Tíminn - 08.03.1983, Blaðsíða 18

Skýrsla um utanríkismál:
Mikið starf fyrir höndum
í haf réttarmálum
— þótt mikilvægustu markmiðunum hafi verið náð
■ Ólafur Jóhannesson utanríkisráð-
herra hefur lagt fram á Alþingi skýrslu
um utanríkismál. Þar er vikið að öllum
meginþáttum utanríkismála. Skýrslan
hefst á þeim ákvæðum stjórnarsáttmál-
ans sem viðkemur utanríkismálum og
bendir utanríkisráðherra á að í þeim
felist engin mciriháttar nýmæli og fylgt
sé í meginatriðum sömu utanríkisstefnu
og farið hefur vcrið eftir á undanförnum
árum. Varðandi einstök atriði utanrík-
istnálakaflans tekur ráðherra fram:
Fylgt hefur verið þeirri stefnu að
kanna vandlega öll helstu málefni, sem
konta til umræöu og meðferðar á al-
þjóðavettvangi og taka síðan afstöðu til
hvers og eins. Við mótun þeirrar afstöðu
liggur í hlutarins cðli að öryggishags-
munir okkar sjálfra og þess varnar-
bandalags lýðræðisþjóða, serri við cigurri
aðild að, hljóta að vera þungir á meta-
skálunum þegar afgreiða skal mál, sem
beinlínis varða þessa hagsmuni. Á hinn
bóginn cigum við svo einnig sama mögu-
lcika og aðrir til að koma okkar skoðun-
um á framfæri og ciga þannig þátt í að
móta þá stefnu, sem síðan vcrður fylgt.
Hið sama gildir einnig um sameiginlega
stefnumótun Norðurlandanna. betta er
í samræmi yið þau lýöræðislegu vinnu-
brögð scm íslenska þjóðin hefur viljað
liafa að leiöarljósi á sem flestum sviöum.
I samræmi við ákvæöi stjórnarsáttmálans
hef ég látíð ráðuneyti initt fylgjast sér-
staklega mcð starfsemi Norðurlanda-
ráðs, þótt aörir þættir norrænnar sam- •
vinnu komi reyndar fremur til kasta
míns ráðuneytis en sjálft ráðið, sem cr á
ábyrgð þjóðþinganna á Norðurlöndum.
Ennfremur hefur þálttaka okkar í starf-
scmi Sameinuðu þjóðanna vcrið eins
öflug og unnt er með þeim takmarkaða
mannafla. sem yfir er að ráða.
Á árunum 198U og 1981 tókst að ná
ntjög vel viðunandi samningum við
Norðmenn unt Jan Mayen svæðiö, bæði
um afmörkun lögsögu, fiskveiði- og
landgrunnsmál og íjúka á þann veg
deilu, sem gæti hafa orðið alvarlegur
hnekkir fyrir norræna samvinnu.
Ákvæði stjórnarsáttmálans um örygg-
ismálanefnd og atvinnuuppbyggingu á
Suðurncsjum falla hvorugt undir mitt
ráðuneyti og mun ég því ekki ræða þau
nánar hér.
Bygging flugstöðvar á Keflavíkurflug-
velli er svo þekkt mál aö óþarfi er að
hafa mörg orö um. Áætlanir um þessa
flugstöð hafa verið endurskoðaðar og
eru raunar enn í endurskoðun, en ekki
hcfur énn fcngist samkomulag allrar
ríkisstjórnarinnar um aö hefja t'ram-
kvæmdir. Mótframlög Bandaríkja-
stjórnar vcgna þessarar byggingar falla
niður hinn 1. október næstkomandi
verði framkvæntdir þá enn ekki hafnar.
