Tíminn - 21.03.1982, Blaðsíða 31

Sunnudagur 21. mars 1982.
31
■ Rafaela hin fagra. Lostafull meö eldrauöar varir.
Elskaði óhóf, karlmenn
og hraðskreiða bfla
Tamara de Lempicka, listakona frá þriðja áratugnum, hefur ná verið enduruppgötvuð*
Hún var hefðarkona og fögur sem filmstjarna, málaði hertoga og tískudrósir og lét
vændiskonu í Parisarhorg sitja fyr&r á frægustu mynd sinni
fornu sögu á alveg nýjan hátt.
Skötuhjúin eru sýnd með skýja-
kljúfa í baksýn. Hvergi ber á
höggorminum. Þeim list ofurvel
hvoru á hitt og eplið er þarna að-
eins til þess að þau geti verið sem
næst hvort öðru. Og svo sannar-
lega vekur hann með henni löng-
un til þess að bita i það. Lemþicka
nefnir myndina „Hin guðdómlega
stund i Paradis”. Þótt öllum séu
afleiðingarnar kunnar, dauðlang-
ar samt alla i eplið.
Fyrir kemur að hún málar kon-
ur þar sem vottar fyrir lesbiskum
tilhneigingum. Árið 1925, þegar
hún sýnir mynd sina „Vinkonurn-
ar” er myndin birt i einu Parisar-
blaðanna með athugasemdinni:
„Okkur finnst það alltaf dálitiö
kitlandi tilfinning, ef við erum
grunuð um að vera ögn afbrigði-
leg”. Þarna er léttúö i orðalaginu.
A árunum milli 1920-30 voru
bannorð færri en veriö haföi.
Þannig máttu konur á fyrri
hluta aldarinnar alls ekki koma
nálægt þvi sem karlar höfðu óá-
reittir skemmt sér viö frá þvi á
dögum endurreisnarinnar, — að
teikna nakið fólk og þá oft konur.
Körlum þótti alveg ótækt og alls
ósæmilegt aö „hið veika kyn”
fengist við þannig nokkuð. Þeir
létu konur sitja fyrir en ekki læra
listina. Þvi er urmull til af eró-
tiskri list á söfnum allt frá New
York til Leningrad, en konur eiga
þar hverfandi litinn hlut i.
Þar sem hún sneri sér að þvi að
mála ástalifsmyndir var Tamara
de Lempicka sannarlegt furðu-
verk, þótt á 20. öld væri. t mynd-
inni „Rafaela hin fagra” tekur
hún eldgamalt viöfangsefni karl-
þjóðarinnar til meðferðar, hina
liggjandi Venus. Það var vændis-
kona i Paris sem hún notaði sem
fyrirsætu. Þetta stórbrotna lista-
verk vann hún árið 1927.
Þremur árum siðar syngur
Marlene Dietrich i „Bláa englin-
um” „Ich bin von Kopf bis Fuss
auf Liebe eingestellt...” Þarna er
þegar komið nýtt viðhorf og fleiri
konum liöst að feta i fótspr
Lempicku.
Sömu áhrifum stafar frá fleiri
konum á myndum hennar. Þær
geisla út frá sér seiðmagni eins og
þær vilji segja: „Faðmaðu mig!
Verndaðu mig! Elskaðu mig!
Frelsaðu mig! Kveldu mig! og
lika — „Komdu nær svo ég eigi
betra með að éta þig!”
Lempicka málar einnig skjald-
meyjar nútimans: svört reiðföt,
nýtiskulegt stuttklippt hár, karl-
mannleg framkoma. Hún málar
ambáttir fýsnanna naktar, sem
leiðast hönd i hönd. Hún málar
einnig sina eigin dóttur sem ljós-
hærðan sakleysisengil en með
blik Lolitu i augum. En auk
svinxins, Evu, lesbisku kvenn-
anna og gleðikvennanna málar
hún lika konuna sem aldurinn er
að færast yfir, móður og barn,
nunnu, heföarfrú, blómasölu-
stúlku, tiskubrúöu, næstum allt
stafróf kvenkynsins ef svo má að
orði komast. Undirtónninn i verk-
unum er ætiö sá að tilfinningarn-
ar skipa hærri sess en skynsemin.
Astin er allsráðandi i persónum
Lempicku.sumar kvaldar af ást i
þeim mæli aö nálgast vellu i bió-
mynd.
Á þriðja áratugnum fékkst
Frakkinn Fernand Léger einnig
við að mála konulikamann. Þær
voru allar gerðar úr stálrörum og
stálkeilum og málmvindingum og
úr þessu tókst listamanninum aö
skapa afar sterkar per-
sónuimyndir. Persónugervinga
tæknialdar.
Lempicka brást á sinn hátt við
þessum myndum. „Grænklædda
stúlkan” sem hún málar 1927
vitnar um þaö. Lokkarnir á höfði
hennar eru eins og úr blikkplötum
og brjóstin eru gljáfægðar keilur.
Tiskubrúða hennar er fullkomið
dæmi um góðan listiðnaö. Og með
kyntöfra að auki.
Lempicka sem er sannnefndur
meistari glæsimennsku i klæða-
burði og framgöngu á léreftinu
beitir sömu tækni þegar að henni
sjálfri kemur. Hún iklæðist
purpura. Skreytir sig með
smarögðum. Hún kemur jafnan
fram eins og hún væri rússnesk
stórhertogaynja og árið 1933 reis-
ir hún heila sýningarhöll i kring
um sjálfa sig. Nálægt stjörnuat-
hugunarstöðinni i Paris kaupir
hún sér nú hús undir vinnustofur
á þremur hæðum. Hinn þekkti
arkitekt, Robert Mallet-Stevens
hefur nýlega látið breyta þvi i
sem nútimalegast horf. Innrétt-
ingarnar hefur systir hennar
teiknað. Þarna rikja ströng form
málmgljái og hófsamlegar
skreytingar i gráu og rjómagulu.
