Tíminn - 26.10.1980, Qupperneq 5

Sunnudagur 26. október 1980.
5
!■■■■■!
!■■■■•■■
Stórkostleg flúoreitrun á vemdar-
svæði Indíána 1 Kanada
A Cornwalleyju I Lórensfljóti
á landamærum Kanada og
Bandarikjanna búa Mohawk-
Indiánar. Þeir stundubu bú-
skap, og bændurnir voru
45 aö tölu áriö 1959. Þeir
ráku vöruskipta verslun viö aöra
Indiána, og fengu mais og ann-
an jaröargróöa i skiptum fyrir
kjöt og fisk. Nú eru þar aöeins
átta fjölskyldur eftir. Fyrir
átján árum tók aö bera þar á
ókenniiegum sjúkleika, fyrst f
nautgripum, einkum bóigu i fót-
um, og seinna tók gróöur aö
visna og deyja. Loks fundust
sjúkleikamerki á fólki. Nú er
loks fullsannaö, aö þaö er flúor-
eitrun, sem bagar menn og dýr
og gróöur á Cornwalleyju.
Cornwalleyja heyrir til kana-
diskum hluta verndarsvæöis,
sem Indiánum hefur veriö
ánafnaö, þar sem New York-
fylki i Bandaríkjunum og Kvi-
bekk og Ontario i Kanada mæt-
ast. Ariö 1959 reisti bandariskt
málmiönaöarfyrirtæki ál-
bræöslu skammt utan viö bæinn
Massena, nokkrar milur sunnan
viö Lórensfljótiö. A þeim
slóöum eru vindar meö þeim
hætti, aö meira en helming daga
leggur reykinn frá álbræöslunni
yfir Cornwalley. Þaö er nú
komiö á daginn, aö þaö er ein-
mitt flúoriö i reyknum, sem
veldur heilsubrestinum. Endan-
legar sannanir voru lagöar
fram af visindamönnum frá
Cornell-háskóla.
Lengi vel var litiö um þaö
skeytt þótt sjúkleika tæki aö
gæta I nautgripum Indiánanna,
og gróöur sviönaöi á eynni. En
bræöslunnar viö Massena og
annarrar málmbræöslu á þess-
um slóöum. En þeir voru fæstir
mæltir á enska tungu og áttu
þegar gripirnir voru orönir svo
aöþrengdir, aö þeir gátu ekki
risiö upp, heldur drógust áfram
á hnjánum i bithaganum, varö
þess ekki dulist, aö ekki var allt
meö felldu. Viö athugun kom á
daginn, aö margir eldri grip-
anna höföu ekki einu sinni mátt
til þess aö kyngja grasi, er þeir
höréu náð upp i sig, og óeölilega
margt kúnna komst ekki frá þvi
aö fæöa kálfa. Þar á ofan var
kálfadauöi miklu meiri en áöur
haföi veriö. Ekki leyndi sér
heldur, aö gróöur var oröinn
kyrkingslegur og barmálar á
trjám þorrnuðu og dóu. Bý-
flugur voru horfnar, og fuglar
geröust fáséöir.
Indiána grunaöi fljótt, aö
þetta væri aö rekja til ál-
öröugt meö aö koma skoöunum
sinum á framfæri, enda litiö
mark á þeim tekiö.
Umhverfisverndarmenn skár-
ust loks i leikinn og tóku aö
tala máli Indiána. Eigendur
verksmiöjunnar andmæltu þvi
harölega, aö flúor i reyk frá
verksmiöjunum gæti átt sökina,
og þeir fengu stuöning bæöi frá
sérfræöingum New York-fylkis
og Kanada, er báru þaö fyrir
sig, aö eiturefni i reyknum frá
bræöslunum væru innan leyfi-
legra takmarka, og þess vegna
hlytihannaövera hættulaus. Og
við það sat ár eftir ár.
A þessum áratug létu þó eig-
endur álbræöslunnar til þess aö
leiöast aö taka upp nokkrar
mengunarvarnir, og viö þaö dró
