Tíminn - 21.03.1982, Blaðsíða 8

8
Sunnudagur 21. mars 1982.
ÍÍMflM
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfs-
son. Ritstjórar: Þórarinn Þorarinsson- Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. ólafsson. Fréttastjóri: Páll Magnússon. Umsjónarmaður Helgar-Tim-
ans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon/ Bjarghild-
ur Stefánsdóttir/ Egill Helgason, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jónas
Guðmundsson, Kristinn Hallgrimsson, Kristín Leifsdóttir, Ragnar Orn Pétursson
(iþróttir), Sigurjón Valdimarsson, Skafti Jónsson. utlitsteiknun: Gunnar Trausti
Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elin
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson,
Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Aug-
lýsingasimi: 18300. Kvöldsimar: 86387, 86392. — Verö i lausasölu 7.00, en 9.00 um
helgar. Askriftargjald á mánuði: kr. 110.00. — Prentun: Blaðaprent hf.
Rangfærslur
leiðréttar
■ I ræðu sinni á aðalfundi Kaupmannasamtak-
anna á fimmtudaginn leiðrétti Tómas Árnason,
viðskiptaráðherra, rangar fuilyrðingar, sem
fram höfðu komið um erlendar lántökur lands-
manna.
Viðskiptaráðherra sagði þá m.a.:
„Á ársþingi iðnrekenda hélt Davið Sch. Thor-
steinsson þvi fram, að gifurlegar erlendar lán-
tökur færu að verulegum hluta til neyslu og enn-
fremur, að erlendar skuldir okkar hafi aukist um
10 milljónir nýrra króna á hverjum einasta degi
allt siðastliðið ár.
Báðar þessar fullyrðingar eru alrangar.
Samkvæmt skýrslu Seðlabanka Islands var
nettó aukning langra lána árið 1981 talin nema
1.060 milljónum króna á meðalviðskiptagengi
ársins. Samkvæmt þvi hefur þvi aukning er-
lendra lána á dag numið 2.9 milljónum króna en
ekki 10 milljónum. Skammtimalán jukust á árinu
um 167 milljónir króna, og innstreymi annars
fjármagns nam 216 milljónum, eða samtals 383
milljónum króna. Þannig var fjármagnsjöfnuð-
urinn i heild talinn hagstæður um 1.443 milljónir
króna, en þess ber þó að gæta, að á sama tima
batnaði gjaldeyrisstaðan um 435 milljónir króna.
Engu minni fjarstæða er þó sú fullyrðing, að er-
lendu lánin fari að verulegum hluta til neyslu.
Eriend lán eru svo til eingöngu tekin vegna fram-
kvæmda eða fjárfestingar. Stærstu lántökurnar
eru vegna Landsvirkjunar, fiskiskipa, sem annað
hvort eru smiðuð innanlands eða innflutt, hita-
veitna, Framkvæmdasjóðs og flutningaskipa.
Fyrirliggjandi skýrslur sýna, að lánin hafi verið
tekin vegna arðbærrar fjárfestingar og nauðsyn-
legra framkvæmda, en alls ekki til neyslu.
í þessu sambandi er ástæða til að rifja upp, að
eftir fyrstu oliukreppuna 1973—74 varð Island að
taka almennt gjaldeyrislán frá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum að upphæð 56 milljónir SDR til að
greiða með almennan innflutning. Á núverandi
gengi var þessi skuld 628 milljónir króna. Enda
þótt seinni olliukreppan, sem hófst 1979, hafi ver-
ið enn meira áfall, hefur ekki þurft að taka slik
almenn gjaldeyrislán. Þar með er ég ekki að
segja, að ekki sé ástæða til að stemma stigu við
vaxandi gjaldeyrisskuldum. Innstreymi fjár-
magns hefur átt þátt i að auka þenslu i efnahags-
lifinu og hlýtur það að vera einn þáttur i viðnámi
gegn verðbólgu að draga úr þessum áhrifum, og
þá einkum með þvi að auka sparnað innanlands
til að standa undir nauðsynlegum framkvæmd-
um”.
