Tíminn - 06.06.1982, Qupperneq 9

SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 1982
9
menn og málefni
Skýr slufr amleiðsla
er orðin að stóriðju
■ Stóriðja er mikið mál á vorum
dögum og inn í þá umræðu alla
vefjast vangaveltur um orkuöflun
og dreifingu, fjármögnun, meng-
un, byggðastefnu, mannafla,
markaðshlutdeildir, áhugaaðila og
guð má vita hvað, og alltaf er
blessuð prósentan þungamiðjan í
allri umfjölluninni, en hún ræður
orðið lögum og lofum í allri
stjómun og athafnalífi þjóðarinn-
ar. Prósentan er orðin slik þunga-
miðja f tali og gjörðum þeirra sem
við stjómun fást, að til em menn
sem varast orðið að nefna hana á
nafn. Til dæmis Steingrímur Her-
mannsson, ráðherra, sem er verk-
fræðingur og kann að reikna, ber
nú orðið aldrei prósentu sér i
munn. Hann notar orðatiltækið
„af hundraði", sem að visu gerir
sama gagn, en hefur annan hljóm
en hin yfirþyrmandi prósenta.
Svona er hægt að læðast framhjá
prósentunni, en maður losnar
hvergi nærri við hana þótt hún sé
kölluð „af hundraði". En þetta er
viðleitni.
En mál málanna er stóriðja, eða
orkufrekur iðnaður, og er þá átt
við að framleiða einhvers konar
afurðir í verksmiðjum, sem nota
mikið rafmagn. En af þvi er nóg á
íslandi, þ.e.a.s. þegar búið er að
virkja. En það er önnur stóriðja
hér á landi, sem rekin er með
fullum afköstum og er gríðarlega
orkufrek og dýr í rekstri, en minni
gaumur er gefinn en ál- og málm-
bræðslum. Það er skýrslufram-
leiðslan.
Mannár og
skýrslugerð
Það er engum ætlandi sú dul að
vita hve mörg mannár sú stóriðja
gleypir né hver kostnaður er í raun
af öllum þeim athugunum, funda-
setum, ráðgjöf og samræmingum
sem fram fara. Pappirsflóðið er
svo yfirgengilegt að enginn mann-
legur heiii nær nema broti af allri
þeirri vitneskju sem þannig safnast
upp. En allt hefur þetta einhvern
tilgang, þótt ekki sé nema þann að
veita mikla og góða atvinnu- og
vonandi njóta hennar sem flestir.
Það vakti nokkra athygli s.l.
vetur þegar lögð var fram skýrsla
um nefndir, ráð og starfshópa, sem
unnið hafa eða vinna sérstök
verkefni á vegum iðnaðarráðu-
neytisins. Það ráðuneyti er
kannski hvorki verra né betra en
önnur hvað þessa stóriðju snertir,
en önnur ráðuneyti hafa ekki lagt
fram yfirlit um þetta efni, nema
það sem þulið er upp i stóru
bókinni um nefndir og ráð á vegum
ríkisins. En sem sagt, að á vegum
iðnaðarráðuneytisins eins hafa
starfað 21 nefnd, ráð eða starfshóp-
ur. 11 luku störfum fyrir áramótin
1980 og 20 voru enn að þegar
skýrslan var gerð. Þar að auki
fylgdi skrá yfir 62 einstaklinga og
aðila sem störfuðu fyrir ráðherra,
ráðuneytið eða nefndir á þess
vegum að sérstökum verkefnum.
Það var og er mikið mannval
sem býr yfir yfirgripsmikilli mennt-
un og þekkingu á aðskiljanlegustu
sviðum sem situr i starfshópunum
og vinnur að skýrslugerð i sérstök-
um verkefnum. Allar heita nefnd-
imar eitthvað og hafa afmarkað
starfssvið og skila merkilegum
doðröntum, því tilvera þeirra og
greiðslur til starfshópanna byggist
á þvi að árangri sé skilað.
Hvad er gert
í stofnunum?
Ekkert er nema gott eitt um það
að segja að viða sé leitað fanga um
upplýsingar og álitsgerðir þegar
leysa skal vandasöm verkefni. En
utanaðkomandi aulabárður, sem
ekki kann að reikna prósentu
nema i þríliðu, fær ekki skilið af
hverju stofnanir sem heyra beint
undir iðnaðarráðuneytið geta ekki
sinnt þeim verkefnum, sem leysa
þarf án þess að leita út um allar
þorpagrundir að einhverju öðru
fólki til að vinna verkin, það eru
þau verk sem skrifa skal skýrslur
um.
Þegar farið var á leit við Orku-
stofnun að bora ofan i jörðina við
Helguvík kom í ljós að sú stofnun
heyrði undir iðnaðarráðuneytið.
