Tíminn - 06.02.1983, Page 11

SUNNUDAGUR 6. FEBRUAR 1983
ÍiJiÍ'.i.
11
kvikmyndahátíðin j
„Vona að
myndin
sýni hvað
það er
að vera
kona...”
Rætt við bandaríska
kvikmyndaleikstjórann
Connie Field en mynd
hennar Rósa rafvirki var
sýnd á Kvikmynda-
hátíðinni
■ Ein af athyglisverðari myndum á
þeirri kvikmyndahátíð sem nú er að
ljúka er bandaríska heimildamyndin
Rósa rafvirki eftir Connie Field. Myndin
er byggð upp á viðtölum við fimm konur
og síðan er frétta- og áróðursmyndufn
bandarískra stjómvalda á stríðsárunum
fléttað inn í. í þessari mynd kemur fram
nokkuð önnur reynsla bandarískra
kvenna af Seinni heimstyrjöldinni en f
þýsku myndinni á hátíðinni Þýskaiand
- náföla móðir; bandarísku konurnar
eru á vissan hátt stikkfrí, nefnilega frá
þeim hörmungum sem gengu yfir Evrópu
og fáir komust hjá. Ástæðan er einföld:
Bandaríkjamenn heyja ekki styrjaldir
heima hjá sér.
Það kemur fram í Rósu rafvirkja að
konur álitu að nú væri þeirra tími að
renna upp, hagurinn að vænkast. Þær
voru hvattar til þess að takast á hendur
störf sem fyrir stríð voru í höndum
karlmanna, þær voru þjálfaðar til sér-
hæfðra starfa í þungaiðnaði og fengu
hærri laun en þær voru vanar. Þetta var
þó ekki eintómur dans á rósum, kaupið
oft lægra en kaup karlmanna, svartar
konur fengju lægri laun en hvítar og
vinnutími oft of langur, sérstaklega fyrir
konur með börn, sem áttu heimilisstörfin
eftir þegar heim var komið. Sumar
þurftu jafnvel að koma börnum sínum
fyrir, hjá ættingjum eða öðrum, árum
saman því ekki var dagheimilunum fyrir
að fara nema í áróðursmyndum stjórn-
valda, a.m.k. ekkifyrirverkakonur.allra
síst svartar. En þær fengu hærra kaup
en þær höfðu átt kost á fyrir stríð og
vinnan var hærra metin en hin dæmi-
gerðu kvennastörf.
Connie Field sagði í viðtali við
Helgar-Tímann að um 65% þeirra
kvenna sem voru á vinnumarkaðinum á
stríðsárunum hafi einnig verið útivinn-
andi fyrir stríð: í léttum iðnaði - eins og
ein konan í myndinni sem lýsir því er
hún vann í verksmiðju sem framleiddi
pappahatta og ýmis konar dót sem ætlað
er til skemmtunar í barnaafmælum eða
á gamlárskvöld: „Fólkið þarna var svo
dapurt á svipinn... þetta var svo leiðin-
legt;“ - eða við heimilis- og þjónustu-
störf eins og önnur kona í myndinni:
„Eftir stríðið fór ég aftur inn á
kaffiteríuna, ég gat alltaf fengið nóg af
slíkum störfum en mig langaði bara
ekkert í þau.“
Talaði við sjöhundruð
konur
- Hvernig vannstu myndina?
„Ég byrjaði á því að tala við sjöhundr-
uð konur í síma og síðan heimsótti ég
tvöhundruð konur og tók samtölin upp
á segulband. Ég var að leita að konum
sem hefðu verið úti á vinnumarkaðnum
áður en stríðið byrjaði og unnið einhver
dæmigerð kvennastörf. Þær þurftu líka
að geta sagt skýra og skemmtilega sögu,
en það er mjög misjafnt hvernig fólk
segir frá, sumir segja skemmtilega frá en
aðrir eiga kannski ekki eins gott með
það. Slíkar heimildir eru góðar fyrir
ritgerðir eða bækur en ég var að gera
kvikmynd og varð því að velja samkvæmt
því. En þessar konur eiga þó allar sinn
þátt í því hvað varð úr myndinni. Síðan
tók ég þrjátíu samtöl upp á myndband
en endaði á því að kvikmynda þessar
fimm konur sem koma fram í myndinni.
