Tíminn - 31.07.1982, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1982
7
á vettvangi dagsins,
„Hringormanefndin svokallaða á skilyrðis-
laust að að segja af sér og játa mistök sín.
Aðeins þannig getur hún bjargað því litla
sem eftir kann að vera af mannorði sínuu,
segir í þessari grein um ákvarðanir
Hringormanefndar, sem Kjartan Jóhanns-
son, þáverandi sjávarútvegsráðherra skip-
aði á sínum tíma, um verðlaun fyrir
seladráp.
Það er ef til vill ekki eins langt frá
selunum til mannfólksins eins og sýnist.
Sé það látið viðgangast að augljósum
órétti sé beitt við einn dýraflokk, órétti
sem stangast á við siðferðisvitund alls
þorra manna, er skammt í það að slíkum
órétti verði beitt á öðrum sviðum í krafti
peningavaldsins.
Sakir þær sem „Hringormanefnd“ ber
á selinn eru tvíþættar: í fyrsta lagi telur
hún að selurinn éti svo og svo mikið af
nytjafiski, einkum þorski, og sé þannig
í beinni samkeppni við útgerðina. í öðru
lagi sé selurinn milliliður (millihýsill)
fyrir vissar tegundir nálorma (Nemat-
oda) sem koma fyrir í fiski, einkum
þorski, og valda framleiðendum fiskaf-
urða miklum útgjöldum við hreinsun.
(Ormar þessir eru í daglegu tali kallaðir
hringormar, sbr. heiti nefndarinnar).
Varðandi fyrri ákæruna, er það að
segja, að þar kemur fram sá gamalgróni
misskilningur að rándýr yfir höfuð séu
til óþurftar og einkanlega ef þau nærast
á dýrum sem mannskepnan getur veitt
og notað sér. Samkvæmt þessari skoðun
hefur hvarvetna verið reynt að útrýma
rándýrum, og hefur það víða leitt til
mikillar fækkunar og útrýmingar
nokkurra tegunda, fugla og spendýra.
Er íslenski örninn þar nærtækt dæmi.
Yfirleitt hafði fækkun eða útrýming
rándýranna þó ekki tilætluð áhrif, gat
jafnvel hent að bráðdýrinu fækkaði
samhiiða því að óvinum þess var
fækkað, án sýnilegra skýringa. Það má
telja með merkari uppgötvunum
nútíma vísinda, að tekist hefur að sýna
fram á, að rándýr séu nauðsynleg til að
viðhalda hinu vistfræðilega jafnvægi í
náttúrunni. Er það heldur ekki óeðlilegt
þar sem lífríkið hefur lagað sig að þeim
aðstæðum um milljónir ára, og væru
rándýrin að sjálfsögðu fyrir löngu búin
að útrýma bráðdýrum sínum, ef þau yllu
þeim einhverjum teljandi skaða.
Skýringin er sú, að rándýrin velja fyrst
og fremst veik eða á annan hátt
vanburða dýr úr þeim stofnum, sem þau
lifa á, og stuðla þannig að því að
viðhalda heilbrigðum dýrastofni af
þeirri stærð sem passar viðkomandi
lífkerfi. (Veiðar okkar mannanna eru í
flestum tilfellum allt annars eðlis, þar er
það oftast tilviljun sem ræður því hver
er veiddur og hver ekki.)
Varðandi síðari ákæruna, um hring-
orminn, þá er það rétt að selurinn,
einkum útselur, getur verið milliliður
fyrir hann á vissu þroskastigi, (þ.e.
