Tíminn - 26.06.1981, Blaðsíða 9

Tíminn - 26.06.1981, Blaðsíða 9
Föstudagur 26. júní 1981 samvinnuþættir) ,/Sú mesta yf irsjón, sem hent hefur þjóð- ina gagnvart íslenskri náttúru, sem hefur í árþúsundir samhæft og þroskað lífríki landsins, er sú staðreynd þegar minkum var leyfð hér landganga. Sú ákvörðun hafði svipaðar af leiðingar og þegar höggormurinn lyfti fyrst höfði, háreistur og pattaralegur í Paradís". vera 1 ■—i»». _ þeirra eöa um helmingur allt áriö um kring. A hina hliö væri óverulegur hluti af fæöu hans fuglar viö sjávarsiöuna og þá aðallega af máfaætt og mjög lit- ið virtist að minkur æti þar æöarfugla á fyrrnefndu athug- unarsvæði. Hann var þá spurð- ur: „Getur þetta þýttað minkur sé ekki eins mikill vargur og bændur vilja halda?” Svar: „Þaö er erfiti að segja nákvæmlega af eöa á um slikt. Minkur getur haft slæm áhrif á æöarvarp og skal ég skýra þaö nánar: Ef minkur tekur sér ból- festu i hólma, þar sem maöur- inn hefur verndaö æöarfuglinn, eru það viöbrögö fuglsins aö dreifa sér. Minkurinn fælir fugl- inn Ur varpinu, en þaö þarf ekki aö leiða til þess aö æðarfuglinn verpi ekki. Hann verpir dreift I staðinn”. Þá er hér önnur spurning: „Hafa veiöar á mink áhrif á stofnstærö hans?”. Svar: „Þaö eru nú ekki til heimildir aö styöjast viö. Þú veröur aö byggja ofurlltið á brjóstvitinu, þegar þú svarar þessari spurningu. Ég persónu- lega held þaö aö núverandi veiöiálag skili sér ekki eöa að minnsta kosti mjög illa, er á heildina er litið, til þess að halda minkunum niöri. Ég held þaö mætti jafnvel auka sóknina tals- vert, áöur en fariö væri aö tala um þaö aö minkastofninn væri ofveiddur og veiöin leiddi til fækkunar á stofninum. Hitt er þó til að minkur sé ofveiddur á stóru landsvæði. í Mývatnssveit eru likur á þvi aö minkum sé haldiöniöri meö ofveiöi. En sé á heildina litiö er þvi miöur ekki hægt að segja þaö”. „Hvaöa skoöun hefur þú sjálfur á mink? Er þér vel eöa illa viö hann?”. „Þaö er nú fæstum vel viö mink. En ég held aö þaö sé rétt aö fjalla um þeirra þátt i is- lensku lifriki, af raunsæi, en ekki aö láta tilfinningarnar hlaupa meö sig I gönur”. Þetta voru lokaorö liffræö- ingsins og mættu vissulega bæöi leikmenn og lærimeistarar festa þau vel I minni. Þá er komiö aö þvi, aö ég fari fáum orðum um kynni min af minkum. Þau eru bundin viö sveitina mina. öxarfjörö, þar sem ég var á stjái i 75 ár, bæöi i byggö og upp til heiða, og reyndi aö fylgjast sæmilega meö þvi sem fyrir augu bar. Þaö er min skoöun aö fáar sveitir á Islandi séu eins auðugar af bergvatns- lindum, ám og lækjum og hún, en meðfram þeim leggur minkurinn fyrst og fremst leiö sina á meöan að þar er einhver veiöivon. Þegar hún svo bregst heldur hann niöur meö þeim alla leiö til sjávar. Þar finnur hann oftast eithvað til aö seöja svangan maga á sama hátt og refirnir. Nú biö ég þig, lesandi minn, aö veröa mér samferöa um stund á fornar slóöir. Fram yfir miöja þessa öld, þegar farið var meö vissum lækjum milli bæja I öxarfirði, og einnig i Forvöö- um, I Jökulsárgljúfrum á vetr- um, þegar