úr flúomum I reyknum. En
samt sem áöur rættist ekki úr á
Cornwalley.
Þegar hér var komiö, sneru
menn sér til Comell-háskólans
og báöu um hjálp hans. Til
rannsókna voru fengnir tveir
menn, Lennart Krook og George
Maylin, og eftir gaumgæfilegar
rannsóknir lögöu þeir sannanir
sinar á boröiö. Þaö var mikil og
varanleg flúoreitrun, sem átti
sök á þvi, er gerst haföi.
I framhaldi af þessu kváöu
þeir Krook og Maylin upp úr
meö þaö, aö flúormagn þaö,
sem bandariska visindaakademi-
an taldi hættulaust i gripafóðri.
fjörutiu milljónustu hlutar, væri
allt of mikiö og stæöist ekki
reynsluna, og jafnvel hálfu
minna flúor gæti valdið miklu
heilsutjóni.
Aörir visindamenn hófust
handa um rannsókn á áhrifum
flúorsins á fólk. Þá tók ekki
betra við. Þessi rannsókn leiddi
i ljós skaddanir i vööva- og
beinavefjum ey jarskeggja.
lamanir í taugakerfi og af-
brigöilega blóömyndun,háan
blóöþrýsting og sérstaklega tiöa
húösjúkdóma og skjaldkirtils-
sjúkdóma. Kennarar sögöu
einnig, aö börn úr eynni væru
miklu uppstökkari en eölilegt
gæti talist.
Samkvæmt frásögn í ritinu
Science News var loks hafist
handa nú i sumar um heilsu-
fræðilega rannsókn á þrjú þús-
und Indlánum, sem búa á
verndarsvæðunum I grennd viö
eyna. Niöurstaöa hennar er
talin mikilvæg, þegar til dóms
kemur mál, sem höföaö hefur
veriö af samtökum Indiána
gegn eigendum álbræöslunnar,
þar sem krafist eitt hundraö
milljóna dollara skaöabóta.
Þær skaöabótakröfur, sem
geröar eru, þykja ekki ykja-
háar, þegar til þess er litiö, hvaö
gerst hefur. Fjöldi fólks hefur
beöiö tjón á heilsu sinni og
heimkynnum þess hefur veriö
spillt svo, aö þar er ekki búandi.
Þaö er ekki aöeins, aö þar þrif-
ist hvorki dýr né jurtir, heldur
er mengun fljótsins lika komin á
þaö stig, aö fiskur úr þvi er vart
hæfur til neyslu.
Rannsóknsú, sem nú ferfram
á heilsufari Indiána á verndar-
svæöinu viö Lórensfljót, er talin
geta haft viötækt gildi, einnig i
öörum löndum, þar sem hætta
getur verið á flúormengun.
Meöal annars er fylgst meö
hennii grannlöndum okkar.Svi-
þjóð og Noregi, þar sem uggur
hefur komiö upp viö áhrif ál-
bræöslna og fleiri verksmiöja.
einkum þeirra, sem valinn
hefur veriö innarlega i djúp-
um og þröngum fjöröum eöa i
viö mynni djúpra dala eins og
sums staöar er i Noregi. A slik-
um stööum er loft kyrrsett i góö-
viðri en vindáttir annars háðar
landslagi.
I ■_■ ■ ■ ■ l

BÆNDUR
haustkjör á búvélum
Eigum til afgreiðslu af lager eftirtaldar búvélar

IkEmpEij
HEYPYRLUR OG STJORNUMÚGAVÉLAR
Heyþyrlur tvær stærðir,
kr. 1.226 þús.m./ssk. og 1.538 þús. m/ssk.
HEYHLEÐSLUVAGNA
Stjörnumúgavélar tvær stærðir
i’f f1 |<f 795 þús. m/ssk. og 1.209 þús. m/ssk.
Ideal 24m3
Kr. 3.950 þús. m/ssk.
Hafið samband við sölumenn okkar og kynnió ykkur hagstæó greiöslukjör.
VÉIADEILD

SAMBANDSINS
Ármúla 3 Reykjavik Simi 38900

KAUPFELOGIN
UM ALLT LAND