Tíminn - 16.06.1982, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 1982
iorðalepparj
„Þégar rætt er um menningarpólitík
held ég,>að vandamál allra Norður-
landa séu svipuð í eðli sínu. Áleitn-
asta vandamálið er spurningin um
penipga: Hvað er hægt að útvega
mikið fé, til menningarmála?“.
Hvað er menning
og menningarmál?
Nauðsynlegt er að menn komi sér
saman um skýrgreiningu á hugtökunum
„menning" og „menningarmál". Spum-
ingin er: Hvaða starfsemi i þjóðfélaginu
flokkast undir menningarmál? Ég held
fyrir mitt leyti að orðið menningarstarf-
semi sé víðtækt hugtak og nái talsvert út
fyrir þau mörk, sem oft er staldrað við,
þegar rætt er um menningarmál. í
slíkum umræðum er gjaman lögð
fremur einhliða áhersla á sköpun
fagurra lista og bókmennta í þrengstu
merkingu og starfskjör „listamannsins",
ef svo má til orða taka. Að sjálfsögðu
er það eitt af meginatriðum virkrar
menningarmálastefnu að búa vel að
listamönnum, gera þeim fjárhagslega
kleift að sinna listsköpun.
En hitt er ekki síður mikilvægt að
mennta almenning til þess að geta notið
listar og gera ráðstafanir til þess að
almenningur eigi aðgang að listastarf-
semi og listaverkum. Þannig skapast i
þjóðfélaginu listræn þörf og eftirspum,
sem yrði jafnsjálfsagt að fullnægja eins
og almennum neysluþörfum.
Þannig er hægt að rekja sig áfram og
víkka merkingarsvið menningarhug-
taksins.
Sérstaða leiklistar
Ekki fer milli mála að leikhússtarf-
semin - tilvera leikhússins - er ein
mikilvægasta stoðin í menningarlífi
hverrar þjóðar. í leikhúsi lætur nærri að
allar listgreinar eigi sér athvarf, þar situr
leiklistin sjálf i öndvegi, en leikhúsið
þjónar einnig bókmenntum, sjónlistum
og hvers kyns tónlist. Engin menningar-
stofnun kemst í hálfkvisti við leikhúsið,
hvað snertir fjölbreytni listsköpunar og
lifandi tengsl við listnjótendur, leikhús-
gesti. Enda er leikhúsið gróin þjóðfé-
lagsstofnun, sem á rætur langt aftur í
aldir.
Hér gefst ekki tími til að rekja sögu
islenskrar leiklistar, en margir munu
segja að sú saga sé stutt. Hins vegar má
fullyrða að leiklist standi með blóma á
íslandi um þessar mundir. Framfarir i
íslenskri leiklist hafa orðið miklar
síðustu áratugi. Áhugi á leiklist er
útbreiddur á íslandi og líklega er hún sú
listgrein, sem almenningur lætur sig
mestu varða.
Ég held því að það sé vel við hæfi að
halda leiklistarþing Norðurlanda hér á
landi. Ég vona að þingfulltrúar fái
aðstöðu til að kynnast íslensku leiklistar-
lifi og geti eitthvað af þvi lært. Jafnframt
hlýt ég að geta þess að norrænt samstarf
á sviði leiklistar hefur verið ómetanlegur
styrkur fyrir þróun íslenskrar leiklistar.
íslenskt leikhúsfólk hefur löngum sótt
menntun og reynslu til Norðurlanda. Er
óskandi að norrænt leiklistarfólk haldi
sem lengst hópinn, skiptist á skoðunum,
læri hvert af öðru og hvetji hvert annað
til dáða.
— Carles Cénésce, iiikstjéri
„Bolívar fjallar: þá gjá, sem er á milii
starfsemi hugans annars vegar og nakins
veruleika lífsins hins vegar.
í kjölfar hins mikla bolivaríska
draums um einingu og frelsi rómönsku
Ameríku fylgir martröð einræðisherr-
anna, sem með speki sinni umskapa
söguna og innleiða „hreina“ menningu,
rannsóknarrétt og innantóma viðhafnar-
siði, sem er haldið við með ofbeldi og
ógnarstjórn...
Leikrit býður ekki upp á lausn eða
kenningu, það bregður aðeins upp
myndum af miklum ósigrum og von-
brigðum, ef svo skyldi vilja til, að
maðurinn hefði einhverja möguleika á
að læra af mistökum sínurn."
