Tíminn - 13.07.1982, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚNÍ 1982.
lltgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastióri: Glsll Slgurðsson. Auglýslngastjóri: Stelngrimur Glslason.
Skrlfstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrel&slustjórl: Slgur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarinn Þórarln&son, Ellas Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Krlstlnn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-
Tlmans: lllugl Jökulsson. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Atll Magnússon,
BJarghildur Stefánsdóttlr, Fri&rlk Indrl&ason, Hel&ur Helgadóttlr.lngólfur Hannes-
son (Iþróttir), Jónas Gu&mundsson, Kristln Leifsdóttlr, Slgurjón Valdlmarsson,
Skaftl Jónsson, Svala Jónsdóttlr. Utlltstelknun: Gunnar Traustl Guðbjörnsson.
Ljósmyndlr: Gu&jón Elnsrsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosl Krlstjánsson,
Krlstln Þorbjarnardóttlr, Marla Anna Þorstelnsdóttlr.
Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar: Sl&umúla 15, Reykjavlk. Slml: 86300.
Auglýslngaslml: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Ver& I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrlft á mánu&l: kr. 120.00.
Setning: Tæknldelld Tlmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Komið í veg fyrir
lögbrot þrýstihóps
■ Pá er lokið heimsmeistarakeppninni í knattspyrnu og
íslenskir áhugamenn um þessa íþrótt fengu að sjá
úrslitaleikinn i beinni útsendingu. Nokkrir starfsmenn
sjónvarpsins fórnuðu ofurlitlu af sumarleyfi sínu til að
vinna við móttöku og útsendingu. Vænn skammtur af
auglýsingum fylgdu með fótboltanum þannig að sjónvarp-
ið hefur engu tapað á því að veita þessa þjónustu.
Allt frá því að heimsmeistarakeppnin hófst hafa
fjölmiðlarnir verið bólgnir af alls kyns umfjöllun um þátt
sjónvarpsins varðandi útsendingar á knattspymuleikj-
unum. Hefur jafnvel sjálf keppnin fallið í skuggann vegna
umræðunnar um hvort sjónvarpa ætti þessum eða hinum
leiknum og þá möguleika, hvort sjónvarpa ætti beint um
gervihnött eða sýna leikina nokkrum dögum eftir að þeir
fóru fram.
í þessum stælum og staðhæfingum kennir margra grasa
og margs kyns álit er sett fram, og sjónvarpinu margt
fundið til foráttu. Það var óheppilegt að sumarfrí
stofnunarinnar skyldi lenda á sama tíma og þessi keppni,
sem virðist skipta svo marga ótrúlega miklu máli. En það
hefur raunar verið óhæfa allt frá upphafi að loka frétta-
og upplýsingamiðli í heilan mánuð á ári hverju, og
vonandi verður þar ráðin bót á.
Meðal þeirra skringilegheita sem upp komu vegna
keppninnar, var að íslenskt fyrirtæki semur við einstakling
í Danmörku um að taka upp á vídeóspólu leikina á Spáni
og auglýsir síðan með fjaðrafoki að það ætli að sýna það
í einkasjónvarpsstöð sem rekin er hér á landi. Komið
var í veg fyrir tiltækið, en hefur nokkur velt fyrir sér hve
marga lagabálka og í hve mörgum löndum átti að brjóta,
ef þetta hefði náð fram að ganga?
Þegar útvarpsstjóri fór fram á að sett yrði Iögbann á
tiltækið var ausið yfir hann og aðra ráðamenn útvarpsins
fúkyrðum og talið að hjá þeim gætti einræðiskenndar og
að þeir væru ekki starfi sínu vaxnir. Þrýstihópur sem hefur
hagsmuna að gæta notar málið óspart til þess að brjóta
niður einkarétt Ríkisútvarpsins á að reka sjónvarp og
hljóðvarp, og fyrirtæki úti í bæ segist ósköp vel geta
sjónvarpað á eigin spýtur efni sem stolið er frá mörgum
aðilum og útvarpið hefur keypt einkarétt á. Útvarpsstjóri
gerði aðeins skyldu sína og eigendur Vídeósón geta
þakkað honum fyrir að koma í veg fyrir að þeir gerðust
margfaldir lögbrjótar gagnvart aðilum í mörgum löndum,
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Ef veita á einkaaðilum leyfi til hljóðvarps- og
sjónvarpsreksturs verður Alþingi að semja lög um það.
