Tíminn - 06.06.1982, Qupperneq 5

SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 1982
5
Eftir langan og harðan bardaga
náðu aðkomumenn staðnum og
Marteini biskupi á sitt vald. Svo
lengi var barist að Daði fékk gott
forskot, og honum barst njósn af
herförinni. Norðanmenn sendu
flokk manna á eftir Daða út á Nes,
og annan inn fyrir fjall til að loka
honum þá leið til baka.
6.
Daði reið Markúsar-Brún, af-
burða hesti að skjótleika og þreki.
Þessi hestur hefur verið mjög þekkt-
ur af samtíð sinni eftir öllum
umsögnum að dæma, því þegar
minnst er á hann er hans getið eins
og allir viti við hvem er átt. Oftast
er hann kallaður „sá brúni“ og hann
er i heimildum sagður orðlagður
gæðingur, allra hesta bestur, hinn
frægi lífhestur Daða og annað eftir
þvi.
f sjálfu sér er litið vitað um
þennan hest annað en athugasemdir
af því tagi, sem hér að framan hafa
verið greindar. Ekki er vitað um
uppruna hans, uppeldi og ekki einu
sinni hvernig hann hefur fengið
nafnið „Markúsar-Brúnn“. Eitt er
þó ljóst að hann hefur varla siður en
nafni hans (Tólfdala-Brúnn) úr
Vopnafirði fengið annað en það
besta úr heygarðinum og jafnvel
búrinu líka.
7.
Þeir sem riðu á eftir Daða út á
nesið, náðu honum ekki, enda ekki
við því að búast, þar sem sá brúni
var allra hesta fljótastur. Flokkur-
inn, sem fór til að sitja fyrir Daða
fyrir innan fjall, bjó um sig þar sem
vegurinn liggur i gegnum þröngt
skarð á milli tveggja kletta, innar-
lega á Skógarströnd. Þar heitir síðan
Fyrirsátið. Fyrirsátursmenn
strengdu kaðla milli klettanna og
lágu siðan í leyni austan undir
klettunum, gráir fyrir jámum. Þeir
hafa án alls efa talið sinn leik Iéttan
með allan þennan útbúnað og þar
að auki hlaut sá brúni að vera farinn
að lýjast eftir langa og mikla reið.
Sama hlaut að gilda um Daða
sjálfan, enda segja heimildir að þeir
hafi ætlað sér að veiða hann „sem
sauð i kvi“.
Sjálfsagt hefur Daði getað látið
ferja sig sjóleiðina yfir Breiðafjörð
eða inn í Hvammsfjörð, því hann
átti skip í veri á Rifi. Það átti þó
ekki við skap hans og sjálfstraust að
renna þannig af hólmi. Hann hefur
sennilega ekki staðist það ævintýri
að takast á við ofureflið, með þvi
trausti sem hann hafði á sjálfum sér
og hestinum. Hann reið því heim-
leiðis norðanvert nesið og inn
Skógarströnd. Þeir sem sátu fyrir
honum hafa ef til vill verið svo vissir
um yfirburði sina að þeir hafi verið
andvaralausir og kannski hafa þeir
ekki býist við Daða þessa leið. Þeir
kunna að hafa verið þess fullvissir
að félagar þeirra hafi náð Daða og
svo kann einnig að vera að þeir hafi
talið víst að þeir heyrðu til ferða
Daða með góðum fyrirvara, því
skartmaðurinn Daði hafði jafnan
klingjandi bjöllur á hesti sínum. Af
hvaða sökum sem það nú var, er það
vfst að þeir vissu ekki af herðum
Daða fyrr en hann var genginn þeim
úr greipum, á ævintýralegan hátt.
8.
Þegar Daði kemur fram á klettana
og sér í skarðið hefur hann strax gert
sér grein fyrir hvað til stóð. Hann á
ekki kosta völ, ef hann vill halda
limum og lifi og hann skortir ekki
kjark til að gera það sem gera þarf.
Hann hleypir þeim brúna á fullri
ferð á fyrirsátið, heggur með korða
sínum á efsta strenginn en sá brúni
slítur þann næsta og stekkur yfir
þann neðsta. Og Daði er horfinn
mönnunum á þeim brúna á samri
stundu. Þeir sátu eftir með undrun-
ina eina og enga möguleika á að ná
Daða úr þvi i það sinn.