Ennfremur þetta:
„Hugmyndin að „Bolivar" á upptök
sín i ofsafengnum andstæðum: Baráttu
Símonar Bolívar fyrir frelsun rómönsku
Ameriku úr klóm Spánverja annars
vegar og hins vegar einræðisástandi
þessara ríkja árið 1981, 150 árum eftir
dauða frelsishetjunnar.
Um þessar mundir eru a.m.k. ellefu
einræðisstjórnir við völd i rómönsku
Ameriku og þessir harðstjórar og
valdaræningjar eru allir „bolívariskir".
Þeir halda hátíðlega alla merkisdaga i
lifi frelsishetjunnar.
Þessa staðreynd varð að hafa í huga,
þegar unnið var að sviðsetningu leikrits-
ins um hina harmsögulegu persónu
Símon Bolívar, því það var ekki ætlun
höfundar að hefja hetjuna enn einu sinni
til skýjanna, heldur að reyna að komast
að kjama þessa ástríðufulla, en von-
svikna manns.
Bolívar hafði sama skilning á hugtak-
inu frelsi og höfundar fyrstu alfræðibók-
arinnar. Hann drakk af brunnum
upplýsingastefnunnar og taldi sig hafa
fundið i frönsku byltingunni bjargfasta
hugsjón, þó að okkur í dag sýnist hún
ekki annað en ein af tálsýnum sögunnar.
Eftir tvær hryllilegar styrjaldir, sem
háðar voru af blindri heimsvaldastefnu
og eigingimi, hefur borgarastéttin,
stórauðvaldið og „neysluþjóðfélagið"
sýnt fram á rökleysi mannlegrar hegðun-
ar og varpað skynsemisgyðjunni af þeim
stalli, sem bjartsýn frjálshyggja 18. aldar
hafði setVhana á.“
Leikur og Ieikstjórn
Rajatabla leikur ekki alveg á islensku.
Við skiljum þó furðu mikið, þó eigi
tölum við tungumál þeirra. Og Bolivar
er svo sannarlega áhrifamikil sýning og
vel unnin. Hún er dularfull en auðskilin
í senn. Öll þessi mýkt er líka lærdómsrík.
.Engin leikbrögð em notuð, að þau
falli ekki til hlítar að síðum. Menn em
teknir af lífi. Þeir láta lífið og húsið
fyllist af.sorg. Engin tómatsósa er notuð,
enginn er rekinn í gegn og bak við hina
ógnvekjandi þögn, kemur söngurinn og
tónlistin innan úr skóginum og fomeskj-
unni.
Leikbúnaðurinn er lika lærdómsrik-
ur, þótt Rajatabla sé nú ef til vill í
ferðafötunum sinum þarna.
Það er ekki oft, sem maður veit minna
um heiminn fyrir Listahátíð en eftir
Listahátíð. En þetta áhrifamikla verk er
viðvömn til allra manna. Viðvömn um
það, að sverð frelsisins er jafnvont
öðrum sverðum í heiminum, ef réttir
menn halda ekki úm þau.
Jónas
Guðmundsson,
skrifar um leiklist.
A að flytja utanrfkisviðskiptamál
í utanríkisráðuneytið?
„Alveg út
í hött”
segir Sigurður Markússon,
framkvæmdastjóri Sjávarafurða-
deildar Sambandsins
■ Að undanfömu hefur nokkuð verið
rætt og ritað um hugmyndir starfsmanna
utanrikisþjónustunnar, sem hníga i þá
vem að flytja málefni, sem tengjast
utanríkisviðskiptum, úr Viðskiptaráðu-
neytinu i Utanrikisráðuneytið. í
Morgunblaðsleiðara fyrir nokkmm dög-
um var lýst eindregnum stuðningi þess
blaðs við þessar Jiugmyndir og var um
leið látið að þvi liggja, að Viðskipta-
ráðuneytið kynni þá að verða óþarft.