tegundina Phocanema decipiens, sel-
orminn), sem berst svo frá selnum í
smákrabba, sem þorskurinn étur. En
fleiri dýr með heitu blóði geta komið til
greina sem milliliðir, svo sem smáhvalir
(hnísa o.fl.), og sumsstaðar (t.d. við
Grænland) þekkist ormurinn ekki, þótt
fullt sé af selum. Alveg er ósannað hvort
það hefði nokkur veruleg áhrif á
hringorminn, þótt öllum selum væri
útrýmt við ísland (sem væntanlega
kemur þó ekki til mála), hvað þá að
einhver fækkun selsins hafi áhrif í því
sambandi. Hér virðast margir þættir
spila saman, eins og jafnan í náttúrunni,
og að líta bara á samband tveggja þátta
(þ.e. sels og hringorms), er álíka
fáránlegt og t.d. væri litið á sambandið
milli þorsksins og loðnunnar, og ákveðið
að útrýma þorski af því hann étur loðnu.
Eins og þegar var getið, hefur selurinn
eflaust miklu hlutverki að gegna, til að
viðhalda heilbrigði þeirra fiskastofna,
sem hann lifir á, og því gæti allt eins svo
farið, að umræddur hringormur myndi
aukast við verulega fækkun selsins, og
ekki bara hringormur, heldur fjöldi
annarra sníkjuvera gæti færst í aukana
og valdið miklu stærri afföllum en sel-
urinn hefur valdið, og jafnvel selur og
maður samanlagt. Á það hefur verið
bent, að aukning hringormsins í þorski,
á síðari árum (ef um aukningu er að
ræða) geti allt eins stafað af því að
þorskinum hefur fækkað, og fleiri
sníkjudýr koma því á hvern þorsk. Það
væri því líklega mun betra ráð til að
minnka hringormafaraldurinn, að fjölga
þorskinum, enda vafalaust hagkvæmara
fyrir þjóðarbúið, en eltast við hinn
ímyndaða óvin, selinn.
Hin svokallaða Hringormanefnd hef-
ur því gert sig seka að alvarlegu
frumhlaupi, og tekið sér vald sem nánast
er útilokað að nokkur stjórnvöld hafi
miðlað henni. Hún hefur ekki komið
fram með nein haldbær rök fyrir
aðgerðum sínum, hvað þá nokkra
fullnægjandi greinargerð, sem byggð
væri á fræðilegum grunni.
Líffræðingar þeir eða fiskifræðingar,
sem formaður nefndarinnar, Björn
Dagbjartsson, segist byggja aðgerðir
nefndarinnar á, hafa ekki verið nefndir
með nafni, svo mér sé kunnugt, enda
líklega ekki til í raunveruleikanum. Svo
mikið er víst að enginn íslenskur
líffræðingur hefur lagt til að gripið yrði
til þessara aðgerða, ekki einu sinni
Erlingur Hauksson, starfsmaður nefnd-
arinnar, hefur íað að því einu orði í
skýrslum sínum að slíkra aðgerða væri
þörf.
Það kom því mjög á óvart, að
„kynningarbréf" Hringormanefndar,
sem sent var ýmsum viðkomandi aðilum
sl. vor, var undirritað af þessum
líffræðingi, að því er virðist til að setja
einhvern lærðan stimpil á plaggið.
Vekur það vissulega grunsemdir um
óvenjuleg vinnubrögð nefndarinnar.
Síðan mál þetta upphófst hefur nefndin
svo farið með veggjum, og svarað allri
gagnrýni með þögninni. Sýnir það
raunar best hve málstaður hennar er
veikur. Allt þetta laumuspil minnir
óneitanlega mest á það sem í daglegu
tali er kallað morð, og hefur aldrei þótt
til fyrirmyndar, hvort sem fórnardýrin
eru menn eða skepnur, því að það er í
senn illmannlegt og lítilmannlegt.
Selamálið þarf að sjálfsögðu að
skoða vandlega í samhengi við annað
sjávarlíf og til þess er Hafrannsóknar-
stofnun rétti aðilinn. Leita þarf leiða
til nýtingar á afurðum selsins, sem
vissulega er mikilvæg auðlind ef rétt er á
haldið og nýtingin hæfileg. Það er
reginmunur á hefðbundnum selveiðum
og verðlaunuðu fjöldadrápi, þar sem
ekkert er hirt af skeppnunni nema einn
kjammi.
