Tíminn - 11.02.1982, Blaðsíða 18

18
Kvikmyndir og leikhús
Fimmtudagur 11. febrúar 1982
kvikmyndahornid ■ ■ •
Dæmisaga
úr Gúlaginu
STALKEH
Sýningarstaöur: Regnboginn.
Leikstjóri: Andrei Tarkovsky.
Aðalhlutverk: Aleksander Kaidanovsky (Stalker), Anatoly
Solonitsin
(rithöfundur), Nikolai Grinko (prófessor), Alisa Freindlikh
(eiginkona Stalkers).
Handrit: Arkady Strugatsky og Boris Strugatsky, eftir eigin
sögu.
Myndataka: Aleksander Knyazhinsky.
Framleiðandi: Mosfilm 2, 1979.
■ „Allir spyrja mig hvað
hlutirnir þýði i kvikmyndum
minum. Það er hræðilegt!
Listamaður þarf ekki að svara
slikum spurningum. Ég hugsa
ekki svo djúpt um verk min —
ég veit ekki hvað tákn min
geta þýtt. Það sem skiptir mig
máli, er að þau vekja tilfinn-
ingar... Ef þú leitar að mein-
ingu missirðu af öllu, sem
gerist. Það að hugsa þegar þú
horfir á kvikmyndir gerir þér
erfiðara að upplifa hana.”
Svo segir Andrei Tarkovsky,
höfundur kvikmyndanna
Solaris, Spegill og nú Stalker,
sem sýnd var á kvikmynda-
hátiðinni i Reykjavik. En þótt
vissulega sé hægt að sökkva
sér ofan I myndina sem slika,
þá fer ekki hjá þvi að áhorf-
andinn hljóti jafnframt að
velta þvi rækilega fyrir sér
hvað höfundurinn er að fara.
Kvikmyndin er að visu nógu
merkileg út af fyrir sig án
slikra vangaveltna, þvi þar er
okkur varpað inn i þá
óhugnanlegu framtið, sem
kann að blasa við iðnvæddum
rikjum ef iðnaðarmengunin
fær að leggja lifriki jarðar-
innar i rúst. Og kannski er
þessi framtið ekki svo f jarlæg,
þvi þær rústir iðnaðarþjóð-
félags, sem birtast i myndinni,
eru ekki sviðsmyndir i eigin-
legri merkingu heldur er þetta
dauða svæði að finna i Eist-
landi.
Tarkovsky byggir mynd
sina á visindasögu, en breytir
henni i veigamiklum atriðum.
Sagan sjálf er t.d. látin gerast
i Ameriku, en myndin i ónafn-
greindu landi. Greint er frá
sérstöku bannsvæði, þar sem
talið er að loftsteinn eða eitt-
hvað þvilikt hafi lent fyrir um
tuttugu árum. A þessu svæði
er sérstakt herbergi, og þar er
talið að fólk geti fengið innstu
óskir sinar uppfylltar. Stjórn-
völd hafa lokað svæðið af og
gæta þess með virgirðingum,
varðturnum, flóðljósum og
vopnuðum vörðum. Sérstakir
leiðsögumenn, sem bera
nafnið Stalker, taka að sér að
smygla fólki inn á bannsvæðið
og leiðbeina þvi að herberginu
dularfulla, en leiðin þangað er
þyrnum stráð og hættum.
Myndin lýsir ferð Stalkers
með tvo menn, rithöfund og
visindaprófessor, inn á bann-
svæðið og að herberginu, sem
þeir þó vilja ekki fara inn i
þegar á leiðarenda kemur,
kannski vegna skorts á trú.
Mestur hluti myndarinnar
lýsir ferðinni um bannsvæðið
aðherberginu margumrædda,
og er sá hluti myndarinnar i
litum, en hinir kaflarnir sem
teknir eru utan bannsvæðis-
ins, svarthvltir. Auðkenni
iönaðar mengúnarinnar er
hins vegar það sama á báðum
stöðunum.
A ferð sinni stunda þre. -
menningarnir heimspekilegar
umræður m.a. um trú, list og
ólik viðhorf og aðferðir rit-
höfunda og vísindamanna. Sú
umræða er a.m.k. stundum
veikasti þáttur myndarinnar,
þar sem oft er fjallað um
grundvallarviðhorf þar á
meðal til listsköpunar, með
mjög almennum orðum.
En hvað er svo Tarkovsky
að fara annað en að sýna
okkur hrikalegar afleiðingar
iðnaðarmengunár og heim
spekilegar vangaveltur? Jú,
bannsvæði likist engu
frekar en fangabúðum.
Stjórnvöld virðast ekki jafn
hrædd við neitt eins og þá von,
sem sögurnar um herbergið,
þar sem innsta ósk manna er
veitt (frelsisóskin?), virðist
vekja. Og jiegar litið er á
leiðsögumanninn, Stalker,
sem fórnar sér til að leiða
menn að þessum forboðna
stað, þá fer ekki á milli mála
að myndin er pólitisk dæmi-
saga um Sovétrikin sjálf, þvi
Stalker, krúnurakaður og
klæddur i larfa er lifandi
imynd andófsmannsins úr
Gúlaginu, andófsmannsins
sem lifirfyrirtrúna á hinafor-
boðnu von um betra og frjáls-
legra þjóðfélag og getur ekki
hætt andófsstarfi sinu þótt það
kosti fangelsisvist. Og sú
lýsing, sem kona hans gefur
undir lok myndarinnar á af-
leiðingum starfs hans sem
Stalker, er ekkert annað en
raunsæ frásögn af hörðum
aðbúnaði eiginkvenna andófs-
manna þar eystra.
Myndin endar á þætti um
barn þeirra hjóna. Það hefur
ýmsahæfileika,sem venjulegt
fólk hefur ekki, getur m.a.
hreyft hluti með hugarork-
unni. Kannski tilvisun til þess,
að með nýrri kynslóð sé von
um betri tima.
—ESJ.
'Ellas Snæland
Jónsson
skrifar
★ ★ ★ ★
.★ ★ ★
★ ★ ★
★ ★
★ ★
★ ★
★
*
★
Járnmaðurinn
Báturinn er fullur
Stalker
Vera Angi
Barnaeyjan
Private Benjamin
Ævintýrið um feita Finn
Glæpurinn i Cuenca
Jón Oddur og Jón Bjarni
Stjörnugjöf Tímans
* * * ‘ frábasr • * + * mjög góö • * * göð • * sæmlleg • O léleg