Hjá Orkustofnun starfar nokkur
fjöldi manna, m.a. vísindamanna
á nokkrum sviðum. Þar eru rikis-
starfsmenn, sem eru verkfræðing-
ar og jarðfræðingar. Einhverjir
starfa þar, sem hafa hagfræði- eða
viðskiptamenntun að baki, og sj álf-
sagt eru þar sérfræðingar á mörg-
um fleiri sviðum. Þarf að fara langt
út fyrir þennan friða hóp til að
koma upp starfshópum til að skila
álitsgerðum, sem eru álika að ytra
umfangi og Vídalinspostilla?
í sjálfu iðnaðarráðuneytinu
starfar einnig föngulegur hópur
sérmenntaðra manna. Enn heyra
undir ráðuneytið nokkrar stofnan-
ir sem hafa á að skipa starfsliði
með sérþekkingu. Þar má telja
Landsvirkjun, Rafmagnsveitur
ríkisins, Iðnþróunarstofnun, rann-
sóknarstofnanir iðnaðar og bygg-
ingariðnaðar og sjálfsagt einhverj-
ar fleiri sem minni brestur til að
rekja. Þá má nefna að ráðuneytið
hefur aðgang að Þjóðhagsstofnun,
eins og fleiri, til að fá upplýsingar
um hagfræðileg efni.
Ráðgjöf
með undirleik
Þrátt fyrir allt það mannvit, sem
er á launum í nefndum stofnunum
til að athuga mál og semja skýrsl-
ur, þarf að stofna 31 nefnd og
starfshóp til að semja skýrslur fyrir
eitt og sama ráðuneytið. Og þar að
auki að sækja vit til 62 einstaklinga
og „aðila“ til að sinna sérstökum
verkefnum.
Sú þekking sem þannig safnast
kemur viða að notum. Einn þeirra
einstaklinga, sem aðstoðað hefur
iðnaðarráðherra með ráðgjöf um
áliðju, hefur samið brag um Alu-
suisse og viðskipti íslendinga við
auðhringinn. Við braginn samdi
hann lag og þegar Alþýðubanda-
lagið efndi til einnar af baráttu-
samkomum sínum, núna rétt fyr-
ir sveitarstjórnarkosningarnar, var
auglýst i Þjóðviljanum, að ráð-
gjafinn mundi troða upp á samkom
unni og syngja braginn og leika
undir á harmóníku. Svona geta
allaballar verið skemmtilegir þeg-
ar vel liggur á þeim og sú menntun
og fróðleikur, sem ráðgjafar ráð-
herra í tilteknum málum afla sér,
komið að góðum og skynsamleg-
um notum.
Lárétt gata og
lóðréttur veggur
En það eru fleiri hundar svartir
en hundurinn prestsins. Það ráðu-
neyti sem hér hefur verið gert að
umtalsefni er að visu viðfrægt fyrir
atorku við útgáfu skýrslna og
liggur einkar vel við höggi, þar sem
heimtuð var af þvi skýrsla um
starfshópa o.s.frv. á þingi í vetur,
og skýrslunni var samviskulega
skilað. En víðar er þessi tegund
stóriðju iðkuð en á vegum iðnaðar-
ráðuneytisins. Hópar manna sitja
við hér og hvar i þjóðfélaginu óg
semja langar og ómerkilegar
skýrslur um hin merkilegustu efni
og öfugt, og hefur þetta viðgengist
lengi.
Mannlífsrýnirinn og skáldið
Flosi Ólafsson á í fórum sinum
bók, sem hann telur skemmtilegri,
en nokkuð það ritmál sem honum
hefur tekist að setja saman til
þessa, og munu allir grínistar vilja
þá Lilju kveðið hafa. En það var
ekki á eins manns færi að setja
saman álitsgerð og áætlun um
göngugötu í Austurstræti hér um
árið. Það var ekki færra en 17
manna hópefli sem fjallaði um þá
hugmyndafræði sem liggur að baki
þvi að leggja hellur yfir Lækjartorg
og þess hluta Austurstrætis þar
sem fólk fær að ganga óhult fyrir
bílaumferð eftir hádegi. Sjálft
verkið unnu að vísu karlar undir
stjóm múrara, en til þess þarf ekki
nema svolitla verklagni og nostur-
semi.
En bók hópeflisins um göngú-
götuna er meistarastykki. Efni
hennar skal ekki rakið hér, en geta
má, að þar er að finna þann
fróðleik, að þegar maður gengur á
götu snúa iljar hans niður að
láréttum fleti, svo fremi sem gatan
sé lárétt, og þegar gengið er
snertast iljar mannsins og lárétt
gatan. Höfundar upplýsa einnig að
lóðréttur húsveggur, sem ris upp
af láréttri götu myndi 90 gráðu
hom við götuna.
Það er mikill styrkur fyrir borg-
aryfirvöld og aðra þá sem við
stjómun fást að hafa trausta ráð-
gjöf að styðjast við þegar taka skal
ákvarðanir um mikilsverðar fram-
kvæmdir.
Skipulagt aftur
og enn á ný
Þau tíðindi vom að berast að
núverandi borgarráð Reykjavikur
hafi lagt á hilluna allar ráðagerðir
um byggð í Sogamýri og uppi á
Laugarásnum og fleiru verður
breytt í skipulagi sem búið er að
gera.