Hringormanefndin svokallaða á skil-
yrðislaust að segja af sér og játa mistök
sín. Aðeins þannig getur hún bjargaðj
því litla sem eftir kann að vera af
mannorði sínu. Ríkisstjórnin verður að
setja bráðabirgðalög, sem banna þessi
fjöldamorð. Oft er þörf en nú er
nauðsyn og hafa bráðabirgðalög oft
verið sett af minna tilefni. Ef ríkisstjórn-
in bregst þessari augljósu skyldu sinni,
ætti forseti lýðveldisins að skerast í
leikinn, og firra þjóðina þessari skömm.
Helgi Hallgrímsson.
Á seytjánda ári fór hann á vertíð til
Vestmannaeyja og var þar í 12 vertíðir.
Lenti hann þar hjá úrvalsmönnum, má
þar nefna Eyjólf Gíslason frá Búastöð-
um. Eyjólfur er rótgróinnar bændaættar
úr Eyjum. Hygg ég, að fáir núlifandi
Eyjamenn séu eins minnugir á hina
fornu búskaparhætti til lands og sjávar í
Eyjum, eins og hann. Hann var farsæll
og gætinn formaður, og veit ég þar hefur
Ágúst verið heppinn að komast undir
hans stjóm. Eyjólfur var lengi formaður
með Hansínu VE 200, smíðuð 1917 af
Ástgeiri Guðmundssyni í Litlabæ í
Eyjum. Eyjólfur dvelur nú á Hrafnistu.
Ágúst Þorvaldsson sá ég fyrst á fundi
á Þingborg. Ég fékk þá strax traust á
manninum. Hann var karlmannlegur í
vexti, hægur í fasi, raddmikill og
ákveðinn í málflutningi, en hógvær. Það
var ekki hægt annað en taka eftir því,
sem hann sagði. Ekki kynntist ég honum
þá. Það var löngu seinna, og þá á
flokksþingi, sem fundum okkar bar
saman. Það fór vel á með okkur. Hjá
honum fékk ég mörg heilræðin, þó að
ég væri eldri og tel ég hann með mínum
bestu vinum.
Seinna, þegar Jörundur hætti þing-
mennsku, þá varð nokkurt þóf um
eftirmann hans. Þá átti ég, ásamt
fleirum, þátt í því að benda á Ágúst sem
eftirmann Jörundar. Upp úr því var efnt
til prófkjörs í sýslunni, sem lauk með
því, að Ágúst hlaut 524 atkvæði. Næstur
var Bjarni Bjarnason með 240. Ég vil
taka það fram, að gefnu tilefni, að ég
heyrði aldrei Ágúst orða það, að hann
sæktist eftir að komast í sæti Jörundar,
þegar hann hætti. Ágúst sómdi sér vel á
þingi. Það var tekið eftir því, sem hann
sagði. Ég var eitt sinn staddur á
áheyrendapöllum, marga þingmenn
vantaði í sæti. Ágúst var á mælendaskrá.
Þegar hann hóf mál sitt, komu þingmenn
úr hinum ýmsu hliðarherbergjum í sæti
sín. Þeir vildu ekki missa af því, sem
hann hafði til málanna að leggja. Mér
og fleirum fannst Ágúst hætta þing-
mennsku einu kjörtímabili of fljótt.
Ágúst kvæntist 1942 Ingveldi Ást-
geirsdóttur frá Hömrum í Holtahrepp.
Þau eignuðust 16 börn, sem öll eru
mannvænleg, og flest búin að mynda sín
eigin heimili. Honum voru snemma falin
ýms störf og trúnaður í þágu sveitar og
sýslu, og starfar hann enn í fjölmörgum
nefndum á vegum bændasamtakanna,
m.a. formaður Mjólkursamsölunnar,
formaður forðanefndar Árnessýslu, for-
maður afréttarfélags Flóa og Skeiða.