Loks er í utanríkismálakafla stjórnar-
sáttmálans sagt að athugað verði, hvort
rétt sé að breyta því skipulagi, að
utanríkisráðuneytið hafi yíirstjórn allra
málaflokka á Keflavíkurflugvelli. Um
þetta atriði vil ég segja það, að reynslan
af því, að hvcrt ráðuncyti hafði yfirstjórn
síns málaflokks á varnarsvæðunum á
fyrstu árum varnarliðsins hér, leiddi til
þess að yfirstjórn þeirra allra var færð í
utanríkisráðuneytið mcð stofnun varn-
armáladeildar 1953.' Ég er eindregið
þeirrar skoðuitar að sú breyting hafi
verið til mikilla bóta og varhugavert væri
að stíga það spor til baka.
Sem fyrr segir er víða komið við í
skýrslunni cn hafréttarmál skipa nokkra
sérstöðu fyrir íslendinga og fer hér á
eftir kaflinn um þau málefni:
Einn veigamesti málaflokkurinn, sem
utanríkisþjónustan hefur fengist við á
undanförnum áratugum eru hafréttar-
mál í víðasta skilningi, þar með talin ýms
mál, sem tengst hafa útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar. Við fögnum því nú, að
mikill meirihluti þjóða heimshefursam-
þykkt alþjóðlegan hafréttarsáttmála,
sem tryggir okkur full yfirráð yfir fiski-
stofnunum innan 200sjómílna frá grunn-
línum, 200. sjómílna efnahagslögsögu og
landgrunnsréttindi á jafnvel enn stærra
svæði.
Þótt 200 sjómílna lögsaga sé nú orðin
óumdeild eigum við íslendingar enn
eftir að útkljá ýmis mál, sem varða
afmörkun bæði efnahagslögsögu og
landgrunns gagnvart nágrannaríkjum
okkar, scmja við þau um verndun og
nýtingu sameiginlegra fiskistofna og
stofna sem tímabundið fara um lögsögu
fleiri ríkjá o.s.frv. Sum þessara mála
þarf að scmja um sem fyrst, önnur rnega
bíða endanlegrar úrlausnar um sinn og
cnn önnur þarf að semja um á hverju ári
eða jafnvel oftar. Þcss vegna fer því
fjarri að við sjáum nú fyrir endann á
störfum utanríkisþjónustunnar að haf-
réttarmálum þótt mikilvægustu mark-
miðunum hafi verið náð.
Hafréttarráðstefna
Sameinuðu þjóðanna
Hafréttarsáttmálinn var samþykktur
á II. fundi ráðstcfnunnar í New York
hinn 30. aprtl 1982 með 130 atkvæðum
gcgn 4, 17 sátu hjá og 2 tóku ckki þátt í
atkvæðagrciðslu. Boðað var til loka-
fundar í Montcgo Bay á Jamaica dagana
6.-10. desember 1982 og var sáttmálinn
undirritaður þar hinn 10. descmber 1982
af 119 aðilum. þ.á.m. Islandi. Nokkur
iðnþróuð ríki þ.á.m. Bandaríkin voru
andvíg ákvæðum sáttmálans varðandi
alþjóðahafsbotnssvæöið og undirrituðu
ekki. Sáttmálinn mun liggja frammi til
undirritunar til 9. desember 1984. Hann
gengur í gildi 12 mánuðum cftir að 60
ríki hafa íullgilt hann eða gerst aðilar.
Sáttmálinn er í 320 greinum og 9
fylgiskjölum og fjallar um hin ýntsu
atriöi hafréttarins. Með undirritun hans
eru mörkuö tímamót í sögu hafréttar-
ntála. Ákvæði hans staðfesta meginregl-
ur um 12 sjómílna landhelgi, 200 sjó-
ntílna cfnahagslögsögu og enn víðtækari
yfirráð yfir landgrunni strandríkja. Má
því segja. að þau sjónarmið, sem íslend-
ingar hafa barist fyrir í rúnt 30 ár hafi nú
hlotið algcra viðurkenningu á alþjóða-
vettvangi. íslenska þjóðin Itefur með
sáttmálanum fengið örugga stoð í al-
þjóðalögum fyrir verndun og hagnýtingu
þeirrar auðlindar, sem afkorna þjóðar-
innar byggist á. Vonandi ber þjóðin
gæfu til að gæta vcl fengins fjár.
