Fréttablaðið - 23.07.2008, Blaðsíða 10

MARKAÐURINN 23. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
Þetta var allt saman öðruvísi í
gamla hagkerfinu þegar allt sner-
ist um fiskinn. Efnahagslífinu
var handstýrt og gengið ákveðið
þannig að rekstur sjávarútvegs-
ins væri nokkurn veginn á núll-
inu. Framkvæmdin náði gjarnan
hástigi á úrslitafundi í verðlags-
ráði sjávarútvegsins á gamlárs-
dag þar sem gengið, greiðslur í
sjóði og aðrir þættir voru stillt-
ir af með atbeina útvegsmanna
eða sjómanna og oddamanns af
hálfu ríkisstjórnarinnar. Nauð-
synleg lagfæring gat til dæmis
verið 10 til 12 prósent og þá var
gengið kannski fellt um 15 pró-
sent til að hafa borð fyrir báru
eins og kallað var. Þetta er ver-
öld sem var.
Nú er allt breytt með alþjóða-
væðingu efnahagslífisins. Áður
var krónan hvergi í höndum
neinna annarra en Íslendinga.
Nú eiga erlendir aðilar íslensk
verðbréf og skuldabréf gefin út
af erlendum aðilum í íslenskum
krónum, svonefnd jöklabréf eða
krónubréf. Þessar eignir í hönd-
um útlendinga hlaupa á hundr-
uðum milljarða króna. Krónan er
ekki lengur bundin við íslensk-
an markað og í öruggri gæslu
stjórnvalda hér á landi heldur
hafa viðskipti með þessa papp-
íra bein áhrif á gengi krónunn-
ar. Stjórnvöld hafa ekkert vald á
henni í líkingu við það sem áður
var. Nýleg reynsla sýnir að við
ákveðnar aðstæður hafa þau ekk-
ert um gengi krónunnar að segja.
Frjáls viðskipti með peninga og
verðbréf hafa þannig breytt öllu
um möguleika íslenskra stjórn-
valda til að stýra gengi gjald-
miðilsins. Gamli tíminn sem lýst
var í grófum dráttum að ofan er
liðinn.
Gengi krónunnar hefur hrap-
að frá áramótum og fallið langt
umfram það sem yfirleitt gerð-
ist í gamla fiskihagkerfinu. Ekki
af því að það væri stefna stjórn-
valda heldur fyrir tilstilli mark-
aðarins. Við því er lítið að segja
nema það að tiltölulega fáir en
sterkir aðilar geta haft veru-
leg áhrif á þennan markað sem
einkennist af veikum innvið-
um. Stjórnarformaður íslensks
stórbanka hefur nafngreint er-
lenda vogunarsjóði sem geta að
einhverju leyti haft markaðinn
í hendi sér. Þetta þýðir að ís-
lensk fyrirtæki og heimili þurfa
að beygja sig undir ákvarðan-
ir um gengi krónunnar teknar
á vettvangi erlendra spákaup-
manna. Kannski innlendra líka að
einhverju leyti.
Þessar staðreyndir eru vel
þekktar. Óskorað peningalegt
sjálfstæði er ekki lengur í hönd-
um íslenskra stjórnvalda. Frjáls
viðskipti á fjármálasviði gera út
um það. Æ fleiri gera sér ljóst að
íslenskt atvinnulíf hefur vaxið
krónunni yfir höfuð. Frekari
vöxtur og viðgangur þess, ekki
síst fjármálageirans, mun ekki
gerast eigi það að búa við krón-
una sem sinn heimagjaldmiðil.
Þetta eru meginástæðurnar
fyrir því að krónan dugir ekki.
Hún leggur óbærilega gengis-
áhættu á fyrirtæki og heimili,
hugsanlega fyrir tilverknað aðila
sem eru langt utan seilingar ís-
lenskra stjórnvalda. Hún girðir
fyrir frekari framþróun og upp-
gang atvinnulífisins sem þarf í
vaxandi mæli að hasla sér völl á
erlendum vettvangi í ljósi smæð-
ar heimamarkaðarins.
Í þessu ljósi er skrifað á vegg-
inn að krónan verður ekki fram-
tíðargjaldmiðill Íslendinga. En
þangað til skilyrði hafa mynd-
ast til að taka upp evruna þarf að
búa svo um hnúta að búandi verði
við krónuna. Fyrsta krafan í því
efni er að skapa trúverðugleika
og traust í íslensku efnahagslífi.
Meira þarf að koma til en lántaka
til að styrkja gjaldeyrisvarasjóð
Seðlabankans.
