Fréttablaðið - 23.07.2008, Blaðsíða 8

MARKAÐURINN 23. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR8
O P N U V I Ð T A L
Mikla athygli vakti í febrúar, er þið félagarnir skrif-
uðuð grein í Morgunblaðið þar sem lýst var áhyggj-
um af efnahagsástandinu og settar fram ýmsar til-
lögur til úrbóta. Síðan er tæplega hálft ár liðið og
staðan hefur örugglega ekki batnað, hvorki hér
heima né í hinu alþjóðlega umhverfi. Hvernig metið
þið stöðuna nú?
Bjarni: „Það er vá fyrir dyrum og það er mjög
mikilvægt að það taki að birta til. Þetta eru ekki
hagsmunir sem eru einangraðir við einhverja til-
tekna atvinnustarfsemi og óháðir hagsmunum al-
mennings, heldur er gríðarlegt hagsmunamál fyrir
allt þjóðfélagið að okkur takist að vinna okkur út úr
þerri stöðu sem nú er uppi.“
Illugi: „Við búum við þær aðstæður að stýrivext-
ir eru yfir 15 prósentum, verðbólgan er mikil og
við erum lent í þeirri stöðu að fyrirtækin í landinu,
sem gátu áður fjármagnað sig með erlendum lánum,
hafa engin tækifæri til þess í dag. Af þessum sökum
stefnir í mjög alvarlegar þrengingar í atvinnulífi
þjóðarinnar á næstu mánuðum.“
HÆTTA Á AÐ ATVINNULÍFI BLÆÐI ÚT
Seðlabankinn hefur í tvígang haldið stýrivöxtum
óbreyttum í 15,5 prósentum og jafnframt sagt að
lækkunarferli hefjist mun síðar en áður hafði verið
vænst. Atvinnulífið segist ekki þola slíkt vaxtastig.
Er ekki hætta á að því blæði hreinlega út?
Illugi: „Jú, það er nú staðan. Seðlabankanum er
þetta auðvitað fullljóst. Þeir hafa sagt: Við verðum
að hafa vextina svona háa til þess að gengið falli
ekki. Sú stefna er alveg skýr af hálfu bankans og
ég sé ekki að því verði breytt á næstu vikum eða
mánuðum. Það sem skiptir þá öllu máli er að geta
hjálpað bankanum að skapa þær aðstæður að vaxta-
lækkunarferli geti hafist. En bankinn býr líka við
þá áhættu að hávaxtastefnan ein og sér leiði til enn
frekari gengisfellingar en þegar er orðin. Ef sam-
drátturinn verður verulegur og hagkerfið veikist
mikið þá mun gengið falla í kjölfarið, alveg sama
þó að vextirnir séu háir. Jafnframt mun alvarleg-
ur samdráttur í hagkerfinu leiða til þess að íslensku
bönkunum mun ganga enn verr að fjármagna sig er-
lendis og þar með mun kreppan dýpka enn. En um
leið er líka hættulegt að fara í lækkun vaxta í þess-
ari stöðu því það kann þá að reyna mjög á gengið
og jafnframt myndu neikvæðir raunvextir höggva
skörð í sparnað í landinu. Við erum því miður komin
í þá bölvanlegu stöðu að þær tvær leiðir sem eru í
boði eru báðar mjög hættulegar og geta reynst mjög
erfiðar fyrir íslenskt þjóðarbú. Þetta eru í grófum
dráttum valkostirnir sem við höfum.“
VÍTAHRINGUR JÖKLABRÉFANNA
Hundruð milljarða eru nú bundin í svonefndum
jöklabréfum. Stór hluti þeirra er á gjalddaga á næstu
vikum og mánuðum. Spilar það ekki inn í gengismál-
in og stýrivexti Seðlabankans?
