Tíminn - 29.08.1982, Qupperneq 8

8
SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1982
Wiiflttjí
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gfsll Sigur&sson. Auglýsingastjóri: Stelngrimur Glslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgrei&slustjóri: Sigur&ur Brynjólf&son
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Krlstlnn Hallgrimsson. Umsjónarma&ur Helgar-
Tlmans: lilugi Jökulsson. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
BJarghiidur Stefánsdóttlr, Fri&rik Indrl&ason, Heiður Helgadóttir.lngólfur Hannes-
son (íþróttlr), Jónas Gu&mundsson, Krlstin Leifsdóttir, Sigurjón Valdlmarsson,
Skaftl Jónsson, Svala Jónsdóttlr. Útlltsteiknun: Gunnar Trausti Gu&björnsson.
Ljósmyndir: Gu&jón Einarsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttlr. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosi Krlstjánsson,
Krlstín Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýslngar: Sl&umúla 15, Reykjavlk. Siml: 86300.
Auglýsingaslmi: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuðl: kr. 120.00.
Setnfng: Tæknidelld Tlmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Hornreka skólakerfisins
■ Þessa dagana er verið að bera kennslutæki út úr
Ármúlaskóla í Reykjavík. Það sem um er að ræða eru
vélar sem ætlaðar eru til alls konar málmsmíða. í
þessum fjölbrautaskóla er ekki rúm fyrir þá
verknámsdeild er þar hefur starfað. Það er ekki einu
sinni til skólahúsnæði í allri Reykjavík, þar sem hægt
er að hola niður kennslutækjum af þessu tagi. Það
verður að flytja verknámsdeildina úr borginni.
Verknám er hornreka í menntakerfinu. Fjölbrauta-
skólinn í Ármúla þarf á meira rými að halda til að þar
verði hægt að kenna bóklegar greinar einvörðungu.
Hér er ekki við yfirmenn þessa tiltekna skóla að
sakast. Þetta er aðeins dæmi um það tómlæti sem
verknámi er sýnt.
Menntakerfið er byggt upp af langskólamönnum og
uppeldisfrömuðum. Mennt er máttur, er þeirra
kjörorð. í þeirra augum er mennt einvörðungu tengd
bókum.
í grunnskólunum er svokölluð handavinna náms-
grein. Undir hana er varið lítt mældu kennslurými.
Þarna fer fram dútl og fitl undir leiðsögn sérfræðinga
í föndri. í skólum Reykjavíkur er ekki rúm fyrir alvöru
rennibekki, sem notaðir eru við hagnýta kennslu.
Ekki heldur fyrir þá reyndu málmsmiði sem verja
starfstíma sínum til að kenna ungu fólki að móta málm
og nota þau tæki sem til þess eru ætluð.
Fyrir hverja er svona menntakerfi sniðið?
Á pappírunum mun enn vera eitthvað eftir af
lögvernduðum iðngreinum. Um langt skeið hefur
verið rekin einhliða áróður gegn meistarakerfinu
svokallaða, sem byggist á því að handverksmenn taka
nema, hver í sinni grein, og kenna þeim hagnýt störf.
Vissulega var og er meistarakerfið gallað. En það
hefur einnig sína kosti, en þeim hefur ekki verið
flíkað, aðeins hefur verið lagt kapp á að rífa niður.
Nú er svo komið, að meistarar í flestum iðngreinum
eru mjög tregir að taka nema. Þetta bitnar miklu
fremur á unga fólkinu, sem hug hefur á verknámi,
heldur en meisturunum og þegar fram í sækir, á
atvinnugreinunum.
Verknámið hefur að nokkru leyti verið flutt inn í
skólana. Þó eru verknámsskólar alltof fáir og smáir,
og í fjölda greina lítil tök á að veita þá kennslu sem
æskilegt væri. Meistarar og handverksmenn hafa lítið
látið þessi mál til sín taka, en nokkuð samt. Hitt er
undarlegra hve lítinn áhuga fyrirtæki, sem byggja
rekstur sinn á verkmennt, virðast í rauninni hafa á
þessum þætti menntamála. Um þetta hafa svo sem
verið gerðar ályktanir og eitthvað af tækjum gefið í
íðnskola, en það er ekki nóg.
Eins og við á um flest önnur svið þjóðlífsins á ríkið
að sjá um menntunina, og í umboði þess skipuleggja
langskólagengnir og nærsýnir pedagógar allt mennta-
kerfið. Handverk og verknám er utan þeirra seilingar.
Námsfræðsla sýnist afskaplega takmörkuð innan
skólakerfisins. Þeir sem leggja útá hina löngu
lögskipuðu menntabraut eiga þess oft á tíðum lítinn
kost að kynnast af eigin raun þörfum atvinnulífsins
og þeim möguleikum sem það hefur upp á að bjóða.
Það er kannski lítil þörf fyrir verknámsskóla ef allt
kapp er lagt á að fleyta nemendum framhjá hagnýtu
námi.
Á síðasta námsári voru 170 manns innritaðir í sögu
í Háskólanum. Væntanlega fækkar þeim ekki í ár.