Hafréttarsáttmálinn verður lagður fyr-
ir Alþingi til fullgildingar svo fljótt.sem
tök eru á. Er nú unnið að þýðingu
sáttmálans á íslensku.
Hafsbotnsmálefni
Svo sem ég tók fram í skýrslu minni
um utanríkismál á síðastliðnu ári
óskuðum við eftir viðræðum við Breta,
Færeyinga og íra um afmörkun hafs-
botnssvæða milli þeirra landa og íslands.
Þau mál eru enn á byrjunarstigi, en
verður fylgt eftir af ísiands hálfu. Ulan-
ríkismájanefnd hefir rætt þau sjónarmið.
Bilaleigan\§
CAR RENTAL
<Q- 29090 5?S?tÍ2u3
REYXJANESBRAUT 12 REYKJAVIK
Kvöldsimi: 82063
■ Ólafur Jóhannesson, utanríkisráð-
herra.
sem þar koma til greina svo ogafmörkun
landgrunnsins við Reykjaneshrygg. Öll
þessi mál eru til athugunar í Ijósi hins
nýja hafréttarsáttmála.
Loðnuveiðibann
Á árunum 1980 og 1981 voru gerðar
ítarlegar tilraunir til að ná samningum
við Efnahagsbandalag Evrópu um fisk-
verndar- og fiskveiðimál vegna samcig-
inlegra hagsmuna á hafsvæðunum milli
fslands og Grænlands. Á síðasta sainn-
ingafundi þessara aðila í júlí 1981 náðist
bráðabirgðasamkomulag um efnisatriði
rammasamnings um samstarf, en endan-
Icgt samþykki á þeim tcxta var háð
santkomulagi um kvóta á helstu fiskteg-
undum, loðnu, karfa og rækju og skipt-
ingu kvótans. Svo niikiö bar á milli í
þeim niálum, að frekari viðræðum var
frestað um óákveðinn tíma og hafa þær
ckki verið teknar upp aftur.
Snemma árs 1982 óskuðu Norðmenn
eftir því að þríhliða viðræður Norcgs,
Islands og EBE f.h. Grænlands yrðu
teknar upp til þess að reyna að ná
samkomulagi um heildaraflamagn úr
loðnustofninum og skiptingu þess. Þegar
að því kom að viðræður hæfust í júní
1982 lágu fyrir skýrslur fiskifræöinga um
hrun loðnustofnsins og að stærö hans
væri aðcins u.þ.b. 190þúsund lestir. Var
því af hálfu Islands lögð höfuðáhersla á
samkomulag um algert bann við loðnu-
vciðum þar til mælingtir sýndu að stofn-
inn hefði náð þcirri lágmarksstærð sem
fiskifræðingar teldu nauðsynlega, eða
a.m.k. 400.000 lestum. Þcssar kröfur
náðust fram á fundi aðila í Osló hinn 13.
og 14. júlí 1982. Jafnframt voru sett í
samkomúlagið ákvæði um skipti á veiði-
heimildum á kolmunna ef til loðnuveiða
kæmi.á vertíðinni 1982/83, mcira þó til
EBE en Islands og Noregs, þar eð nteð
þessu samkomulagi afsalaði EBE sér
öllunt möguleika á veiðum úr þessum
árgangi rneðan vetrarmælingar gátu gcf-
íð íslendingum tækifæri til einhverra
vciða og Jan Mayen samkomulagið gat
bætt Norðmönnum uppcinhliða íslensk-
ar veiðar. Erindaskipti fóru einnig fram
við Færeyinga til þcss að tryggja að þeir
nýttu sér ekki þegar gerðan samning við
EBE um 10.000 tonna loðnuveiði við
Grænland. Án þcss samnings hefðu
Norðmcnn varla trcyst sér til að fram-
t'ylgja banni gagnvart norskum fiski-
mönnum á sama tíma og skip frá
EBE-ríkjum og Færeyjum stunduðu
veiðar og kynnu sumarveiðar þessara
aðila þá að hafa cytt verulegum hluta
þcss litla stofns sem cftir var.