Hann er löngu landskunnur fyrir
blaðagreinar um landbúnaðarmál og
fleira. Nú er mál að linni og bið ég þig
vel að virða, Ágúst minn.
Að endingu þakka ég þér ágæt kynni
fyrr og síðar, en nú er orðin vík milli
vina, þar sem ég er nú ekki lengur
Árnesingur. Ég vona, að þér endist enn
mörg ár líf, heilsa og þrek til starfa. Að
endingu óska ég og fjölskylda mín þér
og konu þinni og börnum ykkar
hjartanlega til hamingju með afmælið.
Með bestu kveðju til ykkar allra. Lifðu
heill.
Guðjón Ólafsson
frá Hofi
Minningar
eftir dr. Benjamín H.J. Eirlksson
■ Á öftustu síðu Tímans í dag er mynd
af fríðum manni og höfðinglegum. Mér
finnst ég þekkja svip þeirra Djúpmanna.
Sigurður Rósmundsson frá Tungu í
Skutulsfirði er að segja frá, 77 ára.
Frásögnin er rétt r úmlega hálfur dálkur,
en laus við alla óþarfa mælgi. Á mig
verkar hún sem frásögn heillar bókar.
Að mér streyma minningarnar - koma
víða vegu.
Ég hefi heyrt sagt, að minningargrein-
ar séu vinsælasta lesefni blaðanna. Þótt
ég sé sjálfur enn slakur lesandi þeirra
greinanna - þá þekki ég fólk, sem tekur
þær fram yfir allt annað lesmál. Eftir því
að dæma ættu endurminningagreinar
einnig að vera frambærilegt lesefni. Ég
læt flakka hér fáein orð þeirrar tegundar.
Sigurður reri frá ísafirði á útilegubát-
um þeirra tíma. Nöfnin, sem hann
nefnir: Freyja, Gizzur hvíti - tíu -
bergmála liðna tíma. Á vetrarvertíðinni
hefir þetta verið einhver kalsamasta
sjósókn á íslandi. Það hefir þurft
karlmennsku til að standa fram á bóg á
þessum litlu vélbátum í skammdeginu,
greiða úr línu og stokka hana upp í frosti
vetrarins, hvassviðri og ágjöf, því að
þetta varð að gera meðan línan var
- dregin í andófi. Ég komst að vísu
norður á Hornbanka eitt vorið, og sá
mest af fjöllum Vesttjarða hverfa í sæ,
en aldrei var ég til sjós á vestsfirskum
vélbát á útilegu. Ég var samt í tvígang
á línuveiðum á vetrarvertíð með
Vestfirðingum, og finnst æ síðan mikið
til um þá.
„Já, þetta var nokkuð strangur skóli,
því að þá voru engin vökulög um borð.“
Bak við þessi orð Sigurðar er mikil saga.
Væri sú saga sögð, stigi fram á
sjónarsviðið ótrúlegt mannlíf, sem nú er
horfið, og mátti hverfa. En við þá sögu
myndi sorp það sem kennt er við
Hallærisplanið hverfa ofan í skolpræsin.
í gamla daga var oft sagt: vinnan drepur
engan. Mönnum bara fannst að hún hlyti
að gera það. Myndin af Sigurði sýnir,
að fólkið sem þrælaði mest, þoldi mest,
entist best. Hann tilheyrir óvílsamri
kynslóð, sem lyfti grettistaki. Og það er
eins og hún hafi stælst við það, bæði á
sál og líkama. (í dag eru prestarnir farnir
að segja: á sál og lífi).
1 Hvalveðrinu fórust skip, sem menn
héldu að gætu ekki farizt, togararnir
Leifur heppni og Fieldmarshall Robert-
son. Bróðir Sigurðar drukknaði með
Leifi. Faðir minn og 3 bræður mínir fóru
í sjóinn, þar af einn með þessum brezka
togara sem gekk frá Hafnarfirði. Við
hinir bræðurnir sem eftir lifðum voru
allir þrír sjómenn. Þetta var ekki hægt.
