Tíminn - 06.06.1982, Side 20

SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 1982
20
heimsmeistarar f skák
SMYSLOV
- misheppnaði
óperusöngvarinn
■ Ef skákáhugamaður er spurður
hverjir hafi verið heimsmeistarar i
greininni og það vantar einhvern i
upptalningu hans er alls ekki ólík-
legt að það sé Vassilí Smyslov.
Smyslov er langt í frá þekktasti
heimsmeistarinn en þó var hann á
sinum tima mjög öflugur skákmað-
ur og er raunar enn. Arpad Eló,
tölfræðingur skáklistarinnar, gaf fyr-
ir nokkrum árum út bók þar sem
hann freistaði þess m.a. að meta, í
stigum þeim sem við hann eru
kennd, hæsta styrkleikann sem
nokkrir skákmeistarar náðu. Hæstir
eru Capablanca, Lasker, Bótvinn-
ik og Tal, en siðan kemur Smyslov
jafn Alekhine og Morphy. Þessar
tölur eru auðvitað ekki nema mátu-
lega áreiðanlegar en þó má af þeim
ráða að er Smyslov var upp á sitt
besta gaf hann hinum frægari félög-
um sínum ekkert eftir. Ástæða þess
að hann er fremur lítið þekktur
liggur því sennilega í sjálfum per-
sónuleika hans og skákstil. Hann er
rólyndur og gæfur maður, lítt gefinn
fyrir að trana sér fram og á bestu
árum sinum var hann i skugga
Bótvinniks. Skákstill hans er hreinn
og beinn, hann er hvorki tilrauna-
maður né flækjumeistari en falleg-
ustu skákir hans eru sem dýrmætar
perlur. Hann var heimsmeistari i
aðeins eitt ár og tólf daga - viku
lengur en Mikhail Tal, en báðir hafa
verið kallaðir „vetrarkonungar
skáklistarinnar".
Vassilí Smyslov fæddist í Moskvu
24. mars 1921. Faðir hans var all-
sterkur skákmeistari og hafði m.a.
sigrað Alekhine á skákmóti i Sánkti
Pétursborg árið 1912, náttúrlega var
það hann sem kenndi syninum að
tefla. Strákur fékk áhuga á leiknum
og þar eð hann hafði aðgang að
vönduðu skákbókasafni föður síns
tók hann stórstigum framförum.
Mest áhrif á hann höfðu kenningar
Nimzowitsch og Tarrasch, þó hann
fylgi forskrift sovéskra yfirvalda og
segi jafnan að uppáhaldsskákmenn
hans séu Tsígórin og Alekhine.
Á síðari hluta fjórða áratugarins
hóf Smyslov að tefla á ýmsum
sovéskum mótum en hann vakti ekki
verulega athygli fyrr en 1940, á
skákþingi Sovétríkjanna það ár.
Eftir 14 umferðir var hann efstur,
taplaus, en náði aðeins 2.5 vinning-
um úr síðustu 5 umferðunum og
Bondarévskíj og Lilienthal skutust
fram úr honum. Smyslov varð þriðji,
hálfum vinningi á eftir sigurvegaran-
um en sjálfur Bótvinnik, helsta von
Sovétmanna um heimsmeistara,
deildi fimmta sæfinu. Til að gefa
honum annað tækifæri var ári síðar
haldið mót sex efstu manna þar sem
Bótvinnik vann örugglega en Smys-
lov sannaði styrk sinn með þvi að
lenda í þriðja sæti.
Árið 1945 var Alekhine spurður
að því hverjir væru að hans áliti
efnilegustu skákmenn heims. Hann
sagði: „Austur í Rússlandi er Smys-
lov nokkur sem teflir mjög vel og
mun ná afar langt." Þá vissu nær
engir á Vesturlöndum hver Smyslov
var en nokkrum vikum síðar malaði
hann sjálfan Rehevsky í tveimur
skákum sem þeir tefldu i útvarpsein-
vigi milli Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna. 1946 varð hann þriðji, á
eftir Bótvinnik og Euwe, á geysi-
sterku skákmóti i Groningen og
1948 var hann meðal fimm útvalinna
sem tefldu um hver skyldi vera
eftirmaður Alekhines sem nú var
látinn. Smyslov varð í öðru sæti á
eftir Bótvinnik og mátti vel við una.