Það kom einnig fram hjá viðskiptaráðherra, að
við siðustu áramót námu erlend lán alls 8.474
milljónum króna eða 37% af þjóðarframleiðslu.
„Þótt ég hafi leiðrétt fullyrðingar Daviðs vil ég
ekki gera litið úr þeirri hættu, sem er samfara
háum erlendum skuldum”, sagði viðskiptaráð-
herra ennfremur. „Það er eitt brýnasta verkefni
íslendinga að minnka verðbólguna og auka þar
með innlendan sparnað til að nota við nauðsyn-
legar framkvæmdir þjóðarinnar. Þá munu er-
lendar skuldir lækka.” —ESJ.
skuggsjá
Hvað er
lesið í
Sovét-
rikjunum?
HvAÐ LES FÓLK 1 SOVÉTRIKJUNUM? OG
HVAÐ EKKl? Forvitnilegar spurningar, sem vafa-
laust er hægt að svara með mismunandi hætti. Það
fer auðvitað eftir þvi, hver svarar þeim.
Fyrir skömmu bar fyrir augu min athyglisverða
grein, sem einn af fréttamönnum bandariska stór-
blaðsins New York Times skrifaði einmitt um þetta
efni. Hér á eftir fara nokkrir kaflar úr þeirri grein,
lauslega endursagðirog styttir. Þeir gefa svör vest-
ræns blaðamanns, sem þekkir vel til i Sovétrikjun-
um, við þeim spurningum, sem varpað var fram
hér að ofan.
menntanna er þó að flestra áliti nokkuð á annan
veg. Hann herti mjög tökin á rithöfundum i Sovét-
rikjunum fljótlega eftir valdatöku sina árið 1964.
Innan árs frá þvi hann vék Krústjoff til hliðar voru
rithöfundarnir Andrei Sinjavski og Júli Daniel fyrir
rétti, og allir vita hvað fylgdi á eftir — landflótti
margra bestu rithöfunda Sovétrikjanna, og kúgun
fyrir ýmsa þá sem eftir sátu. Og enn er sovéskum
rithöfundum haldið niðri með fangelsisdómum og
lögregluofsóknum.
ar RATT FYRIR AUKIN AHRIF SJÓNVARPSINS
ERU ROSSAR ENN MIKLIR LESHESTAR. Si-
felldur bókaskortur er ein af dauðasyndum sovéska
kerfisinsi augum margra menntamanna þar. Opin-
bera skýringin á bókaskortinum er pappirsskortur.
Sú afsökun þykir haldlitil ekki sist þegar þess er
gætt, að pappirsskorturinn virðist ekki há útgáfu
pólitiskra rita sem þúsundum saman safna ryki I
bókahillum sérhverrar sovéskrar bókaverslunar.
Prentuðhafa verið rúmlega hálfur milljaröur binda
af verkum Lenins siðan byltingin var gerð árið 1917,
og Leonid Brésnef, núverandi leiðtogi Sovétrikj-
anna hefur þegar fengið verk sin i samtals 65
milljónum bóka! Arvid Pelshe, sem er 83 ára að
aldri og elsti fulltrúi i Stjórnmálanefnd sovéska
kommúnistaflokksins sagði nýlega i blaðagrein:
„Hvernig er hægt að lýsa þvi, hvernig úreltar,
gagnslausar og upplýsingasnauðar bækury sem
kostað hafa milljónir rúblna, eru afskrifaðar á
hverju ári?”
