Tíminn - 26.07.1981, Síða 18

„Geðprúður
bóhem úr
vestur-
bænum”
lagið fékk þá flugu i höfuðið að
starfsemi þess myndi öll færast i
aukana ef hún færi fram i húsi
Einars. Félagið keypti þvi efri
hæðina i húsi okkar og þar var
mikið renniri næstu árin. Það
voru haldnir miðilsfundir mörg-
um sinnum á dag, fimm, sjö, niu
einsog i bió, og Hafsteinn var
aðalmiðillinn. Hann var þá rukk-
ari hjá útvarpinu og oft þreyttur
og illa fyrir kallaður þegar hann
kom úr vinnunni og lundirnar
áttu að byrja. Stundum gat hann
ekki faliið i trans og þá söng söfn-
uðurinn sálminn ,,A hendur fel þú
honum” til að reyna að koma
honum istuð. Við systurnar lærö-
um þennan sálm utanbókar með
timanum. Þegar bragðið heppn-
aðist brást aldrei að undir söng-
inn tók undurfögur baritónsrödd,
þá var Hafsteinn fallinn i trans.
En stundum urðu þeir að hætta
eftir fyrsta íundinn þegar Haf-
steinn var of þreyttur, ég hef grun
um að þeir hafi oft gengið ansi
nærri honum. Nú, við systur vor-
um bæði ódælar og óþekkar og
vorum oft að hasast i þeim og svo
var það einn þungan vetur þegar
inflúensufaraldur gekk i bænum
að við settum plagg á hurðina
sem á stóð: „Miðilsfundir falla
niður i dag vegna inflúensufar-
aldurs i öðrum heimi”. Þeir úr-
valsmenn sem stóðu fyrir Sálar-
rannsóknafélaginu, Jón Auðuns
og sér i lagi Sveinn Vikingur, þeir
reyndu að túkta okkur til en gekk
vist litið. Stundum sungum við i
kapp við þá, þegar Sálarrann-
sóknafélagið söng ,,Á hendur fel
þú honum” kyrjuðum við italskar
áriur á neðri hæðinni. Og ég man
eftir þvi að einu sinni kom Sofíia
dóttir Haraldar Nielssonar æð-
andi niður stigann en við skelltum
þá hurðinni i lás. Hún hótaði öllu
illu gegnum glerrúðuna i hurðinni
en við hrópuðum á móti: „Nú,
miðlaðu þig þá i gegnum hurð-
ina!” Við áttum ekki vel saman,
við systur og Sálarrannsóknafé-
lagið... Einu sinni kom danskur
likamningamiöill i heimsókn, þá
lék allt á reiðiskjálfi i húsinu...
Félagið var þarna ekki nema i
þrjú ár, þá fluttu þeir niður i
Garðastræti og ætli þeir hafi ekki
i og með verið að flýja undan
ólátabelgjunum?”
Góðlegir
geðhundar
— Segðu mér nú annað. Ertu
ennþá bóhem einsog þú varst?
Nú horfir Ásdis lengi eitthvað
úti loltið. Loks segir hún: „Ég
veitþað varla. Ég er svona Bjart-
ur i Sumarhúsum, harðbalakerl-
ing. Nei, ætli ég sé nokkur bóhem
lengur. Ég á orðið tiu ára gamla
dóttur og henni finnst ekkert
gaman þegar móðir hennar er úti
að syngja fyrir alla Kjósarbænd-
ur þó sjálf sé ég kannski komin i
mjúkt stuð. Annars er ég tima-
skekkja. Ég er aldamótamann-
eskja, bæði i eðli og hugsun, eða
það segir Elosi Ólafsson mér að
minnsta kosti.”
— Hvernig lýsir það sér?