Grænland og EBE
Ég hef áður greint nokkuð frá samn-
ingum Grænlands við EBE vcgna á-
kvörðunar grænlensku heimastjórnar-
innar um úrsögn úr EBE. Þessir samn-
ingar virðast ganga nokkru hægar en við
var búist og má ætla að það dragist fram
til 1985 að grænlensk fiskimið komist
undir grænlenska stjórn. Þar til svo
verður fer Efnahagsbandalagið með
samningsgerð um fiskveiðar og verndar-
aðgerðir við austur-Grænland, þ.á.m.
varðandi loðnustofninn.
Veiðar annarra þjóða
við ísland
Belgar hafa heimild til veiða hér við
land skv. samningi frá 1975 eins og
honum var breytt 10. júní 1981. Árskvóti
belgísku skipanna er 4.400 lestir og ntá :
hlutfall þorsks í heildarafla hvers skips í
hverri veiðiferð aldrei vera hærra en
25%.
Færeyingar hafa heimild til veiða hér
við land skv. samningi frá 1976 með
breytingum frá 1979 og 1981. Árskvóti
af botnfiski cr 17.000 lestir og þar af má
þorskafli ekki fara yfir 6.000 lestir. Á
undanförnum áruni hefur auk þessa
verið samið í upphafi hvers árs um
gagnkvæmar veiðiheimildir á kolmunna,
allt að 20.000 lestum. Um þessar mundir
er verið að ganga frá endurnýjun sams
konar veiðihcimilda fyrir árið 1983, að
þessu sinni allt að 30.000 lestum.
Loks hafa Norðmenn heimild til línu-
og handfæraveiða við ísland, allt að
2.000 lestuni, þó þannig að þorskafli má
ekki fara framúr 15% í hverri veiðiferð.
Á sl. ári var einnig gerður samningur við
Noreg, um gagnkvæmar veíðiheimildir
á kolmunna við Island og Noreg, allt að
20.000 lestum á árinu 1982. Til athugun-
ar cr hvort slíkur samningur verði aftur
gerður fyrir árið 1983.
Sérstakur kafli er um utanríkisþjón-
ustuna:
Starfsemi utanríkisþjónustunnar á
undanförnu ári var með svipuðum hætti
og áður.
Tekið var upp stjórnmálasamband við
Kólumbíu, Nicaragua og Grenada að
ósk þessara ríkja, en engin ákvörðun
hcfur enn verið tekin um að fela ein-
hverjum sendiherra okkar fyrirsvar
gagnvart þessum ríkjunt. Alls hefur
ísland nú formlegt stjórnmálasamband
við 68 ríki og eru íslenskir sendiherrar
skipaðir í 55 þeirra. Hagsmuna okkar
hjá þessunt þjóðum er gætt af tíu
sendiherrum erlendis og þremur er starfa
í ráðuneytinu í Reykjavík. Ólaunaðir
kjörræðismenn íslands eru u.þ.b. 200
viðs vegar um heim, þ.á.m. í nokkrum
löndum, sem enn hefur ekki verið tekið
upp formlegt stjórnmálasamband við.
Ennfremur er vert að hafa í huga, að
í rúm 15 ár hefur verið í gildi samkomu-
lag milli Norðurlanda um gagnkvæma
aðstoð í ræðismálefnum, þannig að full-
trúar einhvers hinna Norðurlandanna
gæta hagsmuna þess eða þeirra, sem
ekki hafa sendiráð eða ræðismann á
þeim stað. Kemur það sér oft vel, ekki
síst þegar slys ber að höndum eða
eitthvað annað bjátar verulcga á, þótt
skyldur þessara aðila séu að sjálfsögðu
verulega takmarkaðri en okkar eigin
fulltrúa.
