Fréttablaðið - 05.03.2008, Síða 6

MARKAÐURINN 5. MARS 2008 MIÐVIKUDAGUR6
H A U S
Um leið og skuldatryggingar -
álag bankanna hefur náð hæstu
hæðum hefur einnig aukist álag á
útgáfu skuldabréfa íslenska ríkis-
ins. Viðskipti með þau fara fram
á sömu mörkuðum og skuldabréf
bankanna. Undirliggjandi hag-
stærðir nægja ekki til að skýra
hátt álag á bréf banka og ríkis, en
í álaginu á að felast mat á líkum
þess að útgefandi skuldabréf-
anna rati í þrot. Íslenska ríkið
er nánast skuldlaust og vandséð
að það geti farið á hausinn og ís-
lensku bankarnir búa við ríku-
lega lausafjárstöðu og eru, að
minnsta kosti enn sem komið er,
búnir að fjármagna rekstur sinn
langt fram í tímann.
Mikið álag á skuldabréf ríkis-
ins og bankanna er sérfræðing-
um fjármálalífsins nokkur ráð-
gáta og skiptar skoðanir um
hvar grunnástæðuna sé að finna.
Telja sumir hverjir vandfundna
eina skýringu á háu álagi held-
ur ráði þar samspil fleiri þátta,
svo sem hraður vöxtur bankanna,
viðkvæmni þeirra gagnvart ís-
lensku efnahagslífi og ójafn-
vægi þess sem leitt gæti til lak-
ari gæða eigna í framtíðinni, auk
þess sem horft er til stærðar
bankanna miðað við ríkissjóð og
Seðlabanka Íslands.
ÓÁSJÁLEGIR HAGVÍSAR
Stærð bankanna í hlutfalli við
ríki og Seðlabanka er hins vegar
sá þáttur sem margir horfa til
sem skýringar á „íslenska álag-
inu“. Bankarnir saman eru á við
tífalda þjóðhagsframleiðslu að
stærð og því ef til vill ekki að
furða að erlendir sérfræðingar
hnjóti um hlutföll sem slík. Velta
þeir þá fyrir sér getu Seðlabank-
ans til að standa að baki bönkun-
um sem „lánveitandi til þrauta-
vara“.
Þegar rætt er um áhættu
í rekstri banka er hún tvenns
konar. Annars vegar er það gjald-
þrotaáhætta (e. solvency risk)
og hins vegar lausafjáráhætta
(liquidity risk). Bankar eiga að
gæta þess sjálfir að eiga nægt
lausafé og haga sínum rekstri
þannig, en þrjóti allt í þeim
efnum eiga seðlabankar að koma
að og veita lausafjáraðstoð með
lánveitingum til þrautavara.
Val Koromzay, hagfræðingur
OECD sem í liðinni viku kynnti
hér skýrslu stofnunarinnar um
íslenskt efnahagslíf, segir stöðu
Seðlabanka Íslands sem lánveit-
anda bankanna til þrautavara
vera alvörumál. „Ég velti fyrir
mér hvort bankinn standi undir
því hlutverki nú þegar,“ segir
hann og boðar frekari umfjöllun
í næstu skýrslu OECD.
Ásgeir Jónsson, forstöðu maður
greiningardeildar Kaupþings,
segir ljóst að hækkun skulda-
tryggingarálags bæði ríkis og
banka megi að hluta rekja til
vangaveltna á erlendum fjár-
málamörkuðum um bakland ís-
lensku bankanna. „Samt verður
að hafa í huga varðandi ríkið að
bæði matsfyrirtækin Standard &
Poor‘s og Fitch hafa lækkað láns-
hæfi þess og eðlilegt að álagið
hækki af þeim sökum. Síðan
skiptir líka máli að hagvísar hér
líta margir ekki vel út í augum
útlendinga, svo sem mikill við-
skiptahalli, mjög hátt stýrivaxta-
stig, auk þenslunnar og verð-
bólgunnar sem hér hefur verið,“
segir hann, en kveður hækkun
skuldatryggingarálags á bréf
ríkisins mun meiri en hægt sé að
skýra með þessum rökum.