Ég var yngstur og varð að fara í land,
þótt ekki væri nema vegna mömmu.
Þótt hún segði fátt, þá vissi ég hvað hún
vildi að ég gerði - færi í skóla.
Tuttugu börn, hann sá ellefti, segir
Sigurður. Ég var líka ellefta barn
foreldra minna. f þá daga voru
fjölskyldur oft barnmargar.
Vorið 1929 fórum við fjórir ungir
Hafnfirðingar með reiðhjól á vörubíl til
Grindavíkur, þaðan fyrst út í Reykja-
nesvita, síðan um Krísuvík, Ketilstíg og
Kaldársel til Hafnarfjarðar. Ferðin tók
4 daga. Mikinn hluta leiðarinnar
leiddum við hjólin eða drógum. Vegir
voru engir. Förunautar mínir voru þeir
Oddgeir og Baldur, synir hins mikla
sæmdarmanns, Magnús sýslumanns (frá
Laugarbóli í Djúpi) og Þorsteinn
Björnsson, síðar prestur.
í Krísuvík var einbúinn, Marteinn,
nýkominn ríðandi úr kaupstaðarferð til
Hafnarfjarðar. Sardr'nurnar sem hann
gæddi okkur á - hinn rússneski kavíar
þeirra tíma - voru vissulega bragðgóðar,
en samt var eitthvað öðruvísi en það átti
að vera. Hann hafði varla farið
vegleysur til Hafnarfjarðar til þess að
sækja dýrt lostæti handa aðvífandi
Hafnfirðingum. Enn var þá búið á
Nýjabæ. Húsbóndinn var eins og
patríarki, með mikið skegg. Húsfreyjan
sat á stóli í miðjum hópi heimafólks,
barna sinna. Hún leit út líkt og elztu
dæturnar. Þau hjónin höfðu eignast 23
- tuttugu og þrjú - börn. Áður en tilbúni
áburðurinn kom til sögunnar og menn
hættu að sækja björg í björg, var
kjarngóður matur og hraust fólk víðar
en við Djúp.
Ég fór á síld í 6 eða 7 sumur. Þótt oft
þyrfti að taka til hendinni, einkum þegar
vel veiddist, og vinnudagurinn væri oft
langur, þá fannst mér síldin hálft í hvoru
einskonar sumarfrí. Það er fallegt úti
fyrir Norðurlandi á sumrin. Rjómalogn,
sumardýrð. Hafið speglar fjöllin og
eyjarnar rísa upp. Rák við rák hvert sem
litið cr, svartar rákir, síldartorfur.
Sjórinn svartur af vaðandi síld. Hvalirn
ir koma upp til að blása. Þannig sá ég
allan Húnaflóa, svartan af síld. Annað
sinn var ein stór síldartorfa vaðandi allt
milli Drangeyjar og Skaga. Það var
komið haust og síldin að kveðja. „Það
var fallegt á Grímseyjarsundi, þegar
sólin var að setjast", segir Sigurður. Já,
og stundum settist hún alls ekki.
Einu sinni vorum við að draga nót að
kvöldlagi undan Málmey. Skagafjörður-
inn blasti við í allri sinni fegurð.
Sumarský um allan himin . Sólin var að
setjast og litaði þau kóralrauð. Þau
spegluðust í spegilsléttum haffletinum.
Himininn, hafið, landið, við sjálfir - allt
varð rautt. Allur heimiirinn varð
kóralrauður hvert sem litið var, eins og
kórallinn sem kom upp með nótinni.
Tuttugu og fimm sumur, sagði
Sigurður. Og vetrarvertíðarnar. Hálfur
dálkur.