Þær urðu fyrir valinu vegna þess að þær
sameinuðu best þá þætti sem voru
nauðsynlegir: voru allar úti á vinnumark-
aðnum í dæmigerðum kvennastörfum
fyrir stríð og þær. áttu gott með að segja
frá. Ástæðan fyrir því að ég skar svo
mikið niður er líka sú að ef ég hefði
notað fleiri hefðum við ekki kynnst
persónunum eins vel og v ið kynnumst
þessum fimm konum. Þær konur sem ég
talaði við glöddust mjög yfir því að
einhver skyldi hafa áhuga á lífi þeirra,
þeim fannst þær þá mikilvægari en ella,
en það tók talsverðan tíma að byggja
upp það traust sem er nauðsynlegt til
þess að fólk segi manni eitthvað.
- Hvað tók vinnan að myndinni
langan tíma?
„Hún tók fjögur ár, fyrsta árið fór í
að afla fjár og það voru 50 stundir á viku
í 52 vikur. Síðan tók við tveggja ára
rannsóknarvinna, það var margt fólk
sem hjálpaði til við að útvega heimildir
en ég varð síðan að lesa þær allar. Þetta
er eins og að skrifa ritgerð, kannski
einhver gefi mér doktorsnafnbót fyrir
þetta. Síðasta árið fór svo í framleiðsi-
una sjálfa, myndatöku og allt sem
framleiðslunni fylgir.“
- Hefurðu lært kvikmyndagerð?
„Ég hef ekki gengið í kvikmyndaskóla
heldur hef ég unnið við bandarískan
■ Connie Field: „65% þeirra kvenna sem voru á vinnumarkaðnum á stríösárunum voru einnig útivinnandi fyrir stríð“
(Tímamynd: ÁRNI)
kvikmyndaiðnað sem aðstoðarmann-
eskja en það eru margir sem kjósa að
læra kvikmyndagerð á þann hátt. Ég
vann m.a. við gerð myndarinnar Gauks-
hreiðrið.
í háskóla lagði ég stund á kvennasögu
og starfaði með kvennahreyfingunni á
seinni hluta sjöunda áratugarins og fyrri
Á Carters tímanum hlutu verk um sögu
kommúnistaflokksins, anarkista-hóps og
verkalýðssögu styrki en slík verkefni
yrðu ekki styrkt núna. Ég hef nokkuð
áreiðanlegar heimildir fyrir því, bróðir
minn vinnur nefnilega hjá þessari
stofnun."
- Ertu kannski jafi.framt því að skrá
ingu. Sú hreyfing sem berst á móti þeim
á þessum vettvangi heldur fram rétti
kvenna til að velja sjálfar um það hvort
þær fari í fóstureyðingu eða ekki, en
„siðlegi meirihlutinn" gengur mjög hart
fram í því að reyna að svipta konur þeim
rétti.
■ Úr myndinni „Rósa rafvirki“ sem sýnd var á Kvikmyndahátíðinni.
hluta þess áttunda. Ég notaði lærdóminn
þaðan í þessa mynd, sem er fyrsta
kvikmyndin sem ég geri. En það eru
þrjár nýjar í bígerð meðal þeirra ein um
eiginkonu gríska forsætisráðherrans þar
sem grísk samtímasaga verður. skoðuð
út frá hennar sjónarhóli.“
- Hver var aðalfjárveitandinn?
„Það var The Nationa! Endowment
for the Humanities, sem er stofnun á
vegum ríkisstjórnarinnar og styrkir verk-
efni innan húmanísku fræðanna. Auk
þess fengum við styrki frá ýmsum
hreyfingum sem hafa málefni kvenna á
dagskrá sinni og einnig einstaklingum.
Það voru mjög margir sem hjálpuðu
okkur, t.d. með því að hýsa okkur
ókeypis. Maður verður að treysta mikið
á það fólk sem styður mann, þegar
maður vinnur svona verkefni.
„Fengi ekki styrkinn ef ég
væri að sækja um hann
núna...“
Mér var úthlutaður þessi styrkur úr
The National Endowment for the Hum-
anities á meðan Carter var enn við völd,
en ég er alveg viss um að ég fengi hann
ekki ef ég væri að sækja um hann núna,
vegna þess að myndin fjallar um konur
og vinnu, og slík viðfangsefni eiga ekki
upp á pallborðið hjá Reagan-stjórninni.
kafla í bandarískri kvennasögu að breg-
ast við þeim atlögum sem konur mega
vænta í kjölfar dýpkandi kreppu?