BAKLANDIÐ ÞARF AÐ BÆTA
„Á síðustu mánuðum hafa Seðla-
bankar ytra lagt mikið kapp
á það að veita lausafé inn í
bankakerfið. Til að mynda hefur
bandaríski seðlabankinn víkkað
út allar kröfur í endurhverfum
lánaviðskiptum til þess að koma
fjármálastofnunum til aðstoðar.
Hið sama hefur Seðlabanki Ís-
lands að vísu líka gert í jan-
úar að einhverju marki en eðli
málsins samkvæmt getur hann
aðeins lánað út í krónum. Bróður-
parturinn af lausafjárskuld-
bindingum íslensku bankanna
þriggja eru hins vegar í erlendri
mynt og af þeim sökum ætti ís-
lenski seðlabankinn erfitt með
að lina lausafjárvandræði þeirra
ef á reyndi. Þetta þýðir einfald-
lega að íslenska bankakerfið
hefur ekki sama bakstuðning og
bankar á stærri myntsvæðum
erlendis hvað varðar lánveiting-
ar til þrautavara og það skipt-
ir verulega miklu máli þegar
lausafjáráhætta íslenska fjár-
málakerfisins er metin af erlend-
um aðilum. Þetta er hins vegar
eitthvað sem íslensku bankarn-
ir hafa lengi vitað af og þeir
hafa því ávallt haft mun meira
lausafé á bókum sínum en þekk-
ist víða erlendis,“ segir Ásgeir
og áréttar að með engum hætti
geti lánveitingar til þrautavara
kallast einhvers konar „pilsfalda-
kapítalismi“ líkt og heyrst hafi
í umræðunni. „Lánveitingar til
þrautavara eru lausafjártrygg-
ing sem seðlabankar allra landa
veita og eru grundvallarástæða
þess að ríki reka seðlabanka.“
Ásgeir segir ljóst að íslenski
Seðlabankinn geti ekki nema að
litlu leyti þjónað bönkunum hér
sem lánveitandi til þrautavara.
„Að því leyti til vantar íslenskt
bankakerfi þennan bakstuðning
og þetta er það sem aðild að
Myntbandalagi Evrópu myndi
breyta. Þá yrði Seðlabanki Ís-
lands útibú frá Seðlabanka Evr-
ópu og væntanlega með töluvert
svigrúm til að beita lánveitingum
til þrautavara, og þá í evrum.“
Hins vegar hafi bankarnir sterkt
bakland þegar kemur að gjald-
þrotaáhættu (e. solvency risk)
enda hefur það komið skýrt fram
í skýrslum og mati Moody´s. Ís-
lenska ríkið er nánast því skuld-
laust og getur hæglega komið
með nýtt eiginfjármagn ef um
allt þrýtur enda er þá um miklu
lægri fjárhæðir að ræða en lausa-
fjárskuldbindingar. Til lengri
tíma litið segir Ásgeir að mikil-
vægt sé að styrkja bakland bank-
anna hérlendis. Aðrar lausnir en
aðild að Myntbandalagi Evrópu,
og þá væntanlega Evrópusam-
bandsaðild á undan, segir Ásgeir
vera að bankarnir flytji höfuð-
stöðvar sínar og verði í raun er-
lendir bankar, eða að samningar
náist um bakstuðning með öðrum
hætti. „Hvort sem það yrði með
gjaldeyrisvarasjóði í yfirstærð
eða einhvers konar yfirþjóðleg-
um samningum.“
SAMKEPPNIN ER ÓVÆGIN
Ingimundur Friðriksson seðla-
bankastjóri gerði stöðu bankanna
að umtalsefni í erindi sem hann
flutti í Rótarýklúbbi Austurbæjar
fyrir helgi. Með örum vexti síð-
ustu ár og starfsemi víða um
lönd segir hann bankana hafa
treyst undirstöður sínar og dreift
starfsemi. „Þeir eru alþjóðlegir
bankar með höfuðstöðvar á Ís-
landi og miklu síður en fyrr háðir
efnahagslegri framvindu á Ís-
landi,“ sagði hann og benti líka á
að ólíkt því sem gerst hefði víða
í Evrópu hafðu íslenskir bank-
ar ekki þurft að afskrifa háar
fjárhæðir vegna fjárfestinga í
ótryggum skuldavafningum
undir máls húsnæðislána í Banda-
ríkjunum.