snjóbrýr lágu viöa yfir lækjum og föl haföi legið ó- hreyft á þeim einn eöa tvo sólar- hringa, þá brast það aldrei aö yfir sumar brýrnar lágu slóöir eftir keldusvln og stundum nokkrar fram og aftur. Þær slö- ustu sáust þar fyrir sautján ár- um eöa veturinn 1964. Þeir er slöast fundu fjaörir af keldu- svinum viö hola lækjarbakka þurfa ekki aö spyrja hver ástæöan er aö þau sjást þar nú ekki lengur. Ekki má ég heldur gleyma aö minnast á músar- rindlana, sem mikið var af I öxarfiröi og þó mest á þeim staö sem heitir Hvannstóö og er I Forvöðum. Fyrsta áratuginn eftir aö minkar settust þar aö voru þeir orönir svo hart leiknir aö þótt gengiö væri þar meö lækjum, út eöa suöur Forvööin alla tlma ársins, var þaö hend- ing ein aö hitta þá eöa heyra sönginn þeirra. Þaö gleymist heldur aldrei þeim sem þar voru svo oft á ferö og höföu alltaf séö þar silunga á riðastöövum 1 október og nóvember og einnig á sumrin, aö nú er þaö hending ein þótt horft sé vandlega. Hin- um megin viö Jökulsá, syöst I Hólmatungum er Melbugsáin. Syösti hluti hennar er sveig- myndaöur og lygn. A parti liggja þar aö henni brattar, skógivaxnar brekkur báöum megin. Þar beygja sig bæöi bjarkir og gulviöir fram yfir vatnsflötinn viö bakkana og er þar öruggt skjól fyrir öllum vindum. Þarna áttu bæöi stokk- endur og gulendur öruggan griöastaö á vetrum fyrir öllum óvinum nema manninum sem þangaö lagöi þó sjaldan leiö slna. Þegar svo hinn nýi og áöur óþekkti ógnvaldur nam þarna land 1960 varö þessi sami unaös- og friöarreitur þeim allra staöa hættulegastur. Svipaðar ógnir uröu llka margir aörir fuglar aö þola og einnig silungar. Þaö er útilokaö aö koma oröum aö þeirri breytingu sem viöa er oröin inn til dala fyrir þá sem þarvoru öllu dýrallfikunnugastir á fyrri helmingi þessarar aldar. Þeir þurfa heldur enga visinda- menn til aö segja sér hver ber mesta sök á þeim sorglega mun. Og til þess aö skýra þaö örlítiö betur fyrir þeim sem ekki hafa kynnst slikum vonbrigðum sem þvl fylgir aö fá nú ekki lengur aö vera I för meö gömlum vinum á fögrum vornóttum viröist mér þaö vænlegast aö bregöa he'r upp annarri mynd, sem ég efast ekki um að flestir skilji betur. Setjum svo að einn sólrlkan júnlmorgun sé aldurhnigin koua á leið út I blómagaröinn sinn. í mörg ár hefur hann veriö henni ómetanlegur unaösgjafi, enda hefur-hún átt þar margar ógleymanlegar stundir bæöi ein og meö vinum sinum sem eru sammála henni um það aö engir félagar á þessari jörö hafi eins góö áhrif og ilmiþrungin, bros- andi blóm.Sporin verða lika létt- ari og henni hitnar um hjarta- rætur I hvert sinn er hún fer til fundar viö þessa vini sina, sem hún hefur llka fórnaö svo miklu. En... hvaöhefur nú komiö fyrir! Til ólýsanlegrar skelfingar sér hún aö búiö er að troöa niöur flest blómin og sér þá samtimis nokkrar geitur sem komist hafa inn I garðinn fyrir gáleysi ein- hverra manna. Þær hafa valiö sér staö I fegurstu blómabeöun- um. Þar liggja þær jórtrandi og lygna augunum I ljúfri sælu yfir þessum allsnægtum sem þær hafa fundiö hér I þessum