„Ég er ekki viss um hvers er að vænta
því að nú er almennt verið að sparka
bandarískri verkalýðsstétt út á guð og
gaddinn, ekki bara konum. Það er verið
að flytja iðnaðarframleiðsluna úr landi,
þangað sem vinnuaflið er ódýrara. Það
má þó búast við að konur og hinir ýmsu
minnihlutahópar verði fyrsíir til að fá
sparkið.
Staða kvenna er mjög slæm í Banda-
ríkjunum, konur vinna ennþá að mestu
leyti hefðbundin kvennastörf og laun
þeirra eru almennt einungis 59% af
launum karlmanna. Þá er einnig komin
fram ný hreyfing, hinn svokallaði „sið-
legi meirihluti“ sem heldur uppi mjög
hörðum árásum á kvennahreyfinguna.
Þessi „siðlegi meirihluti" samanstendur
aðallega af kristnum mönnum sem halda
því fram að karlmaðurinn komi næstur
á eftir guði, en konan komi síðan á eftir
karlmanninum. Þeir halda því fram að
nútíma konur lifi ekki í samræmi við
skyldu sína, sem sé sú að helga sig
fjölskyldunni, og með því grafi þær
undan fjölskyldunni og samfélaginu
öllu. Þessi hreyfing hefur haft mikil áhrif
upp á síðkastið og hefur m.a. verið að
reyna að fá fóstureyðingalöggjöfinni
breytt, en það mundi hafa í för með sér
að fátækar konur fengju ekki fóstureyð-
„Eins og sumar konur hafí
meiri skilning á mannlegri
reisn...“
Efnahagsástandið í Bandaríkjunum
er mjög slæmt núna og það mun
vafalaust hafa áhrif á alian heiminn. Það
er líka mjög mikil stríðshræðsla ríkjandi
sem ég held að sé vegna þess að sagan
sýnir okkur að í kjölfar hverrar kreppu
siglir styrjöld. Ef þeirri kreppu sem nú
er þegar skollin á fylgir stríð þá yrði það
kjarnorkustríð og fólk er orðið dauð-
hrætt. Þó nóg sé til af vopnum til að
ganga endanlega frá mannkyninu mörg-
um sinnum er samt haldið áfram að
framleiða vopn. 60% af fjárveitingum
bandaríska ríkisins fara í hernað og
50% af því fé sem veitt er til rannsókna
er varið í hernaðarrannsóknir. Það er
líka ástæðan fyrir því að Japanir eru
komnir fram úr Bandaríkjunum í
iðnaði, þeir veita miklu meira fé í
almenna iðnaðarframleiðslu og verja
einungis 1% af fjárveitingum sínum til
rannsókna í hernaðarrannsóknir."
- Gera konur öðruvísi myndir en
karlmenn?
„Ég veit það ekki, það hafa ekki nógu
margar konur gert kvikmyndir til þess
að hægt sé að dæma um það. Kvikmynda-
iðnaðinum er ennþá stjórnað af karl-
mönnum svo við verðum að bíða og sjá
til. Það er þó Ijóst að konur hafa gert
hluti sem hafa ekki verið gerðir áður,
eins og t.d. þessi mynd sem ég gerði og
fjallar um konur og ég vona að hún sýni
hvað það er að vera kona og auki
virðingu kvenna. Það er eins og sumar
konur hafi meiri skilning en karlmenn á
mannlegri reisn eða virðingu og þá
sérstaklega kvenlegri reisn. Én femín-
ismi er ákveðinn hugsunarháttur, maður
skoðar heiminn á ákveðinn hátt. Margar
konur eru ekki femínistar en það getur
verið að til séu karlmenn sem horfa á
heiminn sömu augum og femínistar, þó
ég viti ekki hvort þeir gætu gert
femíniskar kvikmyndir. Við vitum þó að
sumir af merkustu karlrithöfundunum
hafa gert góðar kvenlýsingar. Ég get
eiginlega ekki sagt annað en það að ég
veit að konur geta gert myndir eins og
karlmenn en ég veit hins vegar ekki
hvort karlmenn geta gert myndir eins og
konur.“ -sbj.