Fréttablaðið - 30.12.2007, Blaðsíða 46

22 30. desember 2007 SUNNUDAGUR
Þ
egar ég millilenti á flug-
vellinum í Frankfurt
frétti ég að ég yrði
sendur í bæ sem heitir
Vavuniya. Ég vissi að
bærinn liggur mjög nálægt víg-
línunni, kannski tíu til fimmtán
kílómetra frá henni, inni í miðju
landi og því ekki aðlaðandi staður
til að vera á. Það reyndist raunin.
Ég fékk létt menningarsjokk þegar
ég kom til Srí Lanka, allt var svo
miklu öðruvísi en við eigum að
venjast. Þegar ég fór til Vavuniya
fékk ég hins vegar algert áfall.
Göturnar voru tæplega malbikaðar
og beljur og hundar og hermenn
úti um allt. Bærinn var hrörlegur
svo ekki sé fastar að orði kveðið.
Ég spurði sjálfan mig að því hvað
ég væri búinn að koma mér út í,“
segir Snorri Már Skúlason, deildar-
stjóri hjá ASÍ, sem er nýkominn úr
sex mánaða starfi fyrir utanríkis-
ráðuneytið á Srí Lanka.
Fyrsta nóttin á framandi slóðum
bætti heldur ekki úr skák.
„Nágrannakonan hafði dáið af slys-
förum daginn áður. Þegar dauðs-
fall verður stendur líkið gjarnan
uppi í húsinu í ákveðinn tíma og
vinir og ættingjar koma og það er
grátið og hljóðað yfir þeim látna
lungann úr sólarhringnum. Þessi
líkvaka hélt fyrir mér vöku þannig
að það var ekki hátt á mér risið í
upphafi. En aðlögunarhæfni
mannsins er ótrúleg og ég komst
fljótt yfir menningarsjokkið. Það
æxlaðist síðan þannig að ég var í
þessum bæ nánast allan tímann og
eftir tvo mánuði vildi ég hvergi
annars staðar vera. Mér fannst
mikill kostur að vera á sama stað,
mynda tengsl og kynnast svæðinu
eins vel og kostur er,“ segir hann.
Snorri Már starfaði sem vopna-
hléseftirlitsmaður í sameiginlegu
eftirliti Íslendinga og Norðmanna
á Srí Lanka. Hann segir að á skrif-
stofuna hafi gjarnan komið fólk
sem hafi lent í hremmingum. Á Srí
Lanka sé töluvert um hótanir,
þvinganir og jafnvel mannrán. „Við
fengum slíkar kvartanir inn til
okkar og skráðum samviskusam-
lega niður. Ótti var í fólkinu og
bjartsýni á framtíðina ákaflega
takmörkuð, atvinnuleysi yfir fimm-
tíu prósent í mínum heimabæ en
samt gat þetta fólk brosað. Ég hafði
oft á tilfinningunni að ég væri ekki
að fylgjast með vopnahléi heldur
stríði. Þó að manni féllust hendur
um stund þá áttaði maður sig á því
þegar rykið settist að vopna hlés-
eftirlitið er augu alþjóða sam fé-
lags ins. Ef við værum ekki þarna
þá væri ástandið margfalt verra.
Vera okkar veitir bæði stjórnar-
hernum og tígrunum töluvert
aðhald. Ef eitthvað gerist þá er það
komið í skýrslurnar okkar og þar
með út á netið og í fjölmiðla. Fólk
fann ákveðið öryggi í því að við
værum á svæðinu og þess vegna
var mikilvægt að við værum
sýnileg.“
Maður dofnaði allur upp
Snorri Már segir að skelfilegasta
upplifunin hafi átt sér stað í byrjun
ágúst þegar eftirlitsmennirnir
fengu vitneskju um að maður hefði
verið skotinn á götu í bænum. „Við
vorum komin inn í bíl á leið í eftir-
litsferð annað þegar fréttin barst
og ákváðum að kanna málið. Það
stóð heima. Þegar við komum á
gatnamótin þá lá þar maður með
stórt pappaspjald sem á var skrif-
að að hann hefði stundað fjárkúgun
og þess vegna verið drepinn, skot-
inn í höfuðið.
Þetta var mjög furðuleg sjón
enda ekki nokkur sála sjáanleg á
vettvangi nema hinn látni. Meðan
við vorum á staðnum tíndist fólk út
úr görðum og nærliggjandi götum
til að athuga hvað væri í gangi en
við hringdum í lögregluna og
báðum hana að hraða sér á stað-
inn,“ segir hann.