„Tja, ég er nú til dæmis svo
gamaldags að ég hef ást á landinu
minu. Ég er svolitið ihald, einsog
allir bóhemar eru, þeir eru jafn-
framt miklir borgarar. Það er
tviskinnungur i okkur, enda svo
sem engin ástæða til að vera
sjálfum sér samkvæmur. Við
erum erfiðir, við hrútar — ég er
fædd 18. april á mörkum hrúts og
nauts. Hrútar eru góðlegir geð-
hundar, þeir þola illa sársauka og
eiga erfitt með að koma sér upp
þaki yfir höfuðið. Þeir eru vel
varðir, koma sér upp góðum
fronti. Það er sagt að það sé á fáa
foreldra lagt að eiga tvö börn i
hrútsmerkinu.”
Ásdis þagnar andartak en held-
ur svo áfram:
„Ég held þvi fram að ég hafi
verið uppi áður, á 17. öld. Ég er
nefnilega svo matsár, að það er
næstum sjúklegt. Ég er ekki nisk
en mér er hræðilega illa við að
henda mat og hef andstyggð á
matarleifum. Þetta er undarlegt
vegna þess að sjálf hef ég aldrei
liðið skortá nokkurn hátt. Liklega
hef ég verið naumt skammtandi
húsfreyja. Og mér finnst lika að
Islandssagan hafi öll gerst i þoku
og súld.”
— Svo þú hefur verið nisk hús-
móðir i rigningarhéraði?
„Það mætti segja mér það.”
— Þúertmeð mikið af myndum
og bókum i kringum þig, hefur
kynnst fjöldanum öllum af lista-
mönnum. Ertu listamaður sjálf?
Hún litur á mig i forundran.
„Ég? Neineinei, það er ég ekki.”
Þagnar svo stutta stund. „Kannsi
er ég lifskúnstner.”
— Útá hvað gengur það?
Hún stynur, finnst kannski litið
til koma. „Sennilega ekki sist að
hafa húmorsans fyrir sjálfum
sér.Hérá Islandi erumargirsem
geta gert létt grin að sjálfum sér
en þola illa að þeim sé stritt. Nú,
maður reynir að láta baslið ekki
fara með sig, ekki láta það ná alla
leið inni persónuhelgi manns. Ég
fer, og á kvöldin bið ég bænirnar
minar og þakka fyrir daginn.”
Eru nú ung-
lingarnir að
rústa Hersetur?
— Ertu trúuð?
Hún horfir á mig góða stund.
„Er hún ekki eftir Staðarhóls--
Pál, nei hún er eftir Bjarna Jóns-
son, þessi visa:
Aldrei var svo heiðið hold
hér á jarðarmold,
að ekki bæri á þvi skil
að einhver drottinn væri til.
Jú, ætli ég jánki þvi ekki að ég
sé trúuð og skammast min ekkert
fyrir það. Mig langar allt i einu i
kristnisögui háskólanum, nú þeg-
ar ég get það ekki — ég er alltof
önnum kafin — kristnisögu og
réttarsögu. En ætli ég fari ekki að
rifja upp fagið mitt, svona þegar
minn timi kemur.”
— Ertu selskapsmanneskja?
„Mikil skelfing! — ég hef
gaman af að vera innanum fólk
en það breytir þvi ekki að ég er
ein. Ég er ekki einmana en ég er
eintrjáningur, hef mikla þörf fyr-
ir að vera ein og sú þörf ágerist
með aldrinum, ef eitthvað er. Ég .
hef heldur enga heilsu i það leng-
ur að taka selskapssveiflur, fara
um byggðir landsins og syngja
ættjarðarlög.”
— Þú ert svona mikill ættjarð-
arvinur, já...
,,Já, Er það ekki arfurinn?
Skerið? Ég spyr stundum nem-
endur mina hvort þeir geri sér
grein fyrir þvi að allir Islendingar
gætukomistfyrir á Péturstorginu
i Róm. Eða þá i blokk i Berlin.