Tillaga dómsmálaráðherra,
sem styðst við skýr ákvæði
EES-samningsins og ábending-
ar fræðimanna, um að freista
þess að breikka samstarfið við
Evrópusambandið þannig að það
nái einnig til evrunnar felur í
sér marktæka viðleitni í þessa
átt. Nauðsynlegt er að látið verði
reyna á hvort pólitískir ráðamenn
Evrópusambandsins ljái máls á
að koma til móts við Íslendinga
við þær aðstæður sem nú eru
uppi. Jákvæð niðurstaða myndi
væntanlega birtast í samningi
milli Evrópska seðlabankans og
Seðlabanka Íslands um samstarf
sem yrði nánar útfært. Það sam-
starf fæli í sér stuðning hins
fyrrnefnda sem bakhjarls sem
Íslendinga skortir tilfinnanlega
í peningamálum. Að þessu leyt-
inu til eru helstu viðfangsefni
efnahagsmála um þessar mund-
ir pólitísk í eðli sínu. Hinar efna-
hagslegu forsendur liggja allar
fyrir: Missir sjálfstæðis í pen-
ingamálum, ofurvald spákaup-
manna á gengi gjaldmiðilsins, al-
varleg vá í atvinnulífinu að dómi
þeirra sem gerst þekkja og inn-
lend peningastefna sem gagnast
ekki en ógnar fjárhag fyrirtækja
og heimila.
Stjórnvöld hafa verk að vinna
við að afstýra aðsteðjandi hættu.
Viðurkenna verður að úrræði í
bráð og lengd tengjast Evrópu,
hvort sem ræðir um brýnar að-
gerðir til að efla traust hins al-
þjóðlega markaðar á Íslandi eða
ákvarðanir um framtíðarskip-
an gjaldeyrismála. Stjórnvöld
þurfa að styrkja talsambandið
við þjóðina um þessi mál eftir að
hafa haldið spilunum þétt að sér
undanfarin misseri. Í þessu sam-
bandi verður að hafa í huga að
stjórnarsáttmáli flokkanna var
gerður við gerólík skilyrði í efna-
hagsmálum en nú eru uppi og
hlýtur framkvæmdin að taka mið
af andbyrnum sem Íslendingar
hafa mætt síðan. Þessi sáttmáli
er tæpast klappaður í stein.
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
Ekki er ofsagt að nokkrar hremmingar plagi nú atvinnulíf þjóðarinn-
ar. Efnahagslífið er í harðri lendingu og þarf ekki mikla spámenn til
að sjá fyrir aukin gjaldþrot og uppsagnir áður en yfir lýkur.
Þá má ljóst vera að leitað verður leiða til hagræðingar þegar fyrir-
tæki renna saman, líkt og viðbúið er að raunin verði með SPRON og
Kaupþing. Ljóst er að margur fjárfestir hefur tapað miklu á bréfum
SPRON og fjölmargir vonsviknir með þróun mála þar á bæ. Því er ef
til vill ekki að undra að kjaftagangur aukist og jafnvel rógur um fyrir-
tækið, þegar jafnmargir eru brenndir.
Fólk sem heyrir raddir hefur gjarnan tilhneigingu til að hrópa þær
á torgum. Við aðstæður sem þessar er hins vegar hollt að hafa í huga
að jafnvel þótt fólk heyri raddir er ekki endilega víst að þær beri í sér
raunsanna mynd af stöðu mála.
Núna ríður á að finna leiðir út úr efnahagslægðinni og margir, svo
sem viðmælendur í opnuviðtali blaðsins, sem telja að í þeim efnum sé
nærtækast að horfa til orkuiðnaðarins þar sem forskot þjóðarinnar á
aðrar þjóðir er augljóst. Vert er þó að velta fyrir sér hvort ekki þurfi
meira að koma til en að keyra hagkerfið í nýja rússíbanaferð virkjana
og álframkvæmda. Þótt það kunni að vera gaman á uppleiðinni finnur
fólk nú á eigin skinni hvernig líðanin er í lægðinni. Hér þarf að komast
á meiri stöðugleiki þannig að bæði heimili og fyrirtæki geti með góðu
móti gert áætlanir til framtíðar. Þá þarf meira að koma til en nýjar og
umfangsmiklar framkvæmdir.
Á haustdögum 2006 skilaði skýrslu nefnd undir forystu Sigurðar Ein-
arssonar, stjórnarformanns Kaupþings, sem ætlað var að fjalla um
forsendur alþjóðlegrar fjármálastarfsemi hér á landi og samkeppnis-
hæfni þjóðarinnar. Mikill uppgangur fjármálakerfisins hér og stórauk-
ið vægi fjármálafyrirtækja í hagkerfinu leiddi berlega í ljós hvers virði
það væri fyrir samfélagið ef hér mætti byggja upp slíka miðstöð, ekki
bara með tilliti til skatttekna, heldur einnig afleiddra tekna af umsvif-
um, fjölbreyttara atvinnuumhverfi og þar fram eftir götunum. „Hug-
myndin um að efla alþjóðlega fjármálastarfsemi á Íslandi snýst um
að veita hingað alþjóðlegum fjármagnshreyfingum, ná hingað höfuð-
stöðvum alþjóðlegra fyrirtækja og mynda tekjustrauma sem með hóf-
legri skattlagningu yrðu mikilvæg tekjulind fyrir íslenska ríkið og
uppspretta nýrra og arðbærra sérfræðistarfa,“ sagði Geir H. Haarde
forsætisráðherra í ræðu sinni þegar hann kynnti skýrsluna.