Meðan á þessu stóð heyrðust
skothljóð. „Við höfðum ekki meira
þarna að gera svo að við keyrðum
200-300 metra og sáum þar hvar
hálfur maður lá á göngustíg. Sjálfs-
morðssprengjumaður hafði greini-
lega sprengt sig og ætlað að taka
hermenn með sér en ekki tekist
það. Neðri hlutinn af manninum
var horfinn. Við fórum strax af
þeim vettvangi af því að ástandið
var ótryggt og byssur á lofti. Þegar
við komum aftur einum og hálfum
tíma seinna var búið að fjarlægja
líkamsleifarnar en maður í næsta
húsi var að skafa líkamsleifar af
húsinu sínu og maður þurfti virki-
lega að gæta að því hvar maður
steig niður. Þetta var það ljótasta
sem ég upplifði,“ segir hann.
Með grátbólgin augun
Neyðin er mikil meðal fólksins á
Srí Lanka, ekki síst í Vavuniya þar
sem atvinnuleysið er mikið. Snorri
Már rifjar upp að á skrifstofuna til
sín hafi komið ung kona með
mánaðargamalt barn í fanginu.
Maðurinn hennar hafði verið drep-
inn nokkrum dögum fyrr, báðir
foreldrar hennar voru látnir, hún
gat ekki gefið barninu brjósta-
mjólk og barnið var vannært og
veikt.
„Hún var alein í heiminum. Við
reyndum að aðstoða hana eins og
við gátum. Þegar einhver er myrt-
ur þá eru það ákveðin endalok og
þess vegna er jafnvel erfiðara að
hitta fólkið sem eftir lifir því að
hvað tekur við hjá fjölskyldunni ef
fyrirvinnan deyr? Ég lenti líka í
því að koma að þar sem maður
hafði verið skotinn og líkið lá á
jörðunni. Ættingjarnir höfðu mætt
á staðinn og eiginkonan með grát-
bólgin augun kom til mín og félaga
míns að biðja um hjálp. Hún leiddi
þriggja ára strák, átti tvö önnur
börn og var með kúluna út í loftið,
ófrísk að því fjórða. Að horfa á
vonleysið í augum eftirlifenda var
þyngra en tárum taki.“
Snorri Már segir að dvölin á Srí
Lanka hafi verið mikill skóli þar
sem hann hafi meðal annars þurft
að takast á við sjálfan sig. Að detta
inn í stríðsástand í framandi sam-
félagi sé mikil áskorun sem kalli á
nýja forgangsröðun og aðra hugs-
un. Hann hafi aldrei verið mikið
einn en eftir erfiða atburði hafi
reynst sér best að tala við vinnu-
félagana.
„Það kom fyrir að það var talað
fram á nótt eða þar til maður var
búinn að afgreiða málið en auð-
vitað lifir svona upplifun í höfðinu
á manni. Eitt af því sem utanríkis-
ráðuneytið býður upp á eftir heim-
komu er að hitta sálfræðing til að
tappa af. Virðingarleysið fyrir
mannslífum er því miður mikið
þarna eins og víðast þar sem átök
geisa,“ segir hann.
Eins og svitalyktareyðir
Dvölin á Srí Lanka var ekki bara
erfið heldur líka lærdómsrík og
ánægjuleg og á heildina litið mikið
ævintýri. Snorri Már segir að dýra-
lífið sé blómlegt á þessari fallegu
eyju enda kjöraðstæður, hitastigið
yfirleitt við þrjátíu gráður og regn-
tímabil tvisvar á ári. Ekki er mikið
um stór villidýr en þeim mun meira
af snákum og skorkvikindum. Einn
daginn kom hann að stórri köngu-
ló fyrir ofan dyrnar að herberginu
sínu og hafði ekki áhuga á að fara
inn með köngulóna fyrir utan.
„Ég náði í norskan félaga minn,
sem er þrautþjálfaður hermaður,
og bað hann að aðstoða mig við að
koma henni fyrir kattarnef. Ég
prílaði upp á stól í stuttbuxum og
sandölum með úðabrúsa með
moskítóeitri í hendi. Fyrir svona
risakönguló var það nánast eins og
svitalyktareyðir en ég hugsaði
ekkert út í það. Ég stóð uppi á stóln-
um og byrjaði að úða en hún brást
hin versta við og varð ekki vitund
sljó. Hún tók strikið niður vegginn
og ég á eftir með úðabrúsann í
botni. Þegar hún kom niður tók hún
stefnuna beint á mig. Sá norski var
með kústinn á fullu en köngulóin
fór það hratt að hann náði aldrei að
slá á hana. Það var ljóst að ég var
óvinur númer eitt og að köngulóin
ætlaði í mig en þegar hún var
komin alveg að mér náði sá norski
að fletja hana út. Það mátti ekki
tæpara standa. Við heyrðum síðar
hjá innfæddum að þetta hefði verið
baneitrað kvikindi.“
Eitt kvöldið sat Snorri Már ásamt
þremur öðrum úti á svölum að
gæða sér á kvöldmat á eina
„alvöru“ veitingastaðnum í bænum
við vængjaþytinn frá leðurblökum
sem flögruðu um í heitu myrkrinu.