Þarna ávinnur sér margur punkta í sögufróðleik óg
getur haldið áfram að kenna enn fleirum þegar fram
í sækir.
Málmsmíðanemar eru á brott reknir en föndrið
blífur. . - O.Ó.
■ Brasscric Lipp á Boulevard Saint-Germain í Latínuhverfinu í París, þar sem menningarvitar eiga gjaman að leysa stóru
málin við morgunverðarborðið. Málverk þetta er eftir Rodolphe Rousseau.
SAGT FRÁ MENN-
INGARVITIJNUM
f FRAKKLANDI
— og tregðu albanskra rithöfunda til
að lýsa sæluríki Hoxa
A.LBANÍA er enn í dag eitt LOKAÐASTA
■ Albanski rithöfundurinn Ismail
Kadaré
LAND KOMMÚNISMANS. Lítið fréttist af atburðum þar í
landi, enda er það enn stefna stjórnvalda að hafa sem minnst
samband við vonda vesturlandabúa.
Flokkslínan er að sjálfsögðu allsráðandi í smáu sem stóru
í Albaníu, og óvægilega tekið á þeim, sem eiga erfitt með að
halda sig á línunni. Þetta á ekki hvað síst við um listamenn
ogannað áhrifafólk í menningarlífi landsins.
' Einn þekktasti albanski rithöfundurinn, jafnt í eigin landi
sem erlendis, er Ismail Kadaré. Staða hans hefur vérið talin
mjög sterk bæði vegna þess, að verk hans eru vinsæl
heimafvrir og hafa vakið nokkra athygli á alþjóðavettvangi,
en ekki síður þar sem hann er áhrifamaður í kommúnista-
flokknum; þingmaður og ritstjóri menningartímarits, sem
Albanir gefa út á frönsku og nefnist Les Lettres Albanaises.
Kadaré hcfur þar af leiðandi leyft sér endruin og eins að
gagnrýna á þcnnan hátt sumt af því, sem honum þykir miður
fara í albönsku þjóðlífi
En jafnvel Kadaréer í hættu staddur ef hann víkur um of frá
fiokkslínunni, og hann fékk forsmekkinn af því á fundi í
rithöfunda - og listamannasambandi Albaníu fyrir skömmu,
en fra þeirri umræðu var sagt í vestrænum blóðum.
Sá, sem einkum gagnrýndi Kadaré, var formaður
sambandsins, Dritero Agolli að nafni. Hann fann að Kadaré
fyrir verkefnaval; í bókum hans væri yfirleitt fjallað um liðna
tíma en ekki nútímann. Þetta væri þeim mun alvarlegra þar
sem ungir rithöfundar reyndu að apa eftir Kadaré í von um
að hljóta svipaðar vinsældir. Afleiðingin væri sú að skáldsögur
um söguleg efni „flæddu yfir á kostnað sósíalrealisma
nútímans". Sem sagt; albanskir höfundar skrifa ekki nógu
mikið um hversu dásamlegt sé að búa í paradís Envhers Hoxa.
Agolli hélt því að vísu ekki fram, að albanskir rithöfundar
ættu ekki að halda áfram að skrifa skáldsögur um söguleg
efni, ef þau verk væri til þess fallin að tendra föðurlandsást,
efla þjóðarstolt og auðga bókmenntir og listir landsins, „en
þessir rithöfundar verða að einbeita sköpunargáfu sinn meira
að hinu sósíalistíska þjóðfélagi og vandamálum þess“. Segir
sá sem valdið hefur.
í gagnrýni sinni vék Agolli m.a. sérstaklega að skáldsögu
eftir Kadaré, sem kalla mætti á íslensku „Hirðmaðurinn við
Draumahöllina“. Þar fjallar Kadaré hæðnislega um hugtök
eins og „erlend áhrif“ og „einangrunarstefnu", sem bæði eru
mjög viðkvæm í albanskri pólitík, en Hoxa og legátar hans
hafa lagt mikla áherslu á að loka landamærunum til að verjast
erlendum áhrifum. í því sérkennilega andrúmslofti, sem
þarna ríkir, er það því jafnvel ámælisvert í sumra augum að
hljóta viðurkenningu í öðrum löndum fyrir verk sín. Einn
fulltrúa í stjórnmálanefnd flokksins, Ramiz Alia, sagði til
dæmis á áðurnefndum fundi, að það væri til lítils að fá verk
sín gefin út í öðrum löndum „ef þau hefðu ekki mikla þýðingu
fyrir eigin þjóð“. Öllum var ljóst hvert því skeyti var beint.
Þótt Kadaré hafi mun sterkari stöðu í Albaníu en aðrir
rithöfundar, þá er Ijóst að jafnvel hann taldi skynsamlegt að
hörfa fyrir þessum árásum. Ræða, sem hann flutti áfundinum,
var birt í blaði rithöfundasambandsins í Tirana, og þar segist
hann fallast á þá gagnrýni, að hann hafi alltof mikið hclgað
sig sögulegum viðfangsefnum f skáldskap sínum í stað þess
að lýsa veruleika samtímans. Hins vegar vildi hann meina, að
í meginatriðum hefðu ritstörf hans verið „á línunni“.