Um þetta leyti breyttist skákstíll
hans nokkuð, frá því að stefna að
flækjum tók Smyslov nú að einbeita
sér að stöðulegum þrýstingi. Hann er
einnig rómaður fyrir góðan undir-
búning sinn, öðlaðist með tímanum
mjög yfirgripsmikla þekkingu á byrj-
anakerfum og fáir voru honum
samviskusamari í að skilgreina eigin
veikleika.
Um 1950 virtist sem Bronstein
ætlaði að skjóta Smyslov ref fyrir
rass í keppninni um eftirmann
Bótvinniks á heimsmeistarastóli en
Smyslov lét sig ekki, stefndi sífellt
upp á við þótt hægt færi og 1954
tefldi hann fyrsta heimsmeistaraein-
vígi sitt við Bótvinnik. Hann hélt
jöfnu, eins og Bronstein hafði gert
þremur árum fyrr, en fékk annað
tækifæri 1957 og nú lét hann ekki
happ úr hendi sleppa. Hann sigraði
Bótvinnik nokkuð örugglega en
varð síðan að þola það að tapa
aðeins ári siðar í öðru einvigi og
missa tignina. Ýmislegt bendir til
þess að skákmeistarar séu ekki
sálfræðilega reiðubúnir til að verja
heimsmeistaratitil sinn svo skömmu
eftir að hafa náð honum og i nokkur
ár var Smyslov ekki nema skuggi af
sjálfum sér. Hann tefldi þó nokkr-
ar mjög fallegar skákir og hér sjáum
við lok einnar þeirra sem tefld var í
Zagreb 1959, andstæðingurinn sem
hefur hvítt og á leik í stöðunni, er
enginn annar en Robert J. Fischer.
1. Bxh6 - gxh6 (2.Dxh6 reyndist
vera ófullnægjandi vegna 2. - Hd8
3. Bc2 - Bg7 4. Dh+ - Kf8 5. Bxe4
- dxe4 og nú má ekki leika 6. f6
vegna 6. - Bxf6.) 2. - Bg5 3. f6 -
Hb8 4. Bxe4 - dxe4 5. Hg3 (Nú
virðist Smyslov glataður vegna þess
að 5. - Kf8 er svarað með 6. Hxg5.)
5-Df5 6.Kgl-Dg6 7.De2-Hc6 8.
h4-Hxf6 9.Hxf6-Dxf6 10.Dh5
- Df411. Kh2 - Kg712. hxg5 - hxg5
13. Dxg5+ - Dxg5 14. Hxg5+ - Kf6
(Smyslov var mikill sérfræðingur
með hrókum og peðum. Sjáið hvern-
ig hann fer að.) 15. Hh5- Hbl 16.
Kg3 - Hfl 17. hh4 - Kf5 18. hh5+ -
Ke6 19. hh6+ - f6 20. hh4 - e3 21.
He4 - f5 og nú gafst hvítur upp.
Smyslov hefur sjaldan gengið vel
á meistaramótum Sovétríkjanna. Á
árunum 1963-66 var hann efstur á
átta skákmótum i röð en tókst síðan
aðeins að ná tíunda sæti á skákþingi
Sovétrikjanna 1966-67. Og fleiri
dæmi má nefna. En þar sem skák-
ferill Smyslov er flestum aðgengileg-
ur sem áhuga hafa á skulum við nú
líta á skák sem hann tefldi í
Spartakíöðu-keppni Sovétríkj anna
i Ríga 1968. Hún sýnir að þeir fara
villir vegar sem halda að Smysiov
getí ekki fléttað og fórnaö tyfir
óljósa stöðuyfirburði þegar hann sér
ástæðu til. Andstæðingur hans, sem
hefur svart, er Vladimir Liberzon,
sem nú teflir fyrir ísrael.
Ath* Skoðið þessa skák ekki
nema þið hafið góðan tíma. Hún er
mjög flókin og möguleikamir ótelj-
andi en hún er svo sannarlega
rannsóknar virði.
1. c4 - e5 2. Rc3 - Rc6 3. g3 - g6
4. Bg2 - Bg7 5. hbl (Hyggur á
peðaframrás upp drottningarvæng-
inn. Smyslov kom fyrst fram með
þennan leik á ólympiuskákmótinu
nokkrum mánuðum áður en þessi
skák var tefld. Andstæðingur hans
þá Rúmeninn Ungureanu.) 5. - d6
6. b4 - a6 (Hér lék Ungureanu 6. -
f5, sem er betri leikur. Nú fær
hvitur færi á að opna a-línuna.) 7.
e3-f5 8.Rge2-Rf6a. d3-0-0 10.