Flestar voru litlar en ein þó af teg-
und sem kallast The Devil‘s Dog og
hefur vænghaf upp á einn og hálf-
an metra. Í fjarska mátti heyra
drunur í fallbyssum og herþyrlur
koma inn til lendingar.
„Seint í borðhaldinu kemur kvik-
indi fljúgandi út úr myrkrinu og
ræðst á höfuðið á mér. Þar sem
litlu leðurblökurnar sjúga blóð
ákvað ég að taka hressilega á móti
þessum óboðna gesti og upphófst
mikill stríðsdans með tilheyrandi
fúkyrðaflaumi. Torkennilegt dýrið
flæktist í hárinu á mér og tókumst
við á nokkur sekúndubrot. Það
versta var að vita ekki hver óvin-
urinn var, sérstaklega þegar hann
datt niður um hálsmálið á skyrt-
unni minni. Æstist dansinn til
mikilla muna og örvæntingarfullt
umlið breyttist í óttablandið vein.
Á meðan á þessu stóð voru borð-
félagarnir staðnir á fætur opin-
mynntir og fölir í framan því þeir
vissu ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
Þeir sáu aldrei fljúgandi ófögnuð-
inn koma út úr myrkrinu og ráðast
til atlögu. Þar sem ég hentist um í
krampakenndum hreyfingum tókst
mér að moka dýrinu undan skyrt-
unni og koma því burt og kom þá í
ljós að þarna hafði verið á ferð
fljúgandi kakkalakki sem hafði
brotlent á hausnum á mér. Hann
var svo stór að ég hafði á tilfinn-
ingunni að það væri mögulegt að
bregða hundaól utan um hálsinn á
honum og fara í göngutúr.“
Aðlögunarhæfnin er ótrúleg
Að horfa upp á afleiðingar stríðs er erfið lífsreynsla og víst að lífið er ekki sjálfsagt og lífsgæðin enn síður. Snorri Már Skúlason,
deildarstjóri hjá ASÍ, er nýkominn úr vopnahléseftirliti á stríðshrjáðu Srí Lanka. Hann sagði í samtali við Guðrúnu Helgu Sigurðar-
dóttur að stríðalinn Íslendingur þyrfti öðru hverju högg til að átta sig á og þakka í auðmýkt fyrir það sem hann hefur.
STUTT FRÁ VÍGLÍNUNNI Götumynd frá Vavuniya á Srí Lanka,
10-15 kílómetra frá víglínunni.
ÁSAMT NORSKUM FÉLAGA Snorri Már Skúlason vopnaeftirlits-
maður ásamt norskum félaga sínum Steinari Holm.
VOPNAHLÉSEFTIRLITSMENN Á SRÍ
LANKA Vinirnir Snorri Már Skúlason
og Þorfinnur Ómarsson voru báðir
vopnahléseftirlitsmenn á Srí Lanka á
árinu 2007.
MEÐ 15 KÍLÓA BLÝHÓLKA Í „alvöru“ vesti með 15 kílóa blýhólkum. Vopnahléseftirlitsmennirnir fóru aldrei í ferð án þess að vera
með vestið í bílnum. Þeir áttu að fara í vestið og leggjast niður eða ofan í skurð ef átök brutust út þar sem þeir voru staddir.
➜ SRÍ LANKA
■ COLOMBO
■ VAVUNIYA
SRI LANKA
Íbúafjöldi: 19,4 milljónir
Höfuðborg: Kólombó
Helstu útflutningsafurðir/framleiðsla: fatnaður og textíll, te, eðalsteinar,
hrágúmmí og kókoshnetur.
Stjórnmál: Ótryggt stjórnmálaástand og borgarastríð hefur geisað í Tamílahér-
uðum í norður- og norðausturhluta Srí Lanka í nokkra áratugi. Vopnahlé komst
á árið 2002. Íslendingar og Norðmenn sinna nú vopnahléseftirliti á eyjunni en
Íslendingar sinna þar þróunarsamvinnu. Ástandið er talið hafa farið versnandi
frá 2006.
Saga: Portúgalar og Hollendingar sölsuðu Srí Lanka undir sig á 16. og 17. öld,
Bretar festu stjórn sína í sessi í lok 18. aldar og upphafi þeirrar 19. Sjálfstæði Srí
Lanka var lýst yfir 4. febrúar 1948 en landið tilheyrði þó eftir sem áður Breska
samveldinu. Sjálfstæðið færði landsmönnum þó ekki frið og byggðist upp
spenna í gegnum árin á milli tveggja þjóðarbrota, Sinhalesa annars vegar, sem
eru í meirihluta, og minnihlutahóps Tamíla hins vegar. Átök brutust út í kring-
um 1980 og stóðu þau í tvo áratugi, eða þar til friðarsamningur var undirritaður
í febrúar 2002. Heimild: Iceida.is.