Þeir, sem fylgjast náið með málum í Albaníu, segja að þar
sem Kandaré sé vinsæll maður og mikilvægur forystumaður í
albönsku menningarlífi sé lítil ástæða til að ætla að hann verði
útskúfaður. Deilurnar um verk hans muni hinsvegar
vafalaust halda áfram, en Kadaré muni áfram fá að taka sjálfur
þátt í þeim umræðum. Slíkt telst til undantekninga í
kommúnistískum ríkjum sem kunnugt er.
Tveir franskir blaðamenn hafa kannað
HVERJIR ÞAÐ SÉU SEM RÁÐI ÖÐRU FREMUR
GANGI MENNINGARUMRÆÐUNNAR í FRAKK-
LANDI.
Niðurstöður þessara athugana hafa nú birst í bók, sem vakið
hefur nokkra athygli.Hún nefnist Les Intellocrates, sem
kannski mætti kalla Menningarvitarnir á íslensku.
í bók sinni fjatla blaðamennirnir, Hervé Hamon og Patrick
Rotman, um það, hverjir það séu sem gegni lykilhlutverkum
í þeim stofnunuin landsins, sem ráði mestu um mcnningar-
málaumræðuna í landinu; rannsókna - og menntastofnunum,
for|ögum, ritstjórnum dagblaða og dagskrárdeildum sjón-
varps. Deila má um hversu misjöfn áhrif þessar stofnanir hafi
á gang mála. Régis Debray hélt því til dæmis fram í bók sinni
Le pouvoir intellectuel en France árið 1979, að áhrifavaldið
í frönskum menningarmálum hefði fært sig um set síðustu
hundrað árin frá háskóianum yfir til forlaganna og nú síðast
- um og eftir 1968 - til fjölmiðlanna. þ.e. dagblaða og
vikublaða, útvarps og sjónvarps. Blaðamennirnir taka allar
þessar stofnanir til meðferðar. og telja sig þar hafa fundið um
200 manna hóp fræöimanna. biaðamanna ogforleggjara, sem
séu eins og lítill hcimur út af fyrir sig og ráði öðrum fremur
hvað um sé rætt í frönskum menningarmálum.
Þessi litli hópur hefur margt sameiginlegt að sögn
blaðamannanna. Flestir þeirra búa í París, helst á vesturbakka
Signu, þeir leysa vandamálin við morgunverðarborðið á
veitingahúsum Latínuhverfisins og fara yfirleitt í sumarleyfi
til Haute-Provence.
Blaðamennirnir segja, að þær miklu sveiflur, sem orðið hafi
í frönsku þjóðlífi síðan heimsstyrjöldinni síðari lauk, hafi
getið af sér þrjá meginhópa menningarvita á vinstribakka
Signufljótsins. í fyrsta lagi hóp menntamanna, sem hafi fylgt
franska kommúnistaflokknum að málum, en ýmist yfirgefið
flokkinn eða verið reknir úr honum. í öðru lagi hóp
vinstrisinnaðra kaþólikka, sem tóku þátt í mótmælahreyfing-
unni gegn Alsírstríðinu á sínum tíma. Og í þriðja lagi þá
fjölmörgu, sem hafi hlotið eins konar eldskírn í stúdentaupp-
reisninni miklu í mars 1968. Áhrifamenn í menningarmálum
Frakka í dag tilheyra einhverjum þessara þriggja hópa, að
sögn blaðamannanna.
í bókinni er fjallað með gagnrýnum hætti um ýmsar helstu
menningarstofnanir landsins; skóla eins og Collége de France
og Ecole des liautes études, forlög svo sem Gallimard, Le
Seuil og Grasset, blöð eins og Le Nouvel Observateur og
Libération, vinsælan vikulegan menningarþátt í sjónvarpinu
- Apostrophes og einstaklinga, sem gegna mikilvægum.
, stöðum hjá þessum stofnunum.
Eitt af því, sem harðlega er gagnrýnt í bókinni, er það sem
blaðamennirnir telja hlutdrægni við úthlutun helstu bók-
menntaverðlauna Frakklands. Þeir vekja athygli á því að hin
heimsþekktu Goncourt-verðlaun séu yfirleitt alltaf veitt fyrir
skáldsögur, sem eitt af þremur tilteknum bókaforlögum gefi
út - þótt aðeins um fjórðungur skáldsagna í landinu sé gefinn
út hjá þessum þremur forlögum. Ástæðan er að þeirra sögn
einfaldlega sú, að flestir þeir, sem velja verðlaunahafann ár
hvert, eru tengdir þessum þremur forlögum - annað hvort
starfsmenn þeirra eða þá höfundar, sem forlögin gefa út bækur
eftir.
Bók þeirra félaga hefur vakið umræður og deilur og hefur
af þeim, sem hrifnir eru af henni, verið sögð kærkomin
leiðsögubók um tiltölulega þröngan og lokaðan heim franskra
menningarvita. - ESJ
Elías Snæland
Jónsson skrifar