Það skiptir engu máli hvort mönnum líkar betur eða verr
það efni sem Ríkisútvarpið sendið út eða á hvaða tíma.
Það veitir engan rétt til þess að aðrir taki að sér lögverndað
hlutverk útvarpsins.
Þær raddir gerast sífellt háværari að fleirum verði veitt
leyfi til útvarpsrekstrar. Þau sjónarmið eiga sjálfsagt rétt
á sér en það er Alþingis að ákvarða hvort það verður gert
og þrýstihópar, sem sjálfir ætla sér að reka fjölmiðlun í
formi hljóðvarps og sjónvarps verða að fara aðrar leiðir
en að taka lögin í sínar hendur.
Vídeótækni og kapalsjónvarpi er iðulega blandað
saman og gert að einni og sömu tækninni og valfrelsi fólks
hnýtt aftan við. Bágt er að sjá að það sé ýkja mikið frelsi
fólgið í því að fá bíó og íþróttaleik úr þessari stöðinni eða
annarri. Hið eina valfrelsi á sér þegar stað í þessu efni.
Einstaklingar kaupa sér vídeótæki og .velja efnið sjálfir úr
tugum myndbandafyrirtækja, sem risið hafa upp eins og
gorkúlur. _ O.Ó.
á vettvangi dagsins
Dr. Eysteinn Sigurðsson, ritstjóri:
Með sirkli og
reglustriku
Nokkrar ábendingar um kenningar Einars Pálssonar
■ Kenningar Einars Pálssonar skóla-
stjóra, um goðsögulegar og stærðfræði-
legar hugmyndir í söguheimi íslenskra
fornrita, hafa verð dálítið i sviðs-
ljósinu undanfarið. Höfundur þeirra
réðist harkalega á heimspekideild Há-
skólans fyrir áhugaleysi þeim sýnt í
útvarpinu nýlega, var svarað um hæl á
sama vettvangi, og síðan birti hann aftur
svar í Morgunblaðinu 26. júní.
Það mun sannast sagna að við
íslenskufræðingar höfum ekki verið ýkja
dugmikir við að reyna að vega og meta
þessar kenningar Einars Pálssonar. Á
það raunar nokkuð jafnt við um þá
okkar sem störfum utan Háskólans
sem hina, þótt geiri Einars hafí að þessu
sinni verið beitt að hinum síðamefndu.
Aftur á móti er ég oft spurður álits á
þessum kenningum, og ég þykist hafa
fullreynt að þeir séu býsna margir sem
hafi á þeim áhuga. Þess vegna kann það
að þykja ekki óviðeigandi að einhver úr
hópi okkar íslenskufræðinga reyni að
svara fyrir sína hönd og gefa skýring-
ar á þessu athafnaleysi, og held ég
raunar að slíkar skýringar liggi nokkuð
á lausu.
Eins og blaut tuska
Svo ég tali fyrir eigin parta, þá hef ég
að ég hygg reynt eftir megni að fylgjast
með boðskap Einars Pálssonar, á sama
hátt og öðmm þeim nýjungum sem fram
koma á fræðasviði islenskra fræða.
Þannig náði ég mér í fyrstu bók hans um
þetta efni, Baksvið Njálu, skömmu eftir
að hún kom út, árið 1969, að mig minnir.
