Fréttablaðið - 01.11.2007, Side 28

greinar@frettabladid.is
Ádögunum vantaði mig eitt stykki augaskrúfu. Leið mín lá í Byko við
Hringbraut því ég bý þar nærri og er
með afsláttarkort. Byko er með langan
opnunartíma og aðgengi verslunarinnar
er afar gott. Þess vegna versla ég oft
þar. En það geri ég ekki framar.
Þeir hjá Byko (ég veit ekki með hina
risana) selja ekki lengur skrúfur og
annað smálegt í stykkjatali heldur er
búið að pakka saman tíu stykkjum eða fleirum í
litla plastpoka. Poki með tíu augaskrúfum var á
rúmar fimmhundruð krónur. Ekkert okurverð
kannski en mig vantaði EINA augaskrúfu en
ekki tíu. Átti ég að henda hinum níu eða geyma
þær um aldur og ævi? Eftir nokkur ár eiga
viðskiptavinir Byko mörg tonn af járni sem þeir
keyptu en höfðu engin not fyrir. Hvaða vit er í
þessu? Byko eykur veltuna en hvers á kúnninn
að gjalda?
Til að gera langa sögu stutta keypti ég ekki
plastpokann með augaskrúfunum. Ég fór í
Brynju við Laugaveg af því að mig vantaði
tvo metra af gúmmílista (þeir eru EKKI
seldir í metratali í Byko, aðeins í heilum
rúllum). Í Brynju sá ég augaskrúfur í
stykkjatali og kostar eitt stykki tuttugu og
fimm krónur. Ég hefði sem sagt getað
fengið tíu augaskrúfur í Brynju á tvö-
hundruð og fimmtíu krónur! Það er
helmingi ódýrara en í Byko! Ég sparaði
sumsé um það bil fimm hundruð krónur á
að versla í Brynju, og þarf ekki að henda
eða geyma níu augaskrúfum sem ég hef
engin not fyrir.
Það er sorglegt, nú á tímum frelsis og einka-
væðingar, hvernig andlausir risar eru smám
saman að útrýma hinum sjálfstæða kaupmanni.
Það er sama hvert litið er: Matarvara, lyfsala,
byggingavörur, alls staðar er sama sagan. Og
enginn þessara risa hefur minn hag að leiðar-
ljósi, það er deginum ljósara. Upp með alvöru
sjálfstæði! Niður með nýju SÍS-veldin! Brynja
lengi lifi!
Höfundur er rithöfundur.
Brynja, ég elska þig
Seðlabanki Íslands hefur sætt harðri gagnrýni mörg
undangengin ár. Hvernig ætti
annað að vera? Bankanum var
sett verðbólgumarkmið með
lögum og hátíðlegum heitstreng-
ingum 2001, og síðan þá hefur
ekki staðið steinn yfir steini í
peningastjórninni, og var
ástandið þó ekki beysið fyrir.
Meginmarkmið Seðlabanka
Íslands samkvæmt lögunum frá
2001 er að stuðla að stöðugu
verðlagi. Það hefur þó mistekizt
svo hrapallega, að verðbólgan
hefur nær allan þennan tíma
verið yfir auglýstu verðbólgu-
markmiði Seðlabankans og oftar
en ekki yfir efri þolmörkum
bankans, og þá „ber Seðlabankan-
um að gera ríkisstjórninni
opinberlega grein fyrir ástæðum
þess og leiðum til úrbóta,“ svo
sem segir í yfirlýsingu á vefsetri
bankans. Ekki verður séð, að
opinberar greinargerðir Seðla-
bankans handa ríkisstjórninni
hafi hingað til borið mikinn
árangur, enda er varla við öðru að
búast, því að gagnrýni Seðlabank-
ans hlýtur einkanlega að beinast
að þeirri agalausu hagstjórnar-
stefnu, sem formaður banka-
stjórnarinnar átti sjálfur mestan
þátt í að móta sem forsætisráð-
herra og hefur haldizt óbreytt að
kalla árum saman.