0-0 - Bd7 ll.a4 (Eðlilegt framhald
af 5. Hbl.) 11. - Hb8 12. b5 - axb5
13. axb5 - Re714. Ba3 (Til að koma
í veg fyrir 14. - c5.
Nú yrði þvi svarað með 15. bxcó
og peð svarts veikjast mjög illa.) 14.
- Be6 15. Db3 (Kemur enn i veg
fyrir 15. - c5 16. bxc6 - bxc6
17.Dxb8 - Dxb8 18. Hxb8 - Hxb8
19. Bx6. Þar að auki er drottningin
vel staðsett til árása á miðborðið.)
15. - b6 16. d4 (Hugmyndin er að
leika 17. dxe5 - dxe5 18. hfdl.) 16.
-e4 17. d5 - Bf7 18. Rd4 - Dd7 19.
Bb2. (Út úr byrjuninni hefur hvítur
fengið meira rými en svartur. áður
en hann hefur sóknaraðgerðir verð-
ur hann að koma mönnum sínum
fyrir á bestu hugsanlegum stöðum
og til þess er biskupsleikurinn.
Einnig rýmir hann mikilvæga línu
fyrir hróknum.) 19. - g5 (Ef 19. -
Ha8, þá 20. Hal, og síðan 21. Ha6
og svartur getur ekki skipt upp á
hrókum nema færa hvitum hættu-
legt fripeð. Yudovich hélt þvi fram
að 19. - Hbe8 væri sterkara.) 20.
Rce2 (Til að hindra 20. - f4) 20.
-Kh8 21. Hal -Rg6 (Enn hyggur
hann á 22. - f4.) 22. f4 - exf3
(Svartur þurfti að taka erfiða
ákvörðun. 22. - gxf4 23. Rxf4. 24.
Hxf4 færir hvitum öfluga sókn, en
22. - g4 kemur í veg fyrir að riddarar
svarts nái að beita sér og kóngsstað-
an verður þröng. Þá getur hvítur
einnig hafið árás með23. Ha7.)23.
Hxf3 - Re7 24. Rc6 - Hbe8 (24. -
Rxc6 er greinilega veikt.) 25. Red4
(Staða svarts er þröng. Liberzon
fann fallega fléttu sem virðist færa
honum talsverða möguleika.) 25. -
Rfxd5 26. cxd5 - Bxd5.
27. Rxf5! - Hxf5 (Ef 27. - Bxb3,
þá 28. Bxg7+ - Kg8 29. Rcxe7+
-Hxe7 30.Bxf8-Kxf8 31. Ha8+-Kf7
(ekki 31. - He8 32. Rxd6+) 32.
Rd4+ og vinnur auðveldlega. 32.
Bh3, sem Jenö Kapu stakk upp á,
leiðir til glæsilegs framhalds. Ef 32.
- Be6, þá 33. Rd4+ - Kg7 (eða 33.
- Kg6 34. Rxe6 - Hxe6 35. hg8+ -
Kh6 36. hf6+) 34. Bxeó - hxe6 35.
hd8 og vinnur. Ef svartur léki 27-
Rxf5 í stað 27.Bxb3 þá yrði
framhaldið 28. Dxd5-Bxb2 29. Hafl
og hvitur er manni yfir.)
28. Bxg7+ - Kg8 (Besti
leikurinn. Hvítur ætti auðvelt um
vik eftir 28. - Kxg7 29. Dc3+ - Kg8
30. hxf5 - Dxf5 31. Hfl (31. e4
vinnur sömuleiðis) 31. - De6 32.
Hf6.) 29. hxf5! (Hann ræðst beint
að kónginum og lætur öryggi
drottningar sér i léttu rúmi liggja.)
29. -Bxb3 30. Hxg5 - Rg6 (Ekki má
30. - h6 i þessari hættulegu stöðu
vegna 31. Rxe7+-Hxe87 32.Ha8+
33^ Bxh6+ - Kh7 34. Hg7+.) 31.
Bh6 (Hvitur hótar meðal annars að
leika Rd4 og siðan Bc6. Svartur
verður að koma drottningu sinni i
spilið en hún á engan góðan reit.)
