Tíminn - 29.08.1982, Blaðsíða 25

SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1982
25
■ Robert Kennedy var eins og allir vita
dómsmálaráðherra í stjórn bróður síns,
og sem slíkur þótti hann afar duglegur.
Hann stóð fremstur í flokki í ýmsum
umbótaáætlunum sem John beitti sér
fyrir, ekki síst í sambandi við réttindi
blökkumanna og raunar mannréttindi
almennt - athugið að þegar John komst
til valda í Hvíta húsinu voru ekki liðin
nema örfá ár síðan McCarty-æðið stóð
sem hæst og FBI var ennþá í ríkinu.
Þetta starf Kennedys í dómsmálaráðu-
neytinu varð til þess að ýmsir tóku að
líta á hann sem hálfgerðan róttækling -
róttækling í bandarískum skilningi, skal
tekið fram. í rauninni var hann alls ekki
til að byrja með, hann var fyrst og fremst
Kennedy að stússa í pólitík og þó hann
ætti sér náttúrulega ýmsar hugsjónir
voru þær aukaatriði en pólitíkin númer
eitt. Eftir að John var myrtur lenti
Robert Kennedy hins vegar í nokkrum
vandræðum. John hafði á margan hátt
vikið frá hefðbundnum stjómarháttum
og hlotið fyrir það mikla aðdáun vissra
hópa í Bandaríkjunum sem álitu að nýir
stjórnarhættir hlytu að hafa í för með
sér betri stjórn. Eftir að Lyndon B.
Johnson tók við gerði hann þessa
stjórnarhætti að sínum, sniðgekk þingið
eftir bestu getu og svo framvegis, og til
þess að viðhalda sérstöðu sinni varð
Robert Kennedy - sem alla tíð ætlaði
sér í forsetaframboð - að ganga enn
lengra. Hann varð því smátt og smátt
talsmaður afla sem á bandarískan
mælikvarða töldust vera harla róttæk.
f dómsmálaráðuneytinu hafði Kenn-
edy aftur á móti ekki verið svo róttækur
sem hann sýndist vera. Hann reyndi eftir
megni að halda aftur af mannréttinda-
hreyfingum blökkumanna og annarra,
ef hann og forsetinn töldu að aðgerðir
þeirra gætu haft slæmar afleiðingar fyrir
forsetann, og Robert var yfir sig
hneykslaður þegar hann frétti að einn
leiðtogi blökkumanna væri meira að
segja á móti kjarnorkusprengjunni!
Þáttur John F. Kennedy í mannréttinda-
hreyfingunni var raunar ekki annar en
sá að ganga til móts við það hugarfar
sem var að verða ríkjandi.
Eftir að hann lést af skotsárum
blandaðist Robert hins vegar meira og
meira inn í þessa baráttu og með
tímanum varð hann í raun og veru
einlægur baráttumaður fyrir alla vega
umbótum fyrir minnihlutahópa þarna
vestra. Eftir að Kennedy kynntist betur
þeirri kúgun sem blökkmenn sættu í
Suðurríkjunum, sannfærðist um að
pottur væri brotinn, og hann fór að skilja
tilfinningar reiðu, ungu svertingjanna
sem voru allt eins og tilbúnir til að láta
sverfa til stáls. Hann vakti til dæmis
mikið írafár þegar hann lét hafa eftir sér
að ef hann væri sjálfur blökkumaður
myndi hann án efa taka þátt í uppreisn
þeirra. í upphafi var hann bara á móti
„kerfinu" vegna þess að það hindraði
hann og var bæði þröngsýnt og heimskt.
En þegar hann hafði tekið sæti í
öldungadeildinni eftir morðið á John var
hann farinn að skilja þá sem voru á móti
„kerfinu“ vegna þess að þeim stóð
raunveruleg ógn af því.
Um sama leyti hófst einnig uppreisn
æskulýðsins í Bandaríkjunum. John F.
Kennedy hafði notfært sér eldmóð
æskunnar án þess að finna til hans
sjálfur, en Robert varð fyrir áhrifum.