Minna hefur svo borið á að hrint væri í framkvæmd þeim breyting-
um og umbótum sem taldar voru í skýrslu nefndarinnar forsendur þess
að hér mætti byggja upp slíka miðstöð alþjóðlegra fjármála. Af því sem
komist hefur af teikniborðinu mætti kannski helst nefna sæstrengi sem
tryggja eiga hér öryggi gagnaflutninga og svo fyrirliggjandi frumvarp
á Alþingi um heimild til lífeyrissjóða til að lána hlutabréf.
Óstöðugt hagkerfi og miklar sveiflur gjaldmiðilsins eru hins vegar
lítt fýsilegar aðstæður fyrir fjármálafyrirtæki og vert að rifja upp
orð Sigurðar Einarssonar á aðalfundi Kaupþings í fyrra þar sem hann
sagði að eftir því sem fjármálafyrirtækin hér yrðu alþjóðlegri þyrftu
þau að geta fært fyrir því rök að hafa höfuðstöðvar sínar hér, til þess
að „geta sannfært þá fjárfesta sem leggja enga merkingu í íslenskar
rætur fyrirtækjanna“.
Alþjóðleg lausafjárkreppa og vantraust plaga fjármálafyrirtæki
um heim allan og gera enn um sinn. Þegar út úr þessu tímabili kemur
ráðast tækifæri þjóðarinnar og fjármálafyrirtækja sem hér starfa af
þeirri umgjörð sem þessari starfsemi er hér búin. Hafi mönnum verið
alvara með vangaveltum um alþjóðlega fjármálamiðstöð hér á landi er
ljóst að nýta þarf tímann vel.
Þjóðin þarf að hafa fleira í erminni en virkjanir. Nú er
ráð að undirbúa jarðveginn fyrir fleiri stoðir hagkerfisins.
Hvað líður fjármála-
miðstöðinni alþjóðlegu?
Óli Kristján Ármannsson
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Annas Sigmundsson, Björn Þór Arnarson, Guðný Helga Herbertsdóttir, Hólmfríður
Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Magnús Sveinn Helgason, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR:
Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðl-
ar PRENT VINNSLA: Ísa fold ar prent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum
og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
annas@markadurinn.is l bjorn.ingi@markadurinn.is l bjornthor@markadurinn.is l
gudny@markadurinn l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l
jonab@markadurinn.is l msh@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
SMÁBÁTAR Í HÖFN Greinarhöfundur bendir í grein sinni á að gengi krónunnar hefur nú
fallið langt umfram það sem yfirleitt gerðist í gamla fiskihagkerfinu.
Talsamband við þjóðina
Veðkall er þýðing á enska heitinu
„margin call“ og er meðal ann-
ars notað í verðbréfaviðskipt-
um. Veðkall er þegar sá sem
veitir lán til verðbréfa-
kaupa með veði í verð-
bréfunum þarf að kalla
eftir auknum trygg-
ingum fyrir láninu
vegna þess að verð-
bréfin hafa fallið í
verði. Algengt er að
lánveitandinn krefj-
ist þess að verðmæti
bréfanna sé meira en lánsfjár-
hæðin og er algengast að veð-
hlutfallið sé allt að 150 prósent
af upphæð lánsins. Ef veðhlut-
fallið fer niður fyrir 125 pró-
sent getur lántaki þurft að afla
aukinna trygginga. Lántaki getur
brugðist við veðkallinu
með því að greiða inn
á skuldina eða leggja
fram aðrar eignir
sem veð. Lánveit-
andi getur grip-
ið til þvingaðrar
sölu ef lántaki
getur ekki
aflað aukinna trygginga og gert
þannig upp lánssamninginn með
söluandvirðinu. Veðsetningar og
kaup af þessu tagi er oftast nefnt
framvirkir samningar.
Veðköll eru eðli málsins sam-
kvæm algengust þegar verð á
hlutabréfum fer lækkandi. Gengi
gjaldmiðla geta einnig valdið
veðköllum, séu erlend lán tekin
til hlutabréfakaupa. Samkvæmt
Fjármálaeftirlitinu hafa veðköll
vegna lána til hlutabréfakaupa
hjá tíu stærstu fjármálafyrir-
tækjum landsins verið 850 tals-
ins undanfarnar þrjár vikur.
Veðkall
O R Ð Í B E L G
Ólafur
Ísleifsson
lektor við
viðskiptadeild
Háskólans í
Reykjavík.
BYLGJAN BER AF
Samkvæmt könnun Capacent í aldurshópnum 18-54 ára á tímabilinu
1. janúar til 29. júní 2008. Hlutdeild - hlustun í mínútum á dag.