„Fór Daði í Snóksdal?" á einn
þeirra að hafa spurt og annar
svaraði: „Ekki veit ég það, en þar
fór Markúsar-Brúnn.“ Svarið segir
sína sögu um álitið sem klárinn naut.
Við vitum ekki hvað Daði dvaldi
lengi á Staðarstað áður en hann
lagði af stað út á nes. Liklegt er þó
að þegar hann fór þaðan hafi sá
brúni verið vel hvildur. En frá
Staðarstað reið hann út fyrir jökul
og svo inn allt nes i einum áfanga
og á þeim brúna einum. Allir
venjulegir hestar hefðu verið orðnir
framlágir eftir svo langa ferð og til
litilla afreka. Norðanmenn vippuðu
sér þvi á bak hestum sínum
óþreyttum og hófu eftirreiðina í
fullri vissu þess að fljótt mundi draga
saman með þeim Daða. En það fór
á annan veg, þeir höfðu ekki
möguleika á að ná honum og Daði
stakk þá hreinlega af og fór heim í
Snóksdal og safnaði liði.
9.
Sá brúni átti eftir að gera betur.
Meginlið norðanmanna hélt kyrru
fyrir á Staðarstað meðan flokkamir
tveir voru að eltast við Daða. Þeir
biskupssynir frá Hólum hafa sjálf-
sagt talið sér sigurinn vísan og fóru
á „fyllirí" eða eins og heimildimar
orða það: slógu upp veislu og gerðu
drykkjur stórar. Þegar Daði kom
heim til sín i Snóksdal taldi hann sér
mikla þörf á að vita hvað norðan-
menn ætluðu sér að gera næst. Hann
sendi því njósnara, einn sinna
manna, Jón Ref, sem eftir lýsingum
að dæma hefur ekki verið ósvipaður
Daða sjálfum að ýmsu leyti, sagður
kænn, áræðinn og harðfengur. Og
þar sem svo mikið var í húfi að för
Jóns'Refs tækist vel og hann væri
fljótur i fömm, setti Daði hann á
þann brúna.
För Jóns Refs er hreinn reyfari.
Hann dulbjó sig í tötra og reið
hálfgerða „indíánareið“, eins og nú
er sagt, að Staðarstað. Hann batt
þann brúna að húsabaki og fór siðan
laumulega inn í drykkjustofu Þar
lér hann sem minnst á sér bera,
settist frammi við dyr, Veislan var í
algleymingi, menn orðnir kóf-
dmkknir og veittu þessum komu-
manni litla athygli. Hann veiddi
aftur á móti allt upp úr þeim, sem
hann vildi vita um liðstyrk þeirra og
fyrirætlanir. Hann komst að því að
þeir hugðust ríða í Snóksdal og taka
hús Daða, þegar af þeim rynni.
10.
Þegar Jón Refur var búinn að
verða sér úti um þessar upplýsingar,
laumaðist hann úr veislunni. Þá
skynjuðu norðanmenn, i gegnum
ölvímuna, að þarna hefði verið
njósnari Daða á ferðinni og ætluðu
að grípa kauða. Jón Refur skaust
um bæjarsund að húsabaki og komst
á bak þeim brúna og þá var ekki að
leikslokum að spyrja. Nokkrir hinna
hlupu á bak hestum sinum, en það
fór sem fyrr, Markúsar-Brúnn var
fljótari. Þegar kom að Staðará var
sjór fallinn i ósinn og var þá koldýpi
þar og straumur við austurbakkann,
og er þá ekki talið fært að ríða ána
þar, heldur er farið yfir hana ofar.
Jón Refur lét þó þann brúna vaða
út í dýpið og þegar hann kemur að
bakkanum austanmegin er þar hátt
upp og dýpi við hann. Jón Refur sló
þá keyrinu um eyru hestsins og tók
hann þá snarpt viðbragð á sundinu
og reif sig upp á bakkann.
Eftirreiðarmennirnir lögðu ekki í
ósinn og hættu eftirreiðinni þar, en
Jón Refur stoppaði á bakkanum
hinum megin og sendi þeim tóninn.
Sagt er að hann hafi kvatt þá með
kalsi.