Um leið fjallaði Ingimundur
um tortryggni þá í garð íslenskra
banka á erlendum markaði sem
erfitt væri að skýra til hlítar og
ylli því meðal annars að trygg-
ingarálag á skuldir þeirra væri
hærra en sambærilegra banka.
Hann benti á að á liðnum árum
hefðu bankarnir sótt mikið láns-
fé á alþjóðlega skuldabréfamark-
aði, auk þess sem þeir hefðu í
sókn á nýja markaði eflaust ögrað
keppinautum og mætt óvæginni
samkeppni fyrir vikið. Þá kynni
að skipta máli að bankarnir væru
á jaðarsvæði og byggju því al-
mennt við hærra álag en bankar
í stærstu löndunum. „Þá skiptir
stærð þeirra í samanburði við
umfang þjóðarbúskaparins ef-
laust einnig máli,“ sagði hann,
en erindi hans fjallaði líka um
greinargerið alþjóðlega mats-
fyrir tækisins Moody´s með
yfir skriftina „AAA-lánshæfis-
einkunn Íslands á krossgötum“,
en í því voru sérstaklega metnir
burðir stjórnvalda hér til að tak-
ast á við alvarlegt fjármála áfall.
„Á það var bent að frekari vöxt-
ur íslenska fjármálakerfisins
á alþjóðavettvangi kynni hins
vegar að reyna á þessa burði.
Bent var á að kanna mætti mögu-
leika á að efla gjaldeyrisforða
Seðlabankans, leita eftir sam-
starfi við seðlabanka í löndum
þar sem íslenskir bankar eru um-
svifamiklir og hugsanlega að efla
eða styrkja lausafjárreglur sem
gilda um bankana. Allt er þetta til
skoðunar,“ sagði Ingimundur.
NEITA AÐ LÁNA ÁN ÞESS AÐ
SEGJA NEI
Líklegt verður að teljast að smæð
hagkerfisins í samanburði við
umfangsmikinn rekstur stærstu
fjármálastofnana landsins eigi
sinn þátt í að ýta undir áhættu-
fælni á erlendum fjármálamörk-
uðum þegar kemur að skulda-
bréfaútgáfu bæði ríkis og ís-
lenskra banka. Hins vegar eru
þeir til sem telja að skýringin á
„Íslandsálaginu,“ kunni að vera
einfaldari.
Í lausafjárkreppunni hugsar
hver um sig og erlendir bankar,
sem annars hefðu keypt skulda-
bréf, eru óviljugir til að lána
frá sér peninga sem þeir kynnu
sjálfir að þurfa á að halda. Ofur-
hátt skuldatryggingarálag kann
því að vera leið þessara banka til
þess að segja nei án þess að segja
það upphátt. Hækkun þessa álags
hefur enda verið mikil og almenn
í heiminum, þótt vissulega sé hún
mismikil á einstaka banka. Ís-
lensku bankarnir hafa enda ekki
viljað gefa út skuldabréf á þeim
kjörum sem bjóðast, né heldur
hafa aðrir bankar vilja gera það.