HvADA BÆKUR ER HÆGT AÐ FA I BÓKA-
BÚÐUNUM? Bandariski blaðamaðurinn segir, aö i
Dom Knigi (Bókahúsið), stærstu bókaverslun
Moskvuborgar, séu þær deildir, sem hýsi pólitiskar
og hugmyndafræðilegar bækur, yfirfullar. Einnig
sé sæmilega vel séð fyrir bókum um visindi ýmis
konar. En ef bandariskur ferðamaður nefnir ein-
hverja þá rússnesku rithöfunda, sem hann hefur
heyrt minnast á, hvað þá? Augljóslega finnast eng-
ar bækur höfunda frá silfuröldinni Osip Maudel-
stam, Anna Akhmatova, Marina Tsvetayeva og
Boris Pasternak hafa verið endurreist en aðeins til
útflutnings. En þaðfinnast heldur engar bækur eftir
Tolstoy, Púskin eöa Dostojevsky, nema þá litið úr-
val i einstaka safnbókum fyrir börn,og jafnvel ekki
eftir dýrkaða risa „opinberra” sovéskra bók-
mennta svo sem Maxin Gorki, Vladimir Maja-
kovski eða Mikhail Sholokof. Verk þessara meist-
ara eru að visu endurprentuð, en i svo litlum útgáf-
um, að bækurnar komast yfirleitt aldrei i bóka-
verslanirnar. Sumar eru sendar i gjaldeyris-
verslanirnar eða fluttar út. Margur Rússinn hefur
komið frá löndum eins og Búlgariu með f jölda bóka,
sem prentaðar hafa verið i Sovétrikjunum. Aðrar
eru seldar gegnum sovéska rithöfundasambandið
eða aðrar stofnanir forréttindahópa. Þær bækur
þessara höfunda, sem komast á almennan markað,
eru keyptar samstundis og lenda svo oft á svörtum
markaði, þar sem þær eru seldar á margföldu
verði.
En ENGU AÐ SIÐUR ER MARGT AÐ LESA 1
SOVÉTRÍKJUNUM. Rússar lesa af miklum áhuga
alls konar bækur, skáldsögur, æfisögur, visinda-
skáldsögur, afþreyingarverk ýmiskonar, blöð,
timarit. Vinsæl eru þykk mánaðarrit, sem oft eru
um 300 blaðsiöur og birta frumsamdar skáldsögur,
smásögur, gagnrýni ýmis konar og auðvitað hug-
myndafræðilegar greinar. Þekktast þessara rita er
Novi Mir. Fyrir tveimur áratugum, þegar þiöa
Krústjoffs gekk i garð, stýrði Alexander
Tvardovský ritinu og vann m.a. það afrek að endur-
vekja „Meistarann og Margaritu” eftir Mikhail
Bulgakov (ensúbókkomúthérfyrirsiðustu jól), og
koma Alexander Solshenitsyn á framfæri meö
„Degi i lifi Ivan Denisovich”. Novi Mir er mun
slappara i dag. Þó varð það fyrst til þess að birta
nýja sögu eftir Chingis Aitmatov sem sumir telja
vinsælasta rithöfundinn i Sovétrikjunum um þessar
mundiry og nýlega birti timaritiö verk, sem lengi
hafði verið beðið eftir birtinguá,eftir Júri Trifónov,
virtan og vinsælan rithöfund, sem andaðist á
siðasta ári 55 ára að aldri.
En Nóvi Mir var einnig notað til þess að hrinda af
staðmargauglýstum endurminningum Brésnefs, en
opinberlega er sú bók talin hin fullkomna leiösögn
uppvaxandi Sovétborgara. Einn áróðursmaöurinn
sagði að Brésnef væri sá rithöfundur, sem mest
væri fagnað á jarðarkringlunni um þessar mundir.
Minna mátti þaö ekki vera. Hlutur Brésnefs til bók-
Hvaða bókmenntir og rithöfundar
VEKJA MESTAN AHUGA? Ljóðskáldin, sem svo
mjög voru dýrkuð á sjöunda áratugnum, svo sem
Bella Akhmadulina og Andrei Vosnesenský, fylla
enn stór salarkynni er þau lesa úr verkum sinum.