27.7
■síldarArin FEGURSTU DAG-I
IARNIR FRA SJÓMANNSÁRUNUM
i — segir Sigurður Rósmundsson frá Tungu, sem nú er orðinn 77 ára
I langri sögu sjósóknar á Vcstfjurdum hcfur oft
vcríð lurt sód og (roðum sjómanna vcslra hafa frá
dógum Grfms frá Hrafnistu og lil okkar Ifma fundisi
fuUlniar hins bctla f fsknsku þjóðfiTi. Einn þcirra
manna scm glfmdu við Ægi á fyrri hlula aldarinnar,
þcgar mólorbálamir voru nýkomnir til sðgunnar og
róið á yslu mið, þóll fkytan vrn smá. er Sigurður
Rósmundsson frá Tungu Hann er nd 77 ára og man
kjócrn Ivcnn og þrcnn frá lóngum sjómannsfcrli
M. <g cr frddu f Tungu f Skululsfirði. þann S.
nuf 1905 - scgir Sigurður. þcgar við spyijum hann
um xii hans og uppruna .Faðir minn var
Rósmundur Jónsson. cn móðir mfn var Rannveig
EUli bróðir minn fór sncmma að hciman á sjó og
sfðar við yngri brzðurnir og mikið af hýrunni (ór til
hcimilisins fynlu árin. Þcssi bróðir minn fórsl (
Halaveðrinú á Lcifi hcppna. Ég fór sjálfur á sjó lá
ára gamall árið 1922, cn það ár brugðu forcldrar
mínii búi og fluttu að Slakkancsi innan við Isafjötð
og hórðu nyljar af lúninu f Grxnagarði. Þarna hofðu
þau Ivxr kýr og 15-20 kindur
Ég byrjaði lil siós á báli scm hci Iskifur, cn þeir
bálar scm voru á Itafirði voru smfðaðir f (yrra slrfði.
Þtir voru auk Islcifs. Harpa. Gissur hvfii, Frcyja,
Frigg. Frcyr, Sjófn. Kvcldúlfur. Rask og Kári. Þcir
voru gcrðir úl á Ifnu á útikgu. (lalt og sallað um
borð og ckki komið hcim fyrr cn cflír (jóra lil fimm
daga
Já. þclla var nokkuð slrangur skóli. þvf þá voru
cnpn vokulogin um borð
Þcgar iirumð mikla tarð á Isafirði árið 1927 fóru
úlgcrðarmcnn allra þcssara bála yfir og upp úr
| var Samsmnufclagið slofnað. Þá flullusl margir
skipsijórar bunu og tjómcnn. Um áramóun
1928-1929 komu svo Samvinnubálamir og <g fór aí
róa á Ásbimi. En árið 1934 urðu þállaskil i lifi mfnu
þcgar íg giflisl konu minm. scm cr hCðan frá
Akurcyri Um það kyli fluiusi Cg nl Akurcyrar og
hcf vcrið hcr upp frá þvi. Ég var áfram á sjó, var á
Hoskuldi og á Súlunm. scm Cg sigldi nokkrum
sinnum mcð, þám. á tinösárunum. Þá fór Cg f 25
sumur a sfld frá Akurcyn og það cru Ifkkga (cgurslu
dagarmr frá sjómannsárunum Það var fallcgl úli á
Grfmscyjarsundi. þcgar solm var að scljasl.
Enn var Cg um Ifma á Snxfdlinu. scm var mikið
aflaskip hCr og á logarana fór Cg þcgar þeir komu
1947 og var á þcim lil 1954 Þa fór Cg f land og
gcrðivl fiskmalsmaður og það hcf Cg verið upp frá
þvf. var m.a. um lima f þcssu f fyrra. þóll Cg sC
farinn að minnka við mig MCr fannsl þcir uka
I of núkið af þcssu f skalia
Já. það cr orðinn mikill munur á kjorunum nú
frá því scm Cg ólst upp við Þcir scm lifað hafa það
að sjá slfka brcytingu. flnnsl hún svo óiníkg að þcir
" nl állað sig á hcnni. -AM