11.
Þegar herlið þeirra biskupssona
kom að Snóksdal hafði Daði safnað
liði og varð ekki af neinni orrustu
þá. En sumarið eftir dró til úrslita i
þessari deilu, ens og kunnugt er.
Marteinn biskup var í haldi hjá
Norðlendingum, en Daði gekk laus
og það gerði gæfumuninn. Honum
tókst að fá nokkra Borgfirðinga til
liðs við sig og svikja Jón Arason,
sem svo leiddi til þess að þeir feðgar
biðu lægri hlut í herför þeirra að
Sauðafelli og voru fluttir I Skálholt,
þar sem þeir voru líflátnir.
Daði í Snóksdal var þar fremstur
í flokki manna, sem að þeim dómi
stóðu og lét ekki þar við sitja, heldur
tók að sér að eigin frumkvæði að
stjórna aftökunni. Að öllu þessu
athuguðu sýnist rökrétt að álita að
„sá brúni“ hafi með afburða kostum
sínum bjargað lífi Daða og þar með
skapað íslensku þjóðinni örlög um
aldir.
Óhjákvæmilegt er að draga þá
ályktun að spor þessa afburða hests
séu þau stærstu sem hestur hefur
markað i íslandssöguna. Jafn óhjá-
kvæmilegt er að álykta að spor hans
hafi orðið þjóðinni til mikilla
óheilla, en það var ekki hans sök.
Það eru hin grimmu örlög sem
nomir skópu þessari þjóð, sem ollu
þvi að hann varð til að stuðla að sigri
þeirra manna sem kusu að vera
undirlægjur konungs og komu hin-
um á kaldan klaka, sem höfnuðu
erlendum yfirráðum.
12.
Við samantekt þessarar frásagnar
er að vemlegu leyti stuðst við grein
um sama efni, sem Sigurður Ólafs-
son lögfræðingur skrifaði i timarit
hestamanna, Hestinn okkar, fyrir
fjórtán ámm, en einnig hefur verið
blaðað í Biskupasögum, Sýslu-
mannsævum og Árbókum Espólins.
í grein sinni bendir Sigurður
Ólafsson á að Markúsar-Brúnn hafi
i huga þjóðarinnar horfið nokkuð i
skugga Áma-Brúns eða Tólfdala-
Brúns, eins og hann er oftar
kallaður. Sigurður leiðir rök að þvi
að þýðing ferðar Árna hafi verið
ofmetin í sögunni. Ég tek mér það
bessaleyfi að vitna orðrétt i grein
Sigurðar:
„....Það er alger misskilningur að
þingreið Áma Oddssonar og afrek
hins austfirska gæðings hafi haft
nokkra landsögulega þýðingu að
ráði. Það er þess vegna heldur þyklá
smurt hjá Hallgrími Jónassyni, sem
prýðilega hefur skrifað um öræfa-
ferðir fyrr og siðar, að Árni hafi náð
til Alþingis í tæka tið, þangað sem
„hamingja þjóðarinnar þurfti hans
mest með i svipinn". Vissulega var
það hamingja landsins, að hafa
slikum forvigismanni á að skipa,
sem Áma Oddssyni, en það var þó
ekki fyrr en rúmum 40 ámm síðar,
sem einkum og sérstaklega reyndi á
það. En þá kom hinn frægi hestur
hans af Jökuldalnum ekki lengur við
sögu.“
f fljótu bragði virðast ekki aðrir
hestar koma til greina, þegar reynt
er að meta hver hefur markað dýpst
spor í sögu lands og þjóðar. _ SV
UMBOÐSMENN
OKKAR VITA ALLT UM
STÆKKUNARTILBOÐIÐ
SEM GILDIR ALU ÁRIÐ’82
SFURÐU ÞÁ BARA!
MIÐBÆR:_________________
Bankastrœti 4 H.P. h/í
Filmur og Vélar
Fótóhúsið
Týli
Fókus
Amatörverslunin
Ljósmyndast. Þóris
Bókabúð Braga, Hlemmi
AUSTURBÆR: _______________
Glœsibœr H.P. h/í
Austurver H.P. h/í
Ljósmyndaþjónustan
Bókav. Satamýrar
Bókav. Ingibjargar Einarsd.