Illugi: „Jú, og við verðum að komast út úr þess-
ari stöðu. Það er vont að hundruð milljarða séu hér
í hagkerfinu vegna spákaupmennsku aðila sem gera
út á vaxtamun milli landa og skeyta í engu um af-
komu þjóðarinnar eða framtíð hennar. Við verðum
að komast út úr þeim vítahring og fá þess í stað er-
lenda fjármuni í formi langtíma fjárfestingar. Ég tel
að peningamálastefna Seðlabankans hafi lent í mikl-
um ógöngum, því þegar haldið var af stað með verð-
bólgumarkmiðið var hugsunin þessi: vextirnir eiga
að hafa áhrif á hagkerfið sjálft, en gengið á að ráð-
ast á markaði. Nú erum við komin í þá erfiðu stöðu
að nota vextina fyrst og fremst til þess að stýra
genginu og það kallar á endurmat peningamála-
stjórnarinnar. Auðvitað er hægt að stöðva verðbólgu
með því að drepa hagkerfið með vöxtum en það er
ekki ásættanleg niðurstaða.“
Hvernig getum við Íslendingar unnið okkur út úr
þessum þrengingum?
Bjarni: „Ég tel að við séum komin að ákveðnum
tímamótum. Við höfum upplifað langt hagvaxtar-
skeið með mjög háu atvinnustigi, stöðugum vexti
kaupmáttar og uppgangi á flestum sviðum. Nú ger-
ist það í lok þessa mikla framkvæmdatímabils sem
staðið hefur yfir í tengslum við virkjanir og álver að
skilyrði á erlendum lánamörkuðum eru mjög erfið á
sama tíma og vextir eru í hæstu hæðum. Gleymum
því ekki að við höfum einnig þurft að skera niður
þorskkvóta. Það má því segja að sótt sé að okkur
úr mörgum áttum í einu. En allar þrengingar fela í
sér ákveðin tækifæri. Við förum í tiltekt í kerfinu,
styrkjum stoðirnar, förum í ákveðna naflaskoðun og
það skapast andrúmsloft til að ræða í víðu samhengi
í hverju styrkleikar okkar og tækifæri liggja.
Verkefni okkar á næstunni er að viðhalda hér
hagvexti. Þegar aðgangur að erlendu lánsfé verður
aftur greiðari munu þau hagkerfi sem eiga blómleg-
ustu framtíðina fyrir sér lenda framar í röðinni en
hin sem horfa fram á stöðnun eða lítinn sem engan
hagvöxt. Þess vegna skiptir gríðarlegu máli fyrir
atvinnulífið í landinu og eins með tilliti til fyrir-
hugaðrar lántöku ríkissjóðs í útlöndum og þau lána-
kjör sem þar verða í boði, að hægt sé að sýna fram
á að íslenskt hagkerfi horfi ekki fram á langvarandi
stöðnunarskeið heldur sé það þvert á móti trúverð-
ugt og líklegt til að braggast skjótt, eflast á ný og
viðhalda vexti.
STJÓRNVÖLD VERÐA AÐ
TALA SKÝRT Í ORKUMÁLUNUM
Það er augljóst að við hljótum í þessu tilliti að horfa
til nýtingar náttúruauðlinda okkar, því þar höfum
við sannanlega forskot á aðrar þjóðir. Við skulum
halda áfram nýsköpun og reyna að stækka flóruna
af atvinnustarfsemi í landinu en blekkjum okkur
ekki með því að við séum slíkir snillingar umfram
aðrar þjóðir að við höfum efni á því að líta fram
hjá tækifærum sem standa okkur næst. Við núver-
andi aðstæður tel ég afar mikilvægt að frá pólitík-
inni komi alveg skýr rödd um hvert ferðinni sé heit-
ið. Í orkunýtingarmálum eru spennandi og vænleg
verkefni á teikniborðinu og sægur tækifæra. Þegar
er búið að taka skóflustungu að álveri í Helguvík,
jafnframt því sem mikill undirbúningur hefur átt
sér stað vegna álversins sem fyrirhugað er á Bakka
við Húsavík. Þetta eru hvort tveggja verkefni sem
verður að greiða fyrir eftir því sem kostur er. Það
má engum blandast um það hugur að það sé stjórn-
völdum á Íslandi hugnanlegt að þau verði að veru-
leika. Hik og hálfkák er það síðasta sem við þurfum
á að halda.“
Illugi: „Við verðum einmitt að senda mjög skýr og
afdráttarlaus skilboð um þetta út í alþjóðasamfélagið.