Það er smekksatriði hvar og
hvemig menn vilja byggja. En
hve mikilli vinnu skyldi vera kast-
að á glæ með ákvörðunum sem
þessum? Einhver fjöldi arkitekta
og skipulagsfræðinga, verkfræð-
inga og annarra hlýtur að vera
búinn að starfa talsvert að undir-
búningi skipulags þessara svæða.
Að minnsta kosti er búið að birta
myndir af hverfunum, sem teikn-
uð hafa verið og líkön gerð.
Húsbyggjendur vita að vinna arki-
tekta er ekki beinlinis gefin. Varla
starfa þeir fyrir ekki neitt hjá
borginni. Allt það verk sem þarna
hefur verið unnið hlýtur að vera
ónýtt og nú þarf að fara að leggja
mikið starf i að fara að skipuleggja
einhvers staðar annars staðar, ef
að likum lætur. Hvers á skattborg-
arinn að gjalda að svona er farið
með það fé sem kreist er út úr
honum?
Menn em að velta þvi fyrir sér
þessa dagana hver sé herkostnaður
Breta af leiðangrinum suður til
Falklandseyja og hvort þeir hafi
efni á þessu. Það er þeirra mál. En
við ættum að líta okkur nær og
spyrja hver sé okkar eigin her-
kostnaður af vinnu sérfræðinga alls
konar, sem aldrei kemur að neinu
gagni.
Það má svo sem demba á mann
gömlum lummum um að visindin
efli alla dáð, að mennt sé máttur
og að þekkingin skaði engan.
Ekkert af þessu skal dregið i efa,
en hitt er jafnvist, að ekki sakar
þótt eitthvað af bókvitinu verði i
askanna látið. Nefndir, ráð, starfs-
hópar og slímsetur á fundum,
skaða kanjiski engan og skýrslur i
bókaformi em ekki fyrir neinum
nema þeim sem neyðast til að lesa
þær. En þessi tilbúnaður og útgáfa
er dýr, og er ekki greiddur með
öðm en skattpeningum. Það em
augljósir hagsmunir þeirra sem í
nefndum starfa og sitja i starfs-
hópum, að sífellt finnist fleiri og
viðameiri verkefni, og stundum
gæti maður freistast til að halda að
til þess séu refimir skomir.
Að nýta
þekkingu
Miklu fé er varið til að mennta
fólk, og þegar út i atvinnulífið er
komið krefst það fólk, sem mennt-
unar nýtur, að þekking þess sé nýtt
og að launagreiðslur hæfi þekking-
unni. En hvað mikið af sérfræðinni
og störfum þeirra sem yfir henni
búa skyldi koma að raunvemleg-
um notum? Það má skipa starfshóp
til að athuga og skila þykkri skýrslu
um hve mikil vinna sérfræðinga af
ýmsu tagi fer i súginn.
En stóriðjan verður að hafa sinn
gang. Á meðan stjórnmálamenn
láta telja sér trú um að það þurfi
17 manna fjölefli til að búa verk i
hendur karla i gatnagerðinni, sem
em snillingar i að leggja hellur og
hlaða kanta úr höggnum steini,
leikur pappirsflóðið lausum hala
og peningar skattborgarans renna
óhindrað um greipar kjörinna full-
trúa til skýrsluframleiðenda.
Stundum sýnist sem fram-
kvæmdir skipti litlu máli, heldur
kafnar allt í endalausri umræðu og
umfjöllun um einstök mál. Um-
sagnaraðilar em einn flöskuháls-
inn, sem hamlar að hægt sé að
hefja vinnu við gagnlegar fram-
kvæmdir. Dæmi eru um að um-
sagnaraðili hafi gleymt áætlun að
stóm og mikilverðu verki, sem
Alþingi var búið að samþykkja að
hefja, niðri i skúffu hjá sér sumar-
langt með þeim afleiðingum að
bygging stórhýsisins tafðist árlangt.
Skýrslur i bókaformi um verk-
smiðju i Reyðarfirði, sem samdar
höfðu verið af fjölda nefnda, og
kallaðar voru vönduð vinnubrögð,
voru svo gloppóttar þegar betur
var að gáð, að fámenn þingnenfnd
varð að breyta áætlununum síð-
degis rétt fyrir þinglok til að málið
dagaði ekki uppi i vandræðagangi.
Allar álitsgerðir um Kröfluvirkj-
un skila 6-8 megatonnum af raf-
orku.
Skipulag i Reykjavík er unnið
upp aftur og aftur og húsnæðis-
skorturinn ávallt hinn sami.
Hvað skyldi vera búið að teikna
mörg hús fyrir Seðlabankann hing-
að og þangað um miðborgina. En
Seðlabankinn á sina peninga sjálf-
ur og ræður liklega hvemig hann
ver þeim. En það hlýtur að vera
mikil og góð atvinna að hanna
seðla-bankabyggingar.
Ljósi punkturinn er ráðgjafinn
um áliðju sem samdi lag og brag
um Alusuisse og þenur nikkuna
hjá allaböllum. Þar kom þekkingin
að notum.