Það er þó best að segja það
umbúðalaust eins og það var, að eftir
lestur bókarinnar leið mér rétt eins og
mér hefði verið réttur vænn löðrungur
með blautri tusku - og hann harður. í
bókinni kemur að vísu fram að höfundur
veit til ýmissa átta i íslenskum
fombókmenntum, en heimildameðferð
hans og niðurstöður allar þóttu mér
vægast sagt vera langt fyrir neðan allar
hellur. Hann notar þar hugmyndir sinar
um að tslendingar að fomu hafi búið yfir
áður óþekktri kunnáttu á sviði goðsagna
og flatarmálsfræði i því skyni að reyna
að sýna fram á að Njáluhöfundur hafi
samið sögu sína sem einhvers konar
stærðfræðilegt lykilverk, byggt á að-
fengnum formúlum og geómetrískum
forsendum.
Niðurstaðan um það hvað höfundur
vildi segja, sem ég fékk út úr lestri bókar
hans, var í stuttu máli sú að Njálu-
höfundur hlyti að hafa byrjað verk sitt
með því að setjast niður með herfor-
ingjaráðskort yfir Suðurland fyrir
framan sig, og með sirkil og reglustriku
i hendi. Síðan hefði hann merkt út strik
og hringi á kortið, valið sér bæi sem þessi
strik mnnu gegnum fyrir sögustaði i bók
sína, búið til úr þessu forskrift og samið
sögu sína eftir henni.
Ég vil undirstrika að ég er ekki með
þessu að reyna að gera litið úr Einari
Pálssyni eða verkum hans - þvert á móti,
því að ég er einungis að lýsa því hvernig
áhrifin vom sem þessi bók hans hafði á
mig. Mér þykir líklegast að þetta stafi
af þvi að við höfum skólast nokkuð sitt
i hvora áttina i fræðilegum vinnubrögð-
um, og kem ég að þvi á eftir.
Listræn lögmál
Það þarf ekki að vera neitt leyndarmál
að ég hef lengi verið þeirrar skoðunar
að Njáls saga sé ein af allra best gerðu
bókum sem skrifaðar hafa verið á
íslensku. Ég er líka þeirrar skoðunar að
Njáluhöfundur - þótt við vitum hvorki
nafn hans né önnur kennimerki - hafi
verið einn af allra listrænustu höfundum
sem skrifað hafa hér á landi.
Ég er siður en svo einn um þessar
skoðanir, og ég held líka að ég viti orðið
nóg um samsetningarlögmál bók-
menntaverka og sköpunarstarf rithöf-
unda almennt til þess að þora að fullyrða
að Njála hefur ekki orðið til með þeim
hætti sem mér sýndist Einar Pálsson vera
að lýsa i þessari bók. Og þá tek ég ekkert
tillit til þeirrar söguskekkju sem hvert
bam sér, að Suðurland var enn ókortlagt
á 13. öld þegar Njála varð til. Mikil skáld
setjast einfaldlega ekki niður og búa sér
til formúlur með reglustriku og sirkli, og
skrifa síðan meistaraverk út frá þeim.
Þar kemur til sögunnar miklu flóknari
og samsettari framgangsmáti en svo að
hann megi setja upp sem einfalda
formúlu.
Af þessum sökum er það að mér var
skapi næst að afskrifa allar kenningar og
hugmyndir Einars Pálssonar með öllu,
út af því hversu foráttumikla vanvirðu
mér þótti hann sýna einum mesta
rithöfundi sem samið hefur á íslensku.
Og ég hygg að svo hafi farið um fleiri
stéttarbræður mína sem reynt hafi að
kynna sér þessar kenningar- þeir hafi
einfaldlega hrokkið frá og neitað að
taka þetta alvarlega.
Varnaglar
En hér er þó að fleiru að gæta. Það á
við í öllum fræðum að menn mega ekki
■ Einar Pálsson.
láta persónulega fordóma gagnvart
höfundum eða ritum þeirra valda þvi að
þeir hafni hugmyndum sem kannski má
draga einhvem lærdóm af. Kenningar
Einars Pálssonar virðist mér að megi í
stuttu máli draga saman þannig að hann
haldi þvi fram að þekking Evrópumanna
á öldunum í kringum landnám íslands á
greinum eins og stærðfræði - og þá fyrst
og fremst einhvers konar flatarmáls-
fræði - annars vegar, og á fomum
goðsögnum - og þá öðrum en frá segir
í Eddu - hins vegar, hafi verið lifandi á
íslandi, án þess að hún kæmist beint á
bækur. Hins vegar hafi þessi þekking
skilið eftir sig óbein spor, sem lesa megi
út úr íslenskum fornritum með saman-
burði við erlendar heimildir.