Það var ekki síst barátta unga fólksins
gegn Víetnam-stríðinu sem olli því að
Kennedy skipti um skoðun og barðist
fyrir því 1968 að bandarískt herlið yrði
kallað heim frá Víetnam. Kennedy hafði
líka mikil tengsl við ýmsa fræga
bandaríska baráttumenn á vinstri kant-
inum, eins og til dæmis Tom Hayden
(sem nú er eiginmaður Jane Fonda) og
jafnvel Abbie Hoffmann. Hann fór
smám saman að kunna vel við sig í þessu
nýja hlutverki og gekkst upp í því.
Þessi breyting sem varð á Kennedy
þykir með ólíkindum. Hann var af
þessari hagsýnu og valdagírugu ætt, sem
mat hugsjónir ekki mikils, og sjálfur var
hann ekki aðeins kaþólskur á pappírn-
um eins og John, heldur raunverulega
trúaður og púrítani í þokkabót. Undir
lok ævinnar var þessi maður orðinn
átrúnaðargoð fólks sem að öðru leyti
hélt mest upp á Ho Chi Minh, Mao
Zedong, Fidel Castro og Ché Guevara.
Kennedy hafði reyndar kynnt sér skrif
allra þessara manna nákvæmlega þegar
bróðir hans varð forseti og undir lokin
var hann orðinn eins konar lítill Fídel
sjálfur. Hann talaði um uppreisn gegn
hefðum og kerfi, nýja tímaog gerbreytta
stjórnarhætti í Bandaríkjunum, mann-
réttindi og réttlæti og svo framvegis.
Hann tók að vísu ekki stórt upp í sig
miðað við Fídel og Ché en á einhvern
hátt virtist hann samt vera þeim
samstíga í andanum.
Af sjálfu leiddi að „stæll“ Kennedys
breyttist. Bróðir hans hafði verið
óaðfinnanlega klæddur og strokinn en
Robert Kennedy tók upp aðra háttu.
Hann gekk um á skyrtunni, var ýmist
laushnýtt eða alls ekki, hárið síkkaði.
Þetta kunna að virðast smáatriði en
skipta nú samt sem áður töluverðu máli
í stjórnmáiabaráttu, ekki síst í Banda-
ríkjunum þar sem forsetakosningar
vinnast út á „stæl“ fremur en stefnu.
Margir helstu ráðgjafar Kennedys voru
ungir og síðhærðir stráklingar sem
spiluðu á gítar og sungu baráttulög -
Robert var kominn langan veg frá
„Camelot" bróður sínum.
En hvað hefði gerst ef Kennedy hefði
ekki verið myrtur árið 1968, rétt í þann
mund sem kosningabarátta hans var að
hefjast? Átti hann í raun og veru
möguleika á því að verða kjörinn forseti
Bandaríkjanna? Hann átti vísan stuðing
ýmissa minihlutahópa, láglaunastétt-
anna og unga fólksins (þurfti að vísu að
keppa við Eugene McCarthy um þau
atkvæði) og ráðgjafar hans vonuðu að
sjálfur Kennedy-ljóminn myndi duga til
þess að tryggja honum svo mikið af
atkvæðum frá „venjulegum“ Ameríkön-
um að hann næði inn í Hvíta húsið. En
hvort það hefði tekist er afar vafasamt.
Mjög stór hluti bandarísku þjóðarinnar
hataði hina nýju mannréttindabaráttu
eins og pestina og því fólki kom ekki til
hugar að kjósa Robert Kennedy. Bent
hefur verið á að í kosningum '68 vann
Richard Nixon mjög nauman sigur yfir
Humphrey en þá ber að taka það með í
reikninginn að George Wallace og
Curtis Le May kepptu við Nixon um
atkvæði hægri manna og fengu 13%.