Þannig munu margir írskir og
spánskir bankar nær alfarið
komnir upp á Seðlabanka Evr-
ópu með fjármögnun um þessar
mundir. Íslenska ríkið hefur svo
enga þörf fyrir slíka útgáfu og
yrði líklega litið á það sem merki
um örvæntingu og að hér væri
allt að fara í kaldakol gengi það
að slíkum afarkjörum á lána-
markaði.
Fremur er horft til þess að
lausafjárkreppan gangi yfir á
næstu mánuðum og lánakjör á
erlendum fjármálamörkuðum
komist í eðlilegt horf þegar sér
fyrir endann á ótíðindum tengd-
um bandarískum undirmáls-
lánum. Tæpast er þó búist við að
það verði fyrir mitt ár og jafn-
vel búist við að aðstæður verði
ótryggar fram á haustið. Verði
frekari áföll gæti ástandið dreg-
ist á langinn. Stóra spurningin er
svo bara hver lausafjárstaða ís-
lensku bankanna verður þegar
kemur að viðsnúningi, því þó
þeir hafi burði til að bíða verð-
ur horft til hennar þegar að
því kemur að þeir vilja gefa út
skuldabréf.
Noregur - ríkisskuldabréf
Finnland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Svíþjóð - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Tékkland
Slóvakía
Ítalía - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Chile
Malasía - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Kórea
Taíland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Mexíkó - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Litháen - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Eistland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Brasilía - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Panama - ríkisskuldabréf
Ísland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Kólumbía - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Suður-Afríka - ríkisskuldabréf
El Salvador - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Lettland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Gvatemala - ríkisskuldabréf
Tyrkland - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Kasakstan - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
Argentína - ríkisskuldabréf í erlendri mynt
AAA
AAA
AAA
A
A
AA-
A
A-
A+
BBB+
BBB+
A
A
BB+
BB+
A+
BB+
BBB+
BB+
BBB+
BB+
BB-
BBB
B
7,6
8,7
12,5
41,2
44,8
45,7
58,8
87,4
88,8
104,7
119,3
140
141,5
148
179,4
191,2
192,4
196,5
199
214,8
217,5
239,9
251,5
525,2
S K U L D A T R Y G G I N G A R Á L A G ( C S D ) Á F I M M Á R A
S K U L D A B R É F V A L I N N A Þ J Ó Ð R Í K J A
Skuldatryggingarálag á útgáfu íslenska
ríkisins er há miðað við lánshæfisein-
kunn þá sem ríkið hefur. Í samanburði
þjóða má sjá að bréf ríkisins eru með
álag á borð við þjóðir með mun lakara
lánshæfismat, svo sem Kólumbíu,
Lettland og Gvatemala. Hér til hliðar
sést punktstaða álags á skuldabréf
þjóðríkja eins og hún var undir lok
síðasta mánaðar. Álag á bréf íslenska
ríkisins hefur hækkað nokkuð síðan þá
og er nú yfir tveimur prósentustigum
(200 punktum).
P U N K T S T A Ð A
Í S A M A N B U R Ð I
INGIMUNDUR
FRIÐRIKSSON
ÁSGEIR JÓNSSON
Útlendingarnir horfa til baklands bankanna
Seðlabanki Íslands kannar möguleika á að efla gjaldeyrisforða bankans, leita eftir samstarfi við seðlabanka í löndum þar sem
íslenskir bankar eru umsvifamiklir og hugsanlega að efla eða styrkja lausafjárreglur sem gilda um bankana. Þetta kom fram í
nýlegu erindi Ingimundar Friðrikssonar seðlabankastjóra. Óli Kristján Ármannsson veltir upp spurningunni um hvort smæð
Íslands og Seðlabankans, í samspili við stærð bankanna, hafi orðið til að búa til „Íslandsálagið“ óskilgreinda. Miðlarar á erlend-
um fjármálamörkuðum hnjóta gjarnan um hver muni verja íslensku bankana fari allt í kaldakol. Þá skiptir máli hver er „lán-
veitandi til þrautavara“.