Seðlabankanum hafa að minni
hyggju orðið á mistök í stjórn
peningamálanna. Seðlabankinn
fleygði frá sér beittu vopni,
bindiskyldunni, sem hann hefur
þó lagaheimild til að beita líkt og
fyrr. Hann ákvað heldur að
einskorða peningastjórnina við
stýrivexti, sem eru deigara vopn
en bindiskyldan við aðstæður
undangenginna ára. Bankinn
virðist nú reyna að skýla sér á
bak við það, að gagnrýnin beinist
að honum úr öllum áttum.
Bankinn virðist líta svo á, að hann
sé á réttu róli svo lengi sem
sumir gagnrýna hann fyrir of lítið
aðhald og aðrir fyrir of háa vexti.
Bankinn virðist sjá þversögn í
þessari gagnrýni, ef marka má
grein Arnórs Sighvatssonar
aðalhagfræðings bankans í
Morgunblaðinu (Umræða í
öngstræti, 29. október).
En það er engin þversögn í
gagnrýninni á Seðlabankann alls
staðar að. Ef bindiskyldunni hefði
verið beitt svo sem þurfti, hefði
Seðlabankinn sennilega getað
komizt af með minni hækkun
vaxta og samt veitt viðskipta-
bönkunum og atvinnulífinu meira
aðhald en raun varð á. Útlána-
aukning viðskiptabankanna hefur
verið of mikil. Hún var 10 prósent
2003, 20 prósent 2004, 31 prósent
2005 og 34 prósent 2006. Svo
mikilli og þrálátri útlánaþenslu
hlýtur alls staðar og ævinlega að
fylgja verðbólga, enda varð
raunin sú. Verðbólgan mælist nú
milli fjögur og fimm prósent milli
ára, en Arnór Sighvatsson telur
undirliggjandi verðbólgu nú vera
tæplega sjö prósent.
Seðlabankanum bar lagaskylda
til að sporna gegn útlána-
þenslunni með tiltækum ráðum til
að halda aftur af verðbólgunni, en
það gerði hann ekki nema til
hálfs. Seðlabankinn hefði getað
beitt bindiskyldunni, svo að
viðskiptabankarnir hefðu þá
þurft að geyma hluta af innlána-
aukningu sinni í Seðlabankanum
og hefðu þá búið að því skapi við
skerta útlánagetu. Viðskiptabönk-
unum er auðvitað ekki vel við að
láta binda hendur sínar með
þessu móti. Seðlabankinn ákvað
að fella niður bindiskylduna og
láta stýrivextina duga og studdist
við fyrirmyndir utan úr heimi,
þar sem seðlabankar hafa sums
staðar dregið úr bindiskyldu eins
og í Bandaríkjunum eða fellt hana
niður eins og í Bretlandi. En hér
er ólíku saman að jafna, því að
Bandaríkjamönnum og Bretum
tókst fyrir löngu að kveða
verðbólguna niður, og þeir þurfa
því ekki lengur á bindiskyldu að
halda. Það hefði því verið nær
fyrir Seðlabankann að sækja sér
fyrirmyndir til landa í svipuðum
sporum og Ísland stóð í, til dæmis
til Austur-Evrópu, þar sem
bindiskylda er enn við lýði, af því
að hennar er ennþá þörf eins og
hér. Þetta virðist Seðlabankanum
hafa yfirsézt, og því hefur hann
barizt við verðbólguna með aðra
höndina bundna fyrir aftan bak.
Bindiskyldu er ennþá beitt í
Sviss.
Seðlabankinn hefði þurft að
beita einkabankana ákveðnara
aðhaldi með peningastefnu sinni,
og hann hefði einnig þurft að
beita ríkisstjórnina skynsamleg-
um fortölum. Til þess skortir
bankann þó sjálfstæði og styrk
við núverandi skipan banka-
stjórnarinnar. Ritstjóri Morgun-
blaðsins hefur viðurkennt á
prenti, að núverandi formaður
bankastjórnar Seðlabankans hafi
„talið nauðsynlegt að Landsbank-
inn kæmist í hendur manna sem
Sjálfstæðisflokkurinn hefði a.m.k.
talsamband við“. Til að tala um
hvað? Flokkar eiga einmitt ekki
að vera í talsambandi við banka,
ekki frekar en við dómstóla. Slík
tengsl draga úr getu Seðlabank-
ans til að gegna hlutverki sínu í
samræmi við lög.