áöur óþekkta töfraheimi tilverunnar. Meö fáum oröum vil ég svo aö lokum styöja örlltiö viö bakiö á þessum ummælum minum, sem knúin eru fram af sárum söknuöi og gremju. Mér flýgur þá fyrst I hug að biöja þá ágætu vlsindamenn, sem af innri hvöt vUja kynna sér lifnaöarhætti minksins og áhrif hans i Is- lensku lifrlki aö láta sem fæstar skoðanir uppi um það fyrr en þeir hafa sjálfir kynnt sér — meö eigin augum — hvaö minkar hafa afrekað á þeim svæöum sem eru fjarri sjó. Og til þess aö svo veröi sé ég engin betri ráö en þau aö dvelja I Mý- vatnssveit og kynna sér ræki- lega fæöuöflun minksins þar, alla tima ársins, hafa tal af elstu mönnum þiar og einnig bændum sem búa við Víkinga- vatn I Kelduhverfi. Allir þessir menn geta best skýrt þá breyt- ingu á fuglallfi þar eftir aö minkurinn nam hér land. Um- sagnir þeirra eru byggðar á staöreyndum um þaö hver skaö- valdur hann er — og verður — I heimabyggö þeirra. í staöinn fengju þeir svo án efa skýringar frá þeim á þvl hvaö átt er viö þegar talaö er um ofveiöar á mink og hvernig þaö geti átt sér staö aö veiöar á honum hafi lltil áhrif á stofnstærð hans þrátt fyrir þaö aö árlega eru drepnir nokkur þúsund minkar. Ég vil svo enda þessar alvar- legu hugleiöar á þvl aö endur- taka þá skoöun mlna og margra annárra Þingeyinga aö sú mesta yfirsjón, sem hent hefur þjóöina gagnvart islenskri náttúru, sem hefur I árþúsundir samhæft og þroskað lifriki landsins, er sú staöreynd, þegar minkum var leyfö hér land- ganga. Sú ákvöröun haföi svip- aöar afleiöingar og sá atburöur sem frá er skýrt I blessaöri Bibliunni, en þaö var þegar höggormurinn lyfti fyrst höföi, háreistur og pattaralegur I Paradls. Ytri-Hllö, 640 Húsavlk, ' 12. aprll 1981 • ■ i ■ „Kaupfélag Króksfjaröar er I hópi elstu kaupfélaga lands- ins.” Furðuleg fréttaritun ■ Nýlega gaf að lita eftirfar- andi fyrirsögn I Morgunblaö- inu: „Enginn fjárhagsávinn- ingur að vera I Kaupfélagi Kröksfjarðar.” Þessu fylgdu fréttir af aðalfundi kaupfé- lagsins. Þar kenndi ýmissa grasa og gætti vissulega nokk- urs ósamræmis milli frásagn- ar og ályktana. 1 upphafi er sagt frá þvi, að tekjuafgangur hafi oröið hjá kaupfélaginu I Króksfjaröar- nesi uppá tæplega eina milljón króna. Það er aö visu ekki stór upphæö, enþess ber hinsvegar að gæta að hér er ekki um stórt félag að ræöa heldur eitt hið minnsta innan samvinnu- samtakanna. Eigi aö siöur er það staö- reynd, að það hefir orðiö f jár- hagsávinningur af rekstri árs- ins og er fyrirsögnin því vill- andi. Hverjir hafa notiö þessa ávinnings? Ekki ég — ekki ég, segir fréttaritari blaösins og því til staðfestingar lýsir hann þvi, að engum aröi hafi veriö úthlutað til félagsmanna en tekjuafgangur greiddur I stofnsjóö þeirra. Þeir sem þekkja nokkuö til verslunarreksturs, sérstak- lega smásöluverslunar Uti á landsbyggöinni, munu vafa- laust álíta að þaö gangi kraftaverki næst, að endar skuli hafa náö saman hjá þessu litla félagi. Þaö bendir eindregiö til þess, aö sparnaö- ar og hagsýni hafi verið gætt svo sem framast er kostur. Þýðingarmikið