einnig vel. Ribsið vex
betur I litið eitt raklendum jarö-
vegi en þurrum, hann þarf aö
vera laus, djúpstunginn og I
góöri rækt. Um lögun runnanna
með klippingu ritar hinn reyndi
garöyrkjumaður Einar Helga-
son i bókinni Bjarkir; „Það
þarf árlega aö laga runnana til,
meö hnif eöa limskærum.
Meöan runnarnir eru aö ná
hæfilegum þroska eru aöal-
greinar hans styttar nokkuö á
hverju vori, eöa á útliöanda
vetri. Oft þarf lika eitthvaö aö
stytta aukagreinar og sumar
þarf aö nema alveg burtu, svo
runnurinn veröi ekki alltof þétt-
ur. Einkum þarf aö taka burtu
sumt af greinum þeim, sem
vaxa beint upp frá rótinni. Þeg-
ar runninn er farinn aö eldast,
eru elstu greinarnar teknar
burtuviöog viö, til þess aö hann
yngist upp og ljós og loft komist
betur inn á milli greinanna,
veröur þá berjavöxturinn meiri
og betri og runninn allaufgað-
ur neöan frá séö, en þaö eiga
runnar alltaf að vera, annars
eru þeir ekki fallegir. Elstu
greinarnar þekkjast á þvi, aö
þær eru venjulega mosavaxnar,
þær eru helst teknar burtu þeg-
ar verið er aö grisja runnann.
Þaö er fullhart á þvi, að berin
þroskist vel hér á landi, nema
þar sem runnarnir eru á skjól-
góöum staö móti sól. Berja-
vöxturinn veröur mestur og
bestur, ef ribsiö er gróöursett
viö suöurvegg og greinarnar
bundnar upp meö veggnum á
viö og dreif.” Bæta má þvi viö,
að skemmdar greinar og kross-
lægjur skal að sjálfsögöu nema
burt. Ribs er oft ræktaö i rööum
meö 1.25 — 1.50 m millibili. Sem
laufrunni þrlfst þaö um land
allt, þó skilyröi séu ekki i besta
lagi, og gefur gott skjól. Þaö
þolir m ikla klippingu og á stöku
staö er þaö ræktaö sem stór
laufkúla, t.d. úti á grasflöt. Ribs
sáir sér oft, hefur m.a. breiöst
út um Hallormsstaöaskóg meö
tiö sé góö meðan á blómgun
stendur, svo berjaspretta geti
lánast vel.
Kjallaribs (alparibs) er smá-
vaxnara og ekki ræktaö vegna
berjanna, heldur sem laufrunni,
aðallega I lág limgeröi. Það er
þvi klippt á annan veg en venju-
legt ribs, og á aö mynda lága
„lifandi veggi”. Það er venju-
lega sléttklippt bæöi á hliöum
og aö ofan, svo aö þétt limgeröi
myndist.
Best reynist aö laga tré og
runna meö klippingu snemma
vors áöur en safarennsli byrjar
og lauf taka aö koma I ljós. Þá
veröur plöntunum minna um
klippinguna en ella. Sumir
klippa i janúar — febrúar og get
ur það heppnast, en hættan er
sú, að greinaendar visni og kali
áeftir i vetrarhörkum, meira en
ella. Betra er aö lagfæra á
hverju vori heldur en blöa árum
samanog klippa svo gassalega i
einu. Trjánum og runnunum
veröur mikiö um slika stór-
klippingu, og eru lengi aö ná
sér.
Geta má þess, aö nú er tilvaliö
aötaka greinabúta af ribsi, viði
o.fl. og setja i vatn inni I stofu.
Laufgast þá greinarnar fljót-
lega og geta haldist alllengi.
gróður og garðar
MJOLKURFÉLAG REYKJAVIKUR
Slmi 11125
jtyn/wylLi
0--D
FÖÐUR/ój nó sem bœndur treysta
r' 2
Kúafóður — Sauðfjárfóður^
Hænsnafóður — Ungafóður
Svinafóður — Hestafóður
Fóðursalt

MJÓLKURFÉLAG
REYKJAVÍKUR
LAUGARVEGI 164, REYKJAVÍK
SIMI 11125