Svo ófyrirgefanlegt sem það nú er
þá dáist ég að löndum minum og
ekki sistfyrir það hversu duglegir
þeir eru að ferðast um landið sitt
og kynnast þvi. Ég fór einu sinni i
rútu frá Levanger til Osló og bil-
stjórinn rataði ekki. Það voru Is-
lendingarnir sem rötuðu, Norð-
mennirnir þekktu ekki einu sinni
Nansen á túkallinum. tslendingar
vita allt um sveitir og sýslur sem
þeirfara um og þeir upplifa land-
ið sitt i raun og veru. Sjálf er ég
alltaf að upplifa eitthvað, stórt og
smátt.”
Þögn.
„Ég skal segja þér dálitið
merkilegt. Um áramótin bauð ég
til min öllum niunda bekk i gagn-
fræðaskólanum á gamlárskvöld
og nýársnótt. Þetta datt útúr mér
i kennslustund án þess að ég vissi
i rauninni hvað ég var að segja.
Svo koma hér sextiu ungmenni og
ég sagði þeim að þau mættu ekki
hanga i gardinunum, ekki brjóta
spegilinn, ekki fótbrjóta sig i stig-
anum og ekki æla stofuna út. Ann-
ars megiði koma með gosið ykkar
og brennivinið ykkar, það litla
sem þið eigið, það kemur mér
ekki við. Þau undirbjuggu þetta
vandlega hérna niðri i kjallara,
settu rauðar perur i ljósin, komu
með hljómflutningsgræjur og
plötur og — æ, nú sé ég ekki
gestabókina einmitt þegar ég þarf
á henni að halda en það skrifuðu
sig i hana 58 unglingar. Sjálf var
ég i mat hjá vinkonu minni, Stein-
unni á Hulduhólum, þegar allt i
einu gripur mig þetta litla
hræðslukast. Hvað hef ég gert?
Eru nú unglingarnir að rústa
Hersetur? Og ég flýtti mér hingað
en þá færðu unglingarnir mér
gjöf, það er þessi stytta með gull-
platta á. Það brotnaði ekki eitt
einasta glas, það var ekki meira
rusk en eftir sjálfa mig i eina viku
og svo kvöddu þau mig öllsömul
með handabandi klukkan fjögur á
nýársnótt. Ég skipti mér reyndar
litið af þeim, sat mestanpart inni
eldhúsi með Steinunni á Huldu-
hólum mér til fulltingis, en þetta
var einn af gleðilegri dögunum i
lifi minu. Svona gerir maður bara
einu sinni á ævinni.”
— Þú hefur trú á ungdómnum?
„Svo sannarlega. Og hef gaman
af að vera innanum unga fólkið —
svona stund og stund. Þetta er
gott og vandað fólk og ég veit ekki
um þetta ginnungagap sem kyn-
slóðabilið er sagt vera.”
„Hér hefurðu
lóð ...”
— En segðu mér nú eitt. Þú hef-
ur talað töluvert um húsbygging-
una hér i Mosfellssveitinni.
Hvernig stóð á þvi að hrútur sem
á erfitt með að koma sér upp þaki
yfir höfuðið lagði úti svona stór-
virki?
„Ja, þegar ég kom frá Isafirði
og átti ekki bót fyrir boruna á
mér, þá sá ég auglýsingu um
kennarastöðu i Mosfellssveit,
húsnæði fylgdi. Ég dreif mig i að
sækja um og fékk stöðuna. Fyrst
bjó ég á heimavistinni en siðan
fékk ég inni i koti sem ég skirði
Rykvelli. Svo sögðu þeir við mig
fyrir fimm árum: „Jæja, Ásdis,
nú ferð þú að byggja. Hér hefurðu
lóð.” Og ég, þessi asni, sagði bara
já, sem ég hefði aldrei gert ef ég
hefði vitað hvað ég væri að fara
úti. En nú vil ég vera hér.”
— Ekki á Sólvallagötunni?
„Alls ekki!” Svarið er mjög
ákveðið.
— Hversvegna ekki?