Hamrakjör
Ljósm.st. Gunnars Ingimarssonar
Bókabúðin Grímsbœ
BREIÐHOLT:________________
Amarval
Embla
Rama
ÁRBÆR:____________________
Bókav. Jónasar Eggertssonar
MOSFE LLSSVEIT:___________
Snerra s/í
VESTURBÆR:________________
Bókav. Úllarsíell
KÓPAVOGUR:________________
Bókav. Veda
Versl. Hlíð
GARÐABÆR:_________________
Bókav. Gríma
Garðaborg
Biðskýlið við Ásgarð
HAFNARFJÖRÐUR:____________
Versl. V. Long
Biðsk. Hvaleyrarholti
Myndahúsið
Bókav. Olivers Steins
Versl. Örk
KEFLAVÍK:_________________
Hljómval
GRINDAVÍK:________________
Víkumesti
Versl. Bdran
SANDGERÐI:________________
Versl. Aldan
VOGAR:____________________
Vogabœr
AKRANES:________________
Bókav. A. Níelssonar
BORGARNES:______________
Kaupí. Borgíirðinga
BORGARFJÖRÐUR:__________
Versl.' Laugaland
STYKKISHÓLMUR:__________
Apótek Stykkishólms
GRUNDARFJÖRÐUR:
Versl. Gmnd
ÓLAFSVÍK:_______________
Maris Gilsíjörð
Lyíjaútibúið
HELLISSANDUR:___________
Söluskólinn
PATREKSFJÖRÐUR:_________
Versl. Lauíeyjar Böðvarsd.
FLATEYRI:_______________
Versl. Greips Guðbjartssonar
BÍLDUDALUR:_____________
Versl. Jóns Bjamasonar
SUÐUREYRI:______________
Versl. Lilju Bemódusd.
ÍSAFJÖRÐUR:_____________
Bókav. Jónasar Tómassonar
BOLUNGARVÍK:____________
Virkinn
HÓLMAVÍK:_______________
Kaupí. Steingrímsfjarðar
STRANDASÝSLA:___________
Bókav. Finnbogastöðum
HVAMMSTANGI:____________
Kaupí. V-Húnvetninga
Versl. Sigurðar Pálmasonar
BLÖNDUÓS:_______________
Versl. Gimli
SKAGASTRÖND:____________
Versl. Höíðasport
Hallbjöm Hjartarson
VARMAHLÍÐ:______________
Kaupf. Skagfirðinga
SAUÐÁRKRÓKUR:___________
Bókav. Kr. Blöndal
Steíán Pedersen
Kaupf. Skagíirðinga
SIGLUFJORÐUR:
Aðalbúðin
ÓLAFSFJÖRÐUR:___________
Versl. Valberg
DALVÍK:_________________
Apótek Dalvikur
AKUREYRI:_______________
Filmuhúsið
Pedrómyndir
Versl. Jóns Bjamasonar
Sigtryggur & Pétur
HUSAVIK:___________■
Bókav. Þórarins Stefánssonar
Kaupf. Þingeyinga
RAUFARHÖFN:_____________
Margrét Egilsdóttir
VOPNAFJÖRÐUR:___________
Shellskálinn
SEYÐISFJÖRÐUR:__________
Apótek Austurlands
ESKIFJÖRÐUR:____________
Elís Guðnason
REYÐARFJÖRÐUR:__________
Versl. Gunnars Hjaltasonar
HÖFN:___________________
Kaupf. A-Skaftfellinga
KIRKJUBÆJARKLAUSTUR:
Kaupf. Skaftíellinga
VÍK:____________________
Kaupí. Skaftfellinga
VESTMANNAEYJAR:_________
Blaðaturninn
Apótek Vestmannaeyja
HVOLSVÖLLUR:____________
Kaupí. Rangœinga
HELLA:__________________
Versl. Mosfell
SELFOSS:________________
Kaupf. Ámesinga
Höfnh/í
Radió & Sjónvarpsstofan
STOKKSEYRI:_____________
Kaupí. Ámesinga
HVERAGERÐI:_____________
Blómaborg
ÞORLÁKSHÖFN:____________
Skálinn
Kaupí. Árnesinga
HHNS PETERSEN HF
TRYGGÐU GÆÐIN -TAKTÁ KODAK