Þarna er ameriskur bar og glæsi-
leg svefnherbergi sem hin finlega
lýsing breytir i undraveröld á
sjávarbotni. Þá hefur hún þarna
vinnustofur, sem frægt fólk og
rikt heimsækir hin næstu árin.
Dóttir hennar er i Englandi á
heimavistarskóla. Fyrsti eigin-
maður hennar hefur nú sagt skilið
við hina mjög svo dáöu konu sina.
Það skeði árið 1928. Sex árum
siðar giftist hún ungverskum
barón, Raoul Kuffner de
Dioszegh, sem er forrikur og
tuttugu árum eldri en hún. Með
honum flyst hún til Bandarikj-
anna skömmu fyrir striöið.
List hennar fer nú hrakandi.
Hún málar enn sem fyrr pening-
anna vegna. Nú hefur hún alla þá
peninga sem hún getur i lóg kom-
ið og meira til. Nú fer hún aö
mála alls konar drasl: Leiðslur
og brjóstsykur. Siöar, um 1950 fer
hún að mála afstrakt málverk,
sem hún þó segir vinum sinum, aö
sér hafi aldrei verið gefið um.
Hún kemur viða fram og
feröast mikið. Leiðin liggur til
Beverly Hills, New York,
Houston, London, Parisar, Fen-
eyja, Monte Carlo, Capri. Hún er
heima hjá sér báðum megin At-
lantshafsins. Hún er si'fellt á
feröinni. Ýmist dvelst hún i
einkabústöðum hér og þar eða á
lúxushótelum.Sagan segirað hún
hafi stofnað til margra hjóna-
banda við rika Amerikana og
snauða aðalsmenn fráPóllandi og
Rússlandi.
Þegar listasafnafrömuðurnir
Yves Plantin og Francoise Blon-
del rákust árið 1968 á mynd eftir
Lempicku á forsiðu þýska tima-
ritsins „Die Dame” frá þvi fyrir
strið, þekktu þeir alls ekki þetta
nafn. Hins vegar tókust þeir allir
á loft yfir þvi ástriðuafli sem
myndin bjó yfir. Þeir vildu fá að
vita meira um og tókst smátt og
smátt að draga 48 minni háttar
verk eftirhana fram i dagsljósið.
Þessi verk sýndu þeir áriö 1972.
Þessieittsinn mjög svoumtalaða
listakona sem fallið haföi i
gleymsku svo lengi hafði upp-
götvast að nýju.
Hún var viðstödd opnun
sýningarinnar. Ljósmynd sem
tekin var af henni við það tæki-
færi synir gamla konu, sem enn
er djarflega búin, hrukkótt orðin
nokkuð og með arnarnef. Þetta
nef hafði hún jafnan forðast að
láta sjást á ótal ljósmyndum og
sjálfsmyndum, sem til eru. Alla
ævi si'na lagði hún sig þá hvað
mest fram, þegar hún ætlaði að
uppmála mynd sjálfrar sin.
„Ævi min var vinna”, hefur
hún sagt. Hún var þá orðin 81 árs
gömul og bjó i einbýlishúsi i
Cuemavaca i Mexico í hverfi
rikra eftirlaunaþega. Þarna var
Iranskeisari nágranni hennar um
skeið. Hún hafði um þetta bil hjá
sér hjúkrunarkonu, fimm
þjónustustúlkur, bilstjóra og
garðyrkjumann.
Hún er ósátt við aldurinn.
Hrukkóttur svinx? Afkáralegt.
Hún þjáist af þunglyndi. Grætur.
1 spegil vill hún helst díki líta.
Samtgerirhún það. Hún ber mik-
inn farða á skorpna vangana
hleður á sig skartgripum og setur
upp hatt,áðurenhúntekur á móti
japönskum gesti einum, Eiko
Ishioka. Ishioka hefur sagt frá
þessari fimm daga heimsókn
sinni i sérstakri bók. Hún sofnar
yfirmatnum með hnifinn og gaff-
alinn i' h^ndunum.
t herbergjum hennar er allt
lillablátt, veggimir, húsgögnin og
teppin. Þarna stendur hún oft
stund og stund viö málaratrön-
urnar. Hún teiknar og málar eigin
verkupp aðnýju eftir myndum úr
gömlum blööum. Þetta eru eftir-
myndir, sem enginn kraftur
finnst i lengur, þvi hún hefur ekki
neitt að segja meir.
Litið safn i Paris keypti árið
1969 smámynd eftir hana á upp-
boði og var hún slegin á skitna 25
franka. Enginn vildi lita við
myndinni en sá sem vildi eignast
mynd eftir hana nú mundi verða
að reiða fram 250 þúsund franka.
Hvergi eru verðsveiflumar eins
ótrúlegar og á listmarkaöinum.
Þegar Tamara de Lempicka dó
i Mexikó árið 1980, stóö enn á
trönunum siðasta eftirliking
hennar af „Rafaelu hinni fögru”.
Sú mynd var henni kærari en aðr-
ar.
Að ósk hennar var ösku hennar
dreift yfir gig eldfjallsins
Popocatepetl. Meira aö segja
endalokin hafði hún skipulagt
einsogallt sittlif, áðurli'kt og hún
væri að gera kvikmynd. Þeir i
HoDywood eru lika sagðir vera
farnir að hugsa sér til hreyfings.
(Þýtt úr Stcrn) —AM