En áhugi lesenda hefur þó i vaxandi mæli beinst að
óbundnu máli. Og viðfangsefni rithöfundanna hafa
einnig breýst. Þeir hafa horfið frá hefðbundnum
sósialrealistiskum viöfangsefnum, þar sem fjallað
var um hetjur i jákvæðu ljósi og afrek heildarinnar,
og snúið sér að öðrum efniviði þar sem mikið er
spáð i siðferðislegt val, samvisku einstaklingsins,
andlegt gildismat og þjóðlegar rætur. Hér hefur
vaxandi þjóðernistilfinning og það rótleysi sem
fylgir iðnþróun og örum vexti borga, haft umtals-
verð áhrif.
Vinsælastur slikra rithöfunda er Chingis Aitma-
tov sem áður er nefndur. Hann er vel metinn i
kommúnistaflokknum en hefur engu að siður fjallaö
i verkum sinum um „viðkvæm” málefni, svo sem
Stalinismann, þjóðlega sjálfsvitund, og félagslegan
kaldrana. Nýjasta saga hans vakti verulegt umtal.
Þar segir frá geimfari sem er á ferð úti i geimnum
— væntanlega á vegum Bandarikjanna og Sovét-
rikjanna sameiginlega. Geimfararnir komast i
kynni viðfyrirmyndarþjóðfélag i geimnum, en stór-
veldin, sem sendu þá,eru sammála um að banna
geimförunum aðsnúa til jarðarinnar með þessa vit-
neskju sina, vegna ótta um eigin stöðu á jörðinni.
Oo ÞA ERU ÞAÐ LANDSBYGGÐARSKALDIN.
Hópur rithöfunda sem kallast Derevenshiki — sem
er dregið af orðinu yfir þorp -hefur náð verulegum
vinsældum með frásögum sinum af sveitalifi sem
oft er þá talið siðasta vigi hefðbundinna rússneskra
verðmæta. Valentin Iiasputin er sennilega þekkt-
astur þessara höfunda. Hann vakti verulega athygli
með nýjustu sögu sinni — „Bless Matyora” — sem
segir frá siðasta sumri litils þorps, sem á að kaf-
færa vegna virkjunarframkvæmda.
Margir aðrir höfundar hafa skrifað um lifið i
sveitinni, en borgarlifið á sér fáa rithöfunda. Einn
slikur var þó Júri Trifonov, sem áður var nefndur,
en hann andaðist fyrir um ári siðan. Hann fjallaði
m.a. um skuggalegri hliðarnar i lifi nýju miðstétt-
anna i borgunum, þar á meðal þær tilfinningar ótta
og sektar sem eiga upptök sin i fortiöinni, þ.e.
ógnarstjórn Stalinista.
Sagan „Val” eftir Júri Bondarev er athyglisverð
útfærsla á nýju viðfangsefnum rússneskra rithöf-
unda. Söguhetjan er sovéskur listmálari sem kemst
að þvi, að nánasti vinur hans á timum siðari heims-
styrjaldarinnar er orðinn forrikur á Vesturlöndum.
Þótt landflótti vinarins sé að lokum látinnvera orsök
óhamingju hans þá er honum engu að siður lýst sem
flóknum persónuleika, og söguhetjan sem varð eftir
i Sovétrikjunum, þjáist bæði af efasemdum og
sektartilfinningu. Andrei Bitov fjallar um svipuð
viðfangsefni: siðferðisleg átök og horfnar hugsjón-
ir, en hann er nú loks að ná sér upp aftur eftir opin-
bera útskúfun vegna þátttöku i Metropole sem var
tilraun 23 rithöfunda til að gefa út safn verkasinna
utan opinbera kerfisins. Flestir þeir höfundar, sem
að þessu stóðu fyrir þremur árum, hafa nú komist
aö hluta til I náö á ný, þeirra á meðal Fasil Iskand-
er, sem gerir óspart grin aö sveitalífssögunum i
verkum sinum menntamönnum borganna til mikill-
ar ánægju.
Elías Snæland
Jónsson
skrifar