I skýrslu rninni í apríl 1980 gerði ég
grein fyrir staðarvali fyrir sendiráð okk-
ar og færði rök að því að þrátt fyrir
staðsetningu þeirra á tiltölulega litlu
svæði jarðar þá væru ekki frambærilegar
ástæður til breytinga. Yfirgnæfandi meiri
hluti utanríkisviðskipta okkar er við
þessi eða nálæg lönd, samskiptin á sviði
öryggismála og menningarmála sömu-
leiðis og flestir íslendingar, sem dvelja
erlendis við nárn cða stört' cru búsettir í
þessum löndum. Hagsmuna okkar í
fjarlægari löndum er ýmist gætt af sendi-
ráðum okkar eða sendiherrum með
búsetu í Reykjavík og samstarf við
þjóðir þriðja hcimsins er rækt á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna og annarra al-
þjóðastofnana, auk þess sem tvíhliða
eða norræn þróunaraðstoð fer heldur
vaxandi. Sendiráðum okkar hefur ekki
verið fjölgað í þrettán ár. Kostnaður við
rekstur hinnar ciginlegu utanríkisþjón-
ustu nemur um hálfum hundraðshluta af
ríkisútgjöldum og hefur hlutdeild henn-
ar fremur farið lækkandi nteð auknum
rtkisumsvifum.
ÞRIÐJUDAGUR 8. MARS 1983
Kvikmyndir
Sími 78900
Salur 1
Dularfulla húsið
Kröftug og kyngimögnuð ný mynd
sem skeður í lítilli borg i Bandarikj-
unum. Par býr fólk með engar
áhyggjur og ekkert stress, en allt í
einu snýst dæmið við þegar ung
hjón flytja í hið dularfulla Monroe
hús. Mynd þessi er byggð á
sannsögulegum heimildum.
Aðalhlutverk: Vic Mórrow, Jess-
ica Harper, Michael Parks.
Leiksljóri: Charles B. Pierce
Sýnd kl. 5,7,9,11
Bönnuð börnum innan 16 ára
Salur 2
Óþokkarnir
LACKOUl
MMIOUJ HOOeRTCAHH*r»NE BCLtCW J MONrOOMRV
• 'BLACKOUT"
ALtVSON JtANPttPítE AUMONT HATMLLANOM'STATTOfKT
Frábær lögreglu og sakamála-
mynd sem fjallar um það þegar
Ijósin fóru af New York 1977, og
afleiðingarnar sem hlutust af því.
Þetta var náma fyrir óþokkana.
Aðalhluterk: Robert Carradine,
Jim Mitchum, June Allyson, Ray
Milland
Sýnd kl. 5,7,9,11
Bönnuð börnum inna 16 ára
Salur 3___________
Gauragangur
á ströndinni
Létt og fjörug grínmynd um hressa
krakka sem skvetta aldeilis úr
klaufunum eftir prófin I skólanum
og stunda strandlífið og skemmt-
anir á fullu. Hvaða krakkar kannast
ekki við fjörið á sólarströndunum?
Aðahlutverk: Kim Lankford, Jam-
es Daughton, Stephen Ollver
Sýnd kl. 5, 7,9 og 11
Salur 4_______________
Fjórir Vinir
Ný frábær mynd gerð af snillingn-
um Arthur Penn en hann gerði
myndirnar Litli Risinn og Bonnie
og Clyde. Myndin gerist á sjöunda
áratugnum og fjallar um fjóra vini '
sem kynnast I menntaskóla og
verða óaðskiljanlegir .Arthur Penn
segir: Sjáið til svona var þetta i þá
daga.
Aðalhlutverk: Craig Wasson, Jodi
Thelen, Michael Huddleston, Jim
, Metzler.
Handrit: Steven Tesich. Leikstjóri:
Arthur Penn.
Sýnd kl. 5,7.05, 9.05
Meistarinn
Meistarinn er ný spennumynd
með hinum frábæra Chuck Norris.
Hann kemur nú í hringinn og sýnir
enn hvað i honum býr. NorriS fer
á kostum i þessari mynd.
Aðalhlutverk: Chuck Norris,
Jennifer O'Neill og Ron 0'Neal.
Bönnuð börnum innan 14 ára.
Sýnd kl. 11.10
Salur 5
Being There
Sýnd kl. 9
(Annað sýnlngaár)