Tíminn - 23.11.1980, Blaðsíða 22

30
Sunnudagur 23. nóvember 1980
1 mörg ár hefur vofaö yfir
þessari byggö, aö henni yröi
sökkt vegna orkuvers, sem ráö-
gert hefur veriö aö reisa við
Altafljót. Um þetta hefur staöiö
langvinnt striö, þar sem Samar
og náttiiruverndarmenn, sem
ljá málstað þeirra liö, hafa átt i
höggi viö yfirvöldin og ‘eigendur
og forráöamenn fyrirtækja i
bæjum úti á ströndinni, er
hungrar og þyrstir i meiri orku.
Hvaö eftir annaö hefur dregiö til
tiöinda i þessu striði, og nú i
haust hefur enn á ný soðiö upp
úr á sögulegan hátt.
Þótt Masi sé afskekkt byggð,
hefur ekki ævinlega veriö þar
friölátt aö sama skapi. Fram á
átjándu öld var þessa staðar aö
fáu getið, en i landamæraskær-
um, sem þá uröu á þessum slóö-
um, var kirkja reist i Masi á
þriðja áratug aldarinnar til
mótvægis við sænska kirkju i
Kautokeino, er þá var á valdi
Svia.
I heimsstyrjöldinni siöari
voru hersveitir nazista ekki
mjúkhentar i skiptum við fólkið
i hinum strjálu byggðum á
Finnmörk, þar sem þaö var
grunað um fyrirgreiðslu við
flóttamenn, sem reyndu aö
komast undan Þjóöverjum um
óbyggðir suöur til Sviþjóöar.
Þegar þeir uröu loks aö hörfa af
þessum slóöum, brenndu þeir
kirkjuna i Masi, er byggð haföi
verið rúmum áratug fyrr. Að
loknu striöinu hófst svo endur-
reisnarstarfiö, og um skeið virt-
ist allt leika i lyndi I Masi — unz
verkfræöingar orkumálastofn-
unarinnar norsku komu á vett-
vang og á skrifstofum suður i
landi fæddust hugmyndir um
Jan Nygárd, sem á prentsmiðju
og gefur út byggöarblaö.
stórvirkjun, sem kraföist þess,
aö Masi yröi fórnaö. Nái ráöa-
gerðirnar um orkuveriö fram aö
ganga óbreyttar, verður byggð-
in og stóru landsvæöi umhverfis
hana svo rækilega drekkt, að
vatn i uppistöðulóninu mun ná
marga metra upp fyrir turninn
á nýju kirkjunni i Masi.
Fljótt varö mikil ókyrrö i
Masi, er á vitorö manna komst,
hvaö i bigerð var. Um tima
fékkst fólk á þessum slóöum
ekki til þess aö jaröa ættingja
sina, er létust, i kirkjugaröinum
i Masi, þar eö þeir gátu ekki til
þess hugsaö aö láta þá hvila
undir djúpu vatni. Lik voru þá
flutt um sextiu kilómetra leiö
suöur til Kautokeino, þvi aö
þangaö átti uppistööulóniö þó
ekki aö ná.
Seint og um siðir geröu yfir-
völdin út nefnd manna til þess
aö ræöa viö fólk i Masi. En hún
fékk engu umþokað. „Viö nám-
um hér land — viö flytjum okkur
ekki”, var svariö, sem hún fékk
hjá Sömunum.
Þaö hefur margt verið skrifaö
um fórnfæringu byggöarinnar i
Masi á altari auösins á seinni
árum, og margir hafa tekið
djúpt í árinni. Má ekki á milli
sjá, hvorir hafa veriö þungorö-
ari, þeir er andvigir eru fyrir-
ætlununum eöa hinir, sem eru
þeim fylgjandi. Þaö hafa jafn-
vel veriö gefnar út bækur um
þetta deilumál, og eru tvær
— byggðin, sem streist er
gegn, að verði sökkt
þeirra eftir sama manninn,
Magnar Mikkelsen.
Magnar Mikkelsen er sjálfur
upprunninn á Finnmörk og með
ekki svo litið Samablóö i æðum.