Það er svo skemmst af að segja að
hugmyndir á borð við þessar em
fyrirfram út af fyrir sig ekki fráleitari en
ýmislegt annað. Það em mörg ófyllt göt
í þekkingu okkar á fyrstu öldum
íslandsbyggðar, en hins vegar vitum við
tvennt. f fyrsta lagi vitum við að
fommenn bjuggu yfir einhverri þekk-
ingu af stærðfræðitaginu. Það sést m.a.
af því að við vitum frá Ara fróða að
þeir höfðu næga kunnáttu í tímatals-
fræði til að geta leiðrétt árið þegar það
var farið að færast til hjá þeim vegna
þess að það var í raun of stutt miðað við
sólargang. Þetta er heimild sem út af
fyrir sig veitir ekki mikið meira en
ábendinguna, en hún vekur þó spurn-
ingu: Fyrst þeir gátu leiðrétt tímatalið,
kunnu þeir þá ekki eitthvað fleira fyrir
sér í stærðfræðilegum greinum?
Norskar
bækur
U niversitet s f orlaget
■ Norska Háskólaútgáfan, Universi-
tetsforlaget, er um marga hluti merkileg.
Þetta útgáfufyrirtæki gefur út fjölda
vfsindarita, sem aðeins seljast i litlu
upplagi, en tekur svo inn ágóða sinn af
fáum úrvalsbókum, sem seljast í stómm
upplögum. Þá er fjárhagnum borgið.
Þá gefur einnig fyrirtækið út fjölda
tímarita á ýmsum sérsviðum. Eins og
stendur er í húsakynnum þess stór
sýning vegna 100 ára afmælis Sigríðar
Undset. Mun ég gera grein fyrir sýningu
þeirri sérstaklega.
Eitt hinna stóru rita sem nýlega em
komin út er: Bergen Bys Historie, I.
bindi, en II. bindi var komið út áður.
Verk þetta fjallar um konungssætið og
kaupstaðinn frá upphafi til 1536. Verða
þetta alls 4 bindi. Bergen varð 900 ára,
1970.1964 var ákveðið að minnast þessa
með útgáfu á sögu staðarins. Var skipuð
nefnd undir formennsku Harry Hansen.
Þetta bindi er unnið af prófessor Knut
Helle og nær það yfir sögu bæjarins frá
miðöldum til u.þ.b. 1500. Anders
Bjame Foss lektor hefir skrifað II.
bindi, sem nær til áranna 1500-1800. Egil
Ertresvaag lektor vinnur við III. bindi,
sem nær frá 1800-1920. Lektoramir
Anders Bjame Fossen og Tore Grönlien
vinna að IV. bindi, sem nær til
1920-1972.
Svo nefnt sé nokkuð af efni þessa
bindis frá því að borgin kemur fram í
sviðsljósið, þá em heimildir raktar og
aðstæður frá náttúmnnar hendi við
voginn. Siðan er rætt um aðliggjandi
sveitir og samgöngur á sjó og landi.
Konungssetrið á Alrekstað og tengsl
þess, fær sinn sérkafla. Því verður ekki
komist hjá að minnnast Ólafs Kyrra og
hlutverks hans, þótt menn séu þar ekki
á eitt sáttir. Eysteinn Magnússon fær og
sinn kafla.
Vöxtur bæjarins í borg á 11. öld og
þýðing konungdæmisins og kirkjunnar
fyrir hann er einnig rakinn vel, sem og
vöxtur borgarinnar fram um 1350. Þar
fær bmninn 1248 sinn sess.
Segja má að ummfjöllun bókarinnar
sé mjög góð og öll útgáfa hennar
vönduð.
Þá hafa komið út 4 bækur í flokki sem
nefnist: Kvinners levevilkar og livslöp.
Em það bækumar: „Staten - kvinner