Tíðindamáður blaðsins bar þessar
hugmyndir undir Sigurð Markússon,
framkvæmdastjóra i Sjávarafurðadeild
Sambandslns. Sigurður var um árabil
framkvæmdastjóri á skrifstofum Sam-
bandsins i Leith, London og Hamborg
og þekkir því vel ýmsa þætti útflutnings
og innflutningsmála. Sigurður sagði:
„Það er að minum dómi alveg út i hött
að flytja svokölluð utanríkisviðskipta-
mál úr viðskiptaráðuneytinu yfir í annað
ráðuneyti. Það mun leitun á annarri
vestrænni þjóð, ef sé eins háð útflutningi
annars vegar og innflutningi hins vegar
og íslendingar eru. Þess vegna er
bakfiskurinn úr öllum okkar viðskiptum
tengdur viðskiptum við önnur riki. Af
þessu leiðir aftur, að meginhlutverk
viðskiptaráðuneytisins er og hefur verið
að sinna utanríkisviðskiptum. Hér undir
hafa fallið afar flóknir og vandasamir
samningar um tollakjör landsmanna hjá
viðskiptablokkum heimsins. Undir for-
ystu Þórhalls Ásgeirssonar ráðuneytis-
stjóra í Viðskiptaráðuneytinu hafa
þessir samningar verið þannig til lykta
leiddir að ýmsar af nágrannaþjóðum
okkar hafa ekki einu sirini komist með
tærnar þar sem Þórhallur er með
hælana. Þar sem þannig hefur verið
staðið að málum virðist manni sist af öllu
ástæða til að hrófla við gildandi
fyrirkomulagi. Viðskiptaráðuneytið er
að minum dómi ráðuneyti, sem er
sérhæft í utanrikisviðskiptum, og þvi
hefur tekist að sinna þessu verkefni
framúrskarandi vel með ótrúlega fá-
mennu starfsliði."
Enska-
danska
■ Þeirsegjaokkur, aðtækniog
félagsmál krefjist aðskotaorða.
Og þessu eigum við að trúa.
„ - Er að ströggla við fóstur
þessa dagana“, sagði Svarthöfði.
Fyrri hefur nú verið deilt og
samið, án þess að enskur
„strögglandi“ kæmi til. En
hvernig dettur Svarthöfða i hug
að tala svona við okkur? Við
skulum ræða það og reyna að
gizka á það yfir kaffinu í kvöld
og loka sjónvarpinu á meðan.
Er hann að láta okkur vita, að
honum sé enskan töm?
Vill hann hömlulausa upptöku
aðskotaorða?
Þykir honum blendingur
tungumála fegri en hreint mál?
Eða vill hann bara koma sér
vel við bullukolla?
Sænska er orðin dálítið fram-
hleypin hér:
Sögnin að „viðra" hefur fært
úr kviarnar. Nú er oft talað um
að „viðra“ skoðanir og hug-
myndir, rétt eins og þær hafi
verið farnar að fúlna. Það mun
vera sænska merkingin, sem hér
er að ryðja sér til rúma. Svíar
kalla það að „vádra“, sem við
köllum að láta í ljós eða koma á
framfæri.
Við segjum, að menn lendi á
rangri hillu, lendi hjá góðu fólki
eða lendi út af veginum. Nú er
farið að segja að menn „hafni“
á rangri hillu. Svona tala Svíar?
segja „hamna", þegarvið segjum
að lenda.
Sænska orðið „gubbe" er að
nema hér land. Helzt er það þá
haft í niðrandi merkingu, í
staðinn fyrir karlfausk eða karl-
hlunk. Burt með þennan
„gubba“ sem minnir á sjóveiki!
(Er ekki nóg að éta eftir Dönum
og Könum?)
Ponni, polli, gutti og gæi eru
komnir í staðinn fyrir dreng,
strák, snáða, hnokka og allt það,
sem ungviði þetta hefur verið
kallað. Er hægt að afsaka þetta
með „breyttum þjóðfélagshátt-
um“, og „tæknivæðingu nútím-
ans“?
Mér datt snöggvast í hug
þakleki, þegar kona í Reykjavík
sagði, að einhver hefði „dropp-
að“ inn. Er gestkoma annars
eðlis í „tæknivæddu þjóðfélagi“
en í gamla daga, þegar við
sögðum, að gestir litu inn eða
rækust allt í einu inn?
Einhver blekiðjumaður var
nýlega að tala um „tildragelsur“,
Þorbergur var svo stór, að svona
orðskrípi gerðu hvorki að
minnka hann né stækka. En þú,
litli apaköttur, sem átt ekki við
miklu, á þér lengist rófan.
Oddný
Guðmunds-
dóttir,
skrifar.