Ungur að árum gerðist hann rit-
höfundur og hóf að skrifa um
kjör Sama i norsku samfélagi,
löngu áður en aörir fóru að gefa
sliku gaum. Þegar i alvöru var
farið að gera þvi skóna að
sökkva Masi vegna stórvirkjun-
ar við Altafljót, brá hann hart
við og skrifaði bók, „Masi,
Norge”, sem kom út árið 1971.
Þessi bók var raunar ein sam-
felld ákæra, skrifuð af miklu
vægðarleysi, og fordæming á
þeim, sem settu vött ofar viti.
Nú i ár kom út önnur bók eftir
hann, „Ain skal lifa”, er gert
Masi heitir byggð við Altafljót, iangt norður á
Finnmörk, um f jötiu og fimm kilómetra suður frá
Altafirði. Þar á heima um fimm hundruð manns,
flest fólk af kyni Sama og lifir við blómskap,
hreindýrarækt, veiðiskap og smáiðnað og drýgir
tekjur sinar með berjatinslu á siðsumrum. Masi
er ein af stærstu Samabyggðum Noregs og jafn-
framt ein hin blómlegasta og snyrtilegasta. Sam-
ar i Masi hafa varðveitt betur sjálfsvitund sina og
metnað en gengur og gerist, enda er byggðin inni
i miðju landi Sama norðan finnsku landamær-
anna og miðstöð þess um margt
í skólanum þar er öllum börnum kennt sama-
mál frá fyrsta bekk til niunda, og er það eini skól-
inn i öllum Noregi, þar sem tunga Sama er ekki
hundsuð. Einn bændanna á litla prentsmiðju, þar
sem meðal annars er prentað byggðarblað.
hefur mörgum heitt i hamsi.
Hún er skrifuð af mikilli leikni. 1
henni er vitnað til mikils fjölda
karla og kvenna, sem látið hafa
til sin heyra um þetta mál, og
orð þeirra fimlega felld i heild,
þar sem allt hnigur að einum
ósi. Hann sakar yfirvöldin um
aö fara með eldi, öxi, byssu og
dýnamiti að einni dýrustu perlu
heimskautslandsins með hugar-
fari, sem er samkynja þvi, sem
fasistar og nazistar ólu með sér,
og vila ekki fyrir sér að láta
fyrirlitningu sina á kynþætti, er
ekki er af norskum uppruna,
koma berlega fram. Alyktunar-
orö hans i þessari bók eru þau,
að endalok þessa deilumáls
varði menningu heils þjóöflokks
og stöðulians i samfélaginu, og
þau opinberi einnig, hvernig
komið sé hugarástandi norsku
þjóðarinnar. 1 þeim muni spegl-
ast, hvort peningar skuli mega
sin meira en manneskjur.
Raddirnar eru margar ,og
ósamhljóma.
,,Ég er sammála þvi, að Masi
er þung á metunum, en sé litið á
hagsmuni alls fylkisins, bland-
ast mér ekki hugur um, að það
verður að fórna þessari byggð”,
sagöi Henry Karlsen i nafni
fylkisstjórnarinnar árið 1970.
„Ef þeir kaffæra Masi, er þaö
einhver grófasta ákvörðun
stjórnmálamanna i allri sögu
Noregs”, sagði félags-
fræðingurinn Joahn A. Gaski.
„Mér finnst á engan hátt
heppilegt, aö fólk i öörum lands-
hlutum skipti sér af þessu máli
— já, taki sér jafnvel ferö á
hendur til Finnmerkur til þess
að æsa fólk upp. Viö kunnum
fótum okkar forsjá sjálf”, sagði
Annemarie Lorentzen i ræöu i
stórþinginu veturinn 1971.
Ógæfulega var fariö af stað
meö þetta, þvi aö byggöin i Masi
var dæmd til þess aö farast, án
þess svo mikið að oröa þaö við
heimafólk. Sá háttur viröist
hafa verið hafður á i trausti
þess, aö Samarnir þar gætu
hvergi látiö til sin heyra, meðal
annars vegna takmarkaðrar
kunnáttu i norsku, er hlaut að
gera þeim örðugt um vik aö rök-
ræöa við'andstæöinga sina.