hlutverk Enda þótt kaupfélag þetta sé lítið, hefir þaö þýöingar- miklu hlutverki að gegna. Aö þvi standa 104 félagsmenn. Það er að meiru eða minnu leyti ábyrgt fyrir þvi, að bú- rekstur getiblómgast i byggð- arlaginu og fólkið þar geti lif- að og notið sinnar tilvistar. Kaupfélagiö á góöan hlut aö þvi, aö veita þá þjónustu, sem með sanngirni er hægt aö vænta að til staöar sé á félags- svæöi þess. Slíkt hlutverk er ekki eftir- sóknarvert eða auðvelt. Fé- lagiö hefir raunar enga keppi- nauta. Hið frjálsa framtak haslar jér ekki völl á þessum slóöum. Þeir sem þar búa verða aö leita eigin ráöa. Til þess hafa þeir stofnað eigin kaupfélag. ,,Sjálfseignar- stofnun” Fréttaritarinn ásakar félag- iö og tíundar það sem hann telur vera ávirðingar þess. Hann segir aö svo virðist sem félagiö sé aö breytast I „sjálfseignarstofnun”. Þegar fréttaritarinn tekur þannig til orða er markmiö hans aö segja eitthvaö kaupfé- laginu til niörunar. Á þvi leik- ur enginn vafi. Spurningin er sú, hvort Sveinn fréttaritari eöa aðrir sem taka undir meö honum hitti i mark. Það er rétt, aö segja má aö kaupfélögin séu nokkurskonar „sjálfseignarstofnun”. Þau geta hvorki gengið kaupum né sölum. Jafnhliöa getum viö ekki sagt, að kaupfélagsmeð- limir „eigi” þau en geti samt ekki ráöstafaö þeim aö vild sinni. Þeir geta stýrt félögun- um og ráöiö stefnu þeirra og verkefnum en „sjálfseignar- stofnunareinkenni” kaupfé- laganna eru of greinileg til þess aö tilvist þeirra sé I hættu fyrir skyndisveiflum eöa duttlungum fárra einstak- linga. Þar koma til vissar tak- markanir og reglur, sem fé- lögin hafa mótaö og hald;ðfast viðfráupphaf i og fram til þessa dags. Það er hinsvegar ein af frumskyldum félagsmann- axma aö vaka yfir þvi, aö kaupfélag þeirra staöni ekki og verði ekki ofurselt einkenn- um sem sumar „stofnanir” — einkum hins opinbera — markast af. Kaupfélag Króksf jaröar er I hópi elstu kaupfélaga Iands- ins. Þaö siglir aö sumu leyti á móti straumnum. Fram til þessa hefur þvl farnast vel. Meö hverju ári sem liður reynist erfiöara að ná saman endum hjá litlu kaupfélögun- um úti á landsbyggðinni. Sam- starf þeirra og jafnvel sam- eining hefir þvi verið á dag- skrá á liðnum árum. Fréttaflutningur af þvi tagi, sem við sáum i Morgunblaðinu 16. júni og sem bér er vitnað til, þjónar ekki þeim tilgangi aö efla samstööu og samvinnustarf á félags- svæði Kaupfélags Króksfjarö- ar, enda vart aö búast viö liö- sinni Ur þeirri átt. Aö baki liggur viöleitni til aö rifa niöur og spillaþvísem áunnist hefur með samvinnustarfinu. Spyrja má fréttaritarann og þá sem hans málflutning styðja, hvað þeir vilji gera, hverjar séu tillögur þeirra um nýjar leiðir? A meöan þeir hugsa sig um er rétt að félags- menn Kaupfélags Króksf jarö- ar og annað samvinnufólk haldi áfram að gegna skyldum sinum og móta samvinnu- starfiö I samræmi viö upp- runa, sögu og eöli kaupfélag- anna. Þaö á jafnt viö I hinum litlu félögum sem hinum stærri. (22.6.81.) Hjörtur Hjartar skrifar

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.