Seðlabanki í öngstræti
F
angelsismálastofnun hefur með opinberri yfirlýsingu
vísað á bug nýlegum röksemdum fangavarða á Litla-
Hrauni fyrir því að uppbygging ríkisfangelsis eigi að
vera á þeim stað. Embættismenn stofnunarinnar segja að
samkvæmt faglegum rökum verði aðalfangelsi landsins
að vera í Reykjavík.
Hafa þeir embættismenn fangelsismála sem búa í Reykjavík ein-
hvern einkarétt á faglegum sjónarmiðum um þessi málefni? Er það
trúlegt að þeir starfsmenn fangelsanna sem starfa utan Reykjavík-
ur láti einir eigin búsetu hafa áhrif á skoðanir sínar um staðsetn-
ingu þeirra? Felst ekki einum of mikill hroki í þess konar áliti?
Á síðasta áratug var ákveðin og framkvæmd veruleg uppbygg-
ing og endurbót á fangelsinu á Litla-Hrauni. Það var gert á grund-
velli ítarlegrar og vel rökstuddrar tillögugerðar. Ákvörðunin fól
í sér að meginstarfsemi ríkisfangelsisins skyldi áfram vera fyrir
austan fjall en lítil stofnun með aðstöðu fyrir gæsluvarðhald og
móttöku yrði í Reykjavík.
Þetta var meðal annars rökstutt með því að hagkvæmni stærðar-
innar væri forsenda fyrir virkri deildaskiptingu og nútíma þjónustu
við fanga. Þessari stefnumörkun var síðar breytt. Úrbótaáform í
fangelsismálum hafa því upp á síðkastið tekið mið af þeim sjónar-
miðum starfsmanna fangelsanna í Reykjavík að tvær meðalstórar
stofnanir eigi að reka á þessu sviði: Aðra í Reykjavík en hina á
Eyrarbakka.
Fráleitt er að líta svo á að annað sjónarmiðið sé faglegt en hitt
ekki. Sannleikurinn er sá að ábendingar fangavarðanna á Litla-
Hrauni byggja á gildum rökum og áttu fullt erindi inn í umræðuna.
Gild rök þarf að vega og meta á báða bóga. Ein rétt niðurstaða er
ekki til.
Núverandi dómsmálaráðherra hefur með eftirtektarverðum
hætti fært talsvert af þjónustuverkefnum úr ráðuneytinu út til
sýslumannsembætta á landsbyggðinni. Með málflutningsröksemd-
um Fangelsismálastofnunar hefði mátt halda því fram að þær ráð-
stafanir skorti fagleg rök. Svo var ekki. Þær fólu bæði í sér hag-
kvæmni og skynsemi.
Áformuð staðsetning fangelsis á Hólmsheiði vekur síðan upp
annað og miklu alvarlegra umhugsunarefni. Skógræktarfélag
Reykjavíkur hefur sent borgaryfirvöldum rökstudda greinargerð
til varnar því mikla skógræktarstarfi sem unnið hefur verið á
austurheiðum Reykjavíkur undanfarna áratugi.
Skipulagsyfirvöld í Reykjavík stefna nú að því með skipulagi um
margs konar mannvirkjagerð að rífa þetta starf upp með rótum.
Það er ásetningur um ósmátt umhverfisspellvirki. Ætli Fangelsis-
málastofnun að halda fast við byggingu nýs fangelsis á þessu svæði
felst í því upplýst hlutdeild í atlögu að hálfri milljón trjáplantna
sem ungt fólk hefur unnið við að gróðursetja í tvo áratugi. Fyrir
þeirri gerð eru fá og fátækleg fagleg rök.
Betur færi á hinu að ríkisvaldið tæki höndum saman við Skóg-
ræktarfélagið í brýnni viðleitni þess til að hrinda þessum áform-
um borgaryfirvalda. Hvar sem fagleg rök eru í hávegum höfð geta
menn með góðri samvisku og af fullri reisn tekið undir röksemda-
færslu Skógræktarfélagsins.
Fangelsi og
skógrækt