Bæði Nixon og Wallace hömuðust gegn
„krökkunum", og samanlagt fengu þeir
vænan meirihluta. Sönnun þess er ekki
aðeins stórsigur Nixons '72 eftir að
Wallace hafði verið skotinn heldur og
hitt að jafnvel þegar Watergate-málið
stóð sem hæst var lítið minnst á
harkalegar aðgerðir Nixon gegn ýmsum
baráttuhópum á vinstri bakkanum. Þó
ljóst væri að Nixon hafði beitt ólöglegum
aðferðum studdi meirihluti þjóðarinnar
hann hvað þetta snertir.
Því var það að margir syrgðu morðið
á Kennedy einkum vegna þess að það
væri fánýtt. „Hann átti ekki séns.“ sagði
Lawrence O’Brien, sem fylgst hafði náið
með kosningabaráttu Kennedys og
annarra. Það verður auðvitað aldrei úr
því skorið héðan af, en altént er það
firra sem margir halda af ef Kennedy
hefði lifað hefði hann unnið iéttan sigur
á Richard Nixon.
Robert Kennedy var á ýmsan hátt í
slæmri klemmu og hann vissi það sjálfur.
Hann var umfram allt annað Kennedy
með öllu sem því tilheyrði, en samtímis
hafði hann neyðst til að brjótast út úr
þeim viðjum sem þessi staðreynd setti
honum. Er hann hóf árásir sínar á
„kerfið" var hann að vissu leyti að ráðast
á minningu bróður síns um leið, og það
gekk bara ekki upp. Þetta leiddi meðal
annars til þess að Kennedy átti í miklum
erfiðleikum með að finna veikan biett á
Eugene McCarthy, sem einnig barðist
um útnefningu sem forsetaframbjóð-
andi demókrata, vegna þess að Mc-
Carthy var í raun og veru afskaþlega
svipaður John F. Kennedy í sinni
pólitík. (Það má taka það fram að þvert
ofan í það sem margir halda, þá var
Eugene McCarthy engu minni skíthæll
en allir hinir.) Og við hlið Johns hafði
Robert staðið alla tíð og stutt hann í
hvívetna.
Skrítinn maður, Robert. Meðan hann
var dómsmálaráðherra og nánasti ráð-
gjafi bróður síns hafði hann gengið hart
fram í því til dæmis að fá leyniþjónust-
una CIA til ýmissa ólöglegra aðgerða
gegn þeim sem Kennedy-bræðurnir
töldu vera óvini Bandaríkjanna. Hann
lagði sig mjög fram um að fá CIA til að
gera samsæri gegn Fídel Castro á Kúbu
og satt að segja voru yfirmenn leyniþjón-
ustunnar lengi tregir til að ganga jafn
langt og Kennedy heimtaði. Svo varð
þessi breyting á honum, mjög snögg
breyting meira að segja þó hann ætti í
erfiðleikum með að að laga hana að
Kennedy-ímyndinni. Hann var alvar-
lega þenkjandi maður og hafði alltaf
verið, gífurlega ákveðinn og viljasterkur
í öllu því sem hann tók sér fyrir hendur,
en hann var líka fullkomlega samvisku-
laus þegar hann vildi það. En um leið
var hann-námfúsari en eldri bróðir hans,
og átti sér raunverulegri hugsjónir, og
hann var alveg óhræddur við að brjóta
nýtt og óþekkt land - ólíkt til dæmis
yngri bróður sínum. Einn Kaninn
kallaði hann existentíalískan stjórn-
málamann: „Hann skilgreindi og skap-
aði sjálfan sig í hita og þunga
baráttunnar, og lærði næstum allt af
eigin reynslu... Hann hafði hæfileika til
að treysta hugboðum sínum og tilfmn-
ingum og verða ekta. Hann var alltaf í
því ástandi að verða..."
En betta er auðvitað blaður.
Bandaríkjamenn eru
voðalega svag fyrir
aöalsfólki. Og ef þeir
hafa það ekki nær-
hendis, þá búa þeir
þaö bara til. Besta
dæmið síðustu ára-
tugi eru Kennedy-
arnir. Glæsilegir,
gáfaöir og snjallir.