,,Verður maður ekki að brjótast
undan móðurveldinu? — vitandi
það að hættulegasta tegund ástar
er móðurofverndunin. Við systur
vorum ofverndaðar i æsku.”
— Þú elur þá dóttur þina öðru-
visi upp?
„Hvort ég geri!” Asdis hlær.
„Ég hef i hyggju að reka hana að
heiman undir eins og hún er orðin
sextán ára! En. grinlaust, sjálf-
bjarga skal hún verða. öryggis-
sýkin nútildags er svo ofboðsleg
að það er beinlinis forkastanlegt
ef foreldrarleggja grunn að sliku.
Danir eiga orð yfir þetta: tryg-
hedsnarkoman. Og það er allt
vaðandi af sálfræðingum, sósial-
ráðgjöfum — en það er fag sem ég
hef aldrei fengið neinn botn i. En
það fylgir timanum.”
Hún þagnar stundarkorn.
„Sjálf ber ég mig aðeins saman
við sjálfa mig, það er eini mæli-
kvarðinn sem ég get notað. Ég
ber mig aldrei saman við aðra
manneskju á nokkurn hátt.”
— Hvað þýðir það?
„Ja, maður athugar hvað hefur
unnist, hvað hefur breyst, hvern-
ig ég hef þroskast. Maður sér það
jú ekki fyrr en eftir á, það væri ó-
eðlilegt ef maöur tæki eftir þvi
meðan maður væri að þroskast.
Ég vona að ég haldi áfram að
þroskast. Mér finnst ég ekki eiga
beina samleið með neinum
öðrum, það eru til mörg orð yfir
það”.
— Svosem eins og...?
„Sérviska... Rekast illa i flokki
eða hópi...”
— Hefur það ekki löngum þótt
jákvætt fremur en hitt?
„Það þótti það hjá formæðrum
okkar.”
— En ekki lengur?
„En ekki lengur.” Svo vindur
hún kvæði sinu i kross: „Fyrir
mig er baráttan og lifsbaslið
nauðsynlegt til að þroskast, bara
að maður láti það ekki sliga sig
eins og ég minntist á áðan. Hvað
sagði Bjartur i Sumarhúsum:
Byggi ég mér Urðarsel, Hallbera.
Kannski er ég að byggja mér mitt
Urðarsel.”
— Hvað áttu við?
„Hersetur. Mér hefur oft verið
legið á hálsi fyrir þessa húsbygg-
ingu. Fólk segir við mig: Af
hverju selurðu ekki Asdis, þú get-
ur fengið þér fina ibúð i Reykja-
vik og meira að segja bil i milli-
gjöf. En ég vil það ekki. Ég ákvað
að gera þetta og þá hángi ég i þvi.
Það var mikill gleðidagur i lifi
minu þegar ég fór að hitta Pál
Briem bankastjóra og hann sagði
viðmig: „Þú missir ekki húsið úr
þessu, Ásdis.” Þetta er dálitið á
skakk og skjön þvi nú er ég ekki
metnaðargjörn I eðli minu. En ég
er liklega það sem heitir „fight-
er”.”
Enn þagnar hún stundarkorn og
horfir úti loftið.
„Svona munaðarbóhem einsog
ég, veistu, ég held ég þyldi ekki
góða daga. Þegar ég var litil
stúlka á Sólvallagötunni þoldi ég
ekki tilhugsunina um að gifta mig
bara til að vera gift. Ég vildi ekki
vera plusspika i öndvegi eigin-
mannsins. Nú var ég að visu gift
i tvö ár einsog ég sagði áðan og
það var góður kapituli útaf fyrir
sig. Ég minnist hans með virð-
ingu og söknuði og eftirsjá”.
Svo reikar hugurinn aftur að
Hersetri, þessu húsi sem er svo
undarlega svipað eiganda sinum.
„Ég á ennþá eftir tvö þrjú erfið
ár. Þá er þetta komið...”
Viðtal: Illugi Jökulsson
Myndir: Róbert Ágústsson