31. -De6 (Ekki 31. - Hxe3 32.
hxg6+.) 32.h4! (Enn einn óvæntur
leikur. Það lá að baki drottningar-
fórn Smyslovs að drottning Liber-
zon er illa staðsett.) 32. - Dxe3+ 33.
Kh2 - Dx3 34. Hfl - Bc4 35. Hf2
(Ekki 35.Hcf? - Dxcl 36.Hxg6+ -
hxg6 37. Bxcl—Bxb5.)
35. - Del 36. Hgf5
- Bxb5 (Kannski besta vörn svarts.
37. h5 er mjög slæm ógnun.) 37. Bd2
- Dbl (Drottningin er næstum
gagnstaus, hvort sem er til sóknar
eða varnar.) 38. Bd5+ - kh8 (Ef 38.
- Kg7, þá 39. Hf7+ - Kh8 40. Bc3+
- Re5 41. Rxe5 - dxe5 42. hxc7 og
þó drottningin eigi um sextán reiti
að velja getur hún ekkert gert til að
koma i veg fyrir 43. Bxe5+ og 44.
hf8 mát.) 39. Bc3+ - Re5 40. Rxe5
- dxe5 41. hxe5 og svartur gafst upp.
Snjallt, ekki satt?
Tvær ástæður hafa einkum verið
nefndar fyrir því að Smyslov tókst
ekki að halda sér á toppnum til
lengdar. Sú fyrri snertir metnað.
Það er ekkert leyndarmál að
Smyslov hefði fremur kosið að
komast á toppinn sem söngvari en
skákmaður. Hann hefur góða rödd
og eftir að hafa „aðeins“ náð þriðja
sæti á áskorendamótinu árið 1950
hafði hann hugsað sér að leggja
skákina á hilluna. Hann sótti um
inngöngu i kór Bolshoi-leikhússins
en féll naumlega. f hjarta sér Iítur
hann áreiðanlega á skákina sem
aðeins hið næstbesta. Á meðan á
áskorendamótinu í Sviss stóð árið
1953 söng hann nokkrar aríur í
svissneska útvarpið og hefur oftar
haldið söngskemmtanir, stundum í
tengslum við skákviðburði, en
stundum ekki.
Hin ástæðan er rólyndi hans.
Hann er hávaxinn, hægur í hreyfing-
um, glaðlegur á hæglátan hátt og
varkár i orðavali. Hann hefur alltaf
forðast að gagnrýna aðra nema á
mjög kurteisan hátt. Þannig að hann
hefur ekki aflað sér ncinna óvina en
hann virðist heldur ekki eiga marga
nána vini. Til dæmis var það ekki
fyrr en eftir þriðja heimsmeistara-
einvigi þeirra sem þeir Bótvinnik
kynntust nokkuð að ráði. Smyslov
kann spænsku vel og frá árinu 1962
hefur hann verið nokkurs konar
fulltrúi sovéskrar skákhreyfingar i
spænskumælandi löndum, og hon-
um virðist falla vel við óformlegt
andrúmsloftið i þessum löndum.
Hann er dyggur sveitakeppnismað-
ur og tefldi á níu ólympiumótum
fyrir land sitt og enda þótt hann
tapaði aðeins tveimur af 113 skákum
sinum á slíkum mótum hefur hann
alltaf lagt sig mest fram fyrir alla
sveita, fyrir hópinn, fremur en
sjálfan sig. Dálitið meiri sjálfselska
og aukin drápfýsn hefðu áreiðanlega
leitt til þess að Smyslov hefði náð
enn lengra en hann gerði i raun og
veru. En þetta á hann ekki til, og
sér sjálfsagt ekkert eftir því. En
hann nær enn mjög góðum árangri
þegar hann tekur sig til, sem dæmi
má nefna að 1977 varð hann þriðji
á hinu geysisterka Leníngrad skák-
móti (1.2. Tal og Rómanisjin, 3:
Smyslov, 4.-5. Karpov og Vaganjan
o.fl.) og í fyrra varð hann i2.-4. sæti
á enn sterkara móti i Moskvu,
aðeins Karpov var framar.
í næstu viku segir frá ferli
Mikhaíls Tals sem sannarlega hefur
verið upp og ofan...
-ij tók saman, þýddi og endursagði.