Ef við siglum inn í mikla kreppu er sú hætta auðvit-
að fyrir hendi að alþjóðlegir lánveitendur ákveði að
lána ekki íslensku bönkunum peninga, þegar ljóst
sé að hagkerfi þeirra sé á leiðinni niður. Síðan skul-
um við ekki gleyma því að fjárfesting í orkuöflun og
orkufrekum iðnaði er ekki einungis varnaraðgerð til
að brjótast út úr núverandi vanda. Við Íslendingar
erum orkuframleiðendur, heimurinn hrópar á orku,
og við höfum það fram yfir flesta aðra að orkan er
ekki flutt út í tunnum eins og olía, þeir sem vilja
nýta hana verða að fjárfesta á Íslandi. Orkan okkar
er hrein og endurnýjanleg og engin þjóð lætur
annað eins tækifæri fram hjá sér fara. Og við eigum
mikla möguleika sem matvælaframleiðendur, þar á
sóknarfærunum bara eftir að fjölga á næstu árum
rétt eins og í ferðaþjónustu, líftækni og í menningu.
Reyndar skiptir það höfuðmáli fyrir okkur að það
verði hægt að auka þorskafla á næstu árum. Það
styrkir útflutninginn og það er lífsnauðsynlegt fyrir
landsbyggðina að auka tekjurnar í sjávar útvegi.
Öflug framleiðsla og útflutningur ásamt traustum
fjármálamarkaði býr til ramma utan um nýsköp-
un, þróun og þekkingu. Síðast en ekki síst þá grund-
vallast stöðugur gjaldmiðill á öflugu og stöðugu
hagkerfi.“
Bjarni: Þetta er þeim mun augljósara þegar haft
er í huga að skuldlaus ríkissjóður hefur á þessu ári
ekki átt greiðan aðgang að lánsfé á viðunandi kjör-
um. Þegar horft er til þeirrar ótrúlegu staðreynd-
ar sést auðvitað hversu mikið þarf að koma til eigi
að takast að sannfæra lánveitendur og fjárfesta
erlendis.“
BANKAR STOFNI KANNSKI DÓTTURFÉLÖG ERLENDIS
Illugi: „Við verðum síðan að halda áfram tiltekt-
inni sem er þegar hafin í hagkerfinu og jafnframt
að styrkja Seðlabankann þannig að hann geti sinnt
betur hlutverki sínu sem uppspretta lausafjár fyrir
bankakerfið. Bankarnir verða að halda áfram sinni
vinnu og skoða allar leiðir til að létta álagið á hag-
kerfinu, til dæmis að stofna sérstök dótturfélög um
tiltekna starfsemi sína erlendis. Jafnframt er nauð-
synlegt að það verði sameiningar á íslenskum fjár-
málamarkaði og það sem fyrst, það eru allt of marg-
ar fjármálastofnanir með starfsemi hér, færri og
stærri einingar eru líklegri til að standa af sér þá
storma sem nú geisa.“
Bjarni: Hér skiptir líka máli að fjármálaeftirlit-
ið hafi nauðsynlegan stuðning og öllum vafa um
getu þess til að fylgja eftir stækkun bankanna og
sinna sínu hlutverki sé eytt. Fjármálafyrirtækin
hafa vaxið hratt og skapað mörg vel launuð störf
á Íslandi. Nú kreppir að hjá þeim og við eigum að
bregðast við með því að styrkja umhverfi þeirra og
umgjörð.
Stóriðja hefur verið mjög umdeild hér á landi. Er
pólitískur vilji fyrir því innan ríkisstjórnarflokkanna
að fara í þá uppbyggingu sem þið teljið nauðsyn-
lega? Myndi þetta ekki kalla á fleiri umdeildar virkj-
anir? Þolir samstarfið það?
Illugi: „Það má vera að það sé einhver áherslu-
munur í þessum efnum milli flokkanna. En ég held
að við þær aðstæður sem við búum við núna væri
fullkomlega óábyrgt að klára ekki þessi mál skyn-
samlega. Upp á síðkastið hefur Samfylkingin verið
gagnrýnd fyrir að hafa horfið frá kosningastefnu
sinni um Fagra Ísland, en ég held að sumir hafi
lesið þá stefnu eins og skrattinn Biblíuna forðum.
Nýting umhvefisvænna orkugjafa er í engri þver-
sögn við þá stefnu. Þvert á móti getur hún að mörgu
leyti verið leiðarvísir um hvernig haga beri hinni
nýju orkusókn án þess að hlutur náttúru og náttúru-
verndar sé fyrir borð borinn. Margt í henni fellur
ágætlega að hugmyndum okkar „hægri grænna“ og
í þeim efnum ber minna á milli stjórnarflokkanna
en margir vilja halda.
Hvað með frekari jarðhitavirkjanir á vegum Orku-
veitunnar á Hellisheiði. Meirihluti ykkar sjálfstæðis-
manna og F-lista virðist hafa tekið Bitruvirkjun út af
borðinu, þrátt fyrir að hún hafi verið lengi á teikni-
borðinu?
Bjarni: „Mín skoðun er sú að í þeim efnum hafi
menn einfaldlega hlaupið á sig. Ég trúi því að áður
en mjög langt um líður muni menn átta sig á því og
vinda ofan af þeirri ákvörðun og taka aftur til við
virkjanir á Hellisheiðinni. Þar er nægur jarðhiti.“
Illugi: „Ég er sammála þessu.“
Hvað með þá gagnrýni að uppbygging stóriðjunn-
ar hafi sem slík verið helsti þensluvaldurinn?
EIGUM AÐ LÆRA AF REYNSLUNNI
Bjarni: „Þetta sjónarmið hefur auðvitað mikið verið
notað í áróðri gegn frekari orkusókn. Að þá haldi
þenslan bara áfram og allt annað líði fyrir með til-
heyrandi sveiflum og ójafnvægi. Þannig þarf það
alls ekki að vera. Í fyrsta lagi getum við horft til
reynslunnar í þeim efnum og lært af þeim mistök-
um sem gerð hafa verið. Við fórum auðvitað með
augun opin í framkvæmdir á Austurlandi í tengsl-
um við Kárahnjúkavirkjun og töldum að við mynd-
um fást við viðráðanlegt hagstjórnarverkefni á
framkvæmdatímanum. Í framhaldinu fóru ákveðn-
ir þættir úrskeiðis, annað setti óvænt strik í reikn-
inginn, einkum það sem tengist Íbúðalánasjóði og
mjög brattri innkomu bankanna á húsnæðismarkað-
inn. Vextir risu líklega of hátt á tímabili með tilheyr-
andi styrkingu krónunnar. Þetta hafði allt þenslu-
hvetjandi áhrif. Til viðbótar streymdi ódýrt, erlent
lánsfé inn í landið sem aldrei fyrr og fjármagnaði
þannig útrás margra fyrirtækja. Ég tel mikilvægt
að við gerum okkur grein fyrir því, að við eigum
ekki í fyrirsjáanlegri framtíð eftir að sjá slík láns-
kjör í boði. Ég hef engan hitt í fjármálakerfinu sem
gerir ráð fyrir að íslensku viðskiptabankarnir muni
aftur geta sótt sér langtímafjármuni með útgáfu
skuldabréfa með tuttugu eða þrjátíu punkta álagi.
Bara það eitt og sér lítur allt öðruvísi út til framtíð-
ar litið. Skynsamleg tímasetning fyrirhugaðra fram-
kvæmda, ásamt með því að dregnir séu lærdómar af
framkvæmdatímabilinu fyrir austan, ætti að koma í
veg fyrir óæskilegri áhrif slíkra stórframkvæmda
á efnahag landsins en draga fram þess í stað meiri-
háttar ávinning fyrir þjóðarbúið. Það er því fullt
svigrúm fyrir orkufrekar framkvæmdir í hagkerf-
inu og við megum ekki gleyma því að slíkar fjárfest-
ingar skila arði, vel launuðum störfum og vexti fyrir
þjóðfélagið til langs tíma.“
Kalla eftir sameiginlegu
átaki allrar þjóðarinnar
Tveir af yngri kynslóð alþingismanna, sjálfstæðismennirnir Bjarni Benediktsson og Illugi Gunnarsson, segja
þörf á gríðarlegu átaki allra landsmanna til þess að komast út úr þeim vanda sem nú er uppi í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Næstu tólf til átján mánuðir verði þjóðinni mjög erfiðir. Þeir viðurkenna að ákveðin mistök hafi
verið gerð í hagstjórninni á síðustu árum, en segja í samtali við Björn Inga Hrafnsson viðskiptaritstjóra að nú sé
mikilvægasta verkefnið að tryggja að